De rol van de vrouw in de Islam

INLEIDING Dit werkstuk gaat over de rol van de vrouw in de islam. In onze westerse maatschappij hebben veel mensen hier wel een mening over, maar of het beeld, dat deze mensen hebben over de islam, wel waarheidsgetrouw is, blijft nog maar de vraag. Veel mensen hebben een nogal negatief beeld over de behandeling van vrouwen binnen de islam. Men denkt daarbij bv. aan vrouwenbesnijdenis in bepaalde islamitische landen in Afrika, aan uithuwelijking van jonge meisjes door de vader, en aan het verplicht dragen van hoofddoekjes. Maar verder weten de meeste mensen er niet zoveel over. Bovendien zijn veel van deze dingen, die de islam erg negatief afschilderen, niet ontstaan uit godsdienstige voorschriften. Het zijn vaak eeuwenoude gebruiken, die niet van godsdienstige aard zijn. Wij proberen in dit werkstuk een zo waarheidsgetrouw mogelijk beeld te geven van de rol van de vrouw in de islam. We hebben zes deelvragen bedacht, die tevens de namen van de hoofdstukken zijn. Aan de hand daarvan proberen we antwoord te geven op de belangrijkste vragen die kunnen ontstaan over dit onderwerp. HOOFDSTUK 1: HOE DENKT MEN IN HET WESTEN OVER DE ROL VAN DE VROUW IN DE ISLAM? Zoals we in de inleiding al beschreven, hebben de meeste mensen in westerse landen, zoals de Verenigde Staten, Nederland en andere West-Europese landen, een nogal negatief beeld over de rol van de vrouw in de islam. Veel mensen zien de islam als de meest vrouw-onvriendelijke godsdienst. De meeste christenen en joden vinden dat hun eigen godsdienst vriendelijker is ten opzichte van de vrouw, dan de islam. Of dit echt zo is, is een vraag waarover men eindeloos kan discussiëren. In de praktijk, in het leven van nu, is het inderdaad zo dat vrouwen in westerse (christelijke) landen meer rechten en vrijheid hebben dan in de meeste moslimlanden. Het is echter wel zo dat er, omtrent de rol van de vrouw, zowel in het christendom als in de islam veel verschillen bestaan tussen ‘theorie’ (wat er in de Bijbel en in de Koran staat) en praktijk. Hier gaan we later op in.
HOOFDSTUK 2: IN HOEVERRE KLOPT HET WESTERSE BEELD OVER DE ROL VAN DE VROUW IN DE ISLAM? DUS: WAT IS DE ROL VAN DE VROUW? Het beeld van veel westerse mensen van de islam als een godsdienst waarin de vrouw als minderwaardig wordt behandeld en wordt onderdrukt, klopt niet altijd en is zeker niet volledig. De positie van de vrouw kan verschillen per land of regio, omdat veel gebruiken ook te maken hebben met (vroegere) cultuur, en die verschilt natuurlijk per volk. Het westerse beeld van de rol van de vrouw in de islam is logischerwijze vooral gebaseerd op de praktijk: hoe het er aan toe gaat in de moslimlanden. In veel moslimlanden hebben vrouwen weinig vrijheid en rechten. Zo moeten ze een hoofddoek dragen, moeten ze gehoorzamen aan de wil van hun man (of vader) en mogen ze vaak niet kiezen met wie ze trouwen omdat ze door hun ouders worden uitgehuwelijkt. Vooral op sexueel gebied is de vrouw beperkt: ze moet als maagd het huwelijk in gaan en mag dan (vanzelfsprekend) ook alleen met haar man slapen, die ze niet zelf gekozen heeft. Als ze niet bloedt tijdens de huwelijksnacht, mag de man haar verstoten omdat ze geen maagd is. Het meisje wordt dan vaak ook door de familie verstoten in verband met de familie-eer en kan dan nergens heen. Dit vinden veel mensen grof, omdat ook een maagd vaak niet bloedt bij de eerste keer. Veel meisjes zorgen op andere manieren dat er bloed in het laken komt, bv. door in hun vinger te prikken. In islamitische landen is eer een belangrijk begrip. De eer van de familie wordt beschouwd als iets erg belangrijks. Deze eer wordt vooral besmet als een meisje of vrouw zich onkuis gedraagt. Dat kan zijn dat ze voor haar huwelijk al geen maagd meer is, maar ook in onze ogen ‘normale’ omgang met mannen wordt zoveel mogelijk voorkomen. Als een meisje de puberteit bereikt, mag ze bijvoorbeeld niet meer in haar eentje bij een vriend op bezoek gaan of naar de dokter gaan; er moet dan een mannelijk familielid bij zijn om toe te zien of er niets onzedelijks gebeurd. Lichamelijk contact tussen mannen en vrouwen (die niet getrouwd of familie zijn) wordt zoveel mogelijk vermeden. De vrouwen moeten een hoofddoek dragen en in sommige landen zelfs een sluier die het hele gezicht bedekt, met een netje voor de ogen. Dit is om haar te beschermen tegen mannen en zodat mannen hun seksuele verlangens beter kunnen beheersen, dan wanneer ze vrouwen zonder sluier en met bijvoorbeeld een kort rokje aan zouden zien (zoals in westerse landen heel normaal is). Vrouwen in (de meeste) islamitische landen moeten gehoorzaam en onderdanig zijn aan de man bij wie ze horen: voor het huwelijk is dat hun vader, als ze trouwen geeft deze de ‘macht’ over aan de echtgenoot. De vrouw vervult een rol binnenshuis. Ze doet het huishouden, verzorgt de kinderen en komt niet vaak buiten. De man werkt buitenshuis. Hij is verantwoordelijk voor de godsdienstige opvoeding van de kinderen. De hierboven genoemde kenmerken van de rol van de vrouw in de islam komen overeen met het beeld wat veel westerse mensen ervan hebben. Ze zijn echter niet allemaal van godsdienstige aard. Veel van deze gebruiken hebben meer met de cultuur te maken dan met de religie en ze worden ook niet allemaal genoemd in de Koran. HOOFDSTUK 3: IN HOEVERRE HEEFT DEZE ROLVERDELING TE MAKEN MET DE ISLAMITISCHE GODSDIENST? In de Koran wordt gezegd dat man en vrouw en gelijk zin, tenminste in die zin, dat ze gelijkwaardig zijn. Natuurlijk zijn er wel verschillen. Deze opvatting spreekt duidelijk uit de Koran, omdat man en vrouw ontzettend vaak in één adem worden genoemd. Wanneer Allah een belofte doet aan de mens, spreekt hij tot mannen en vrouwen. Af en toe lijkt het zelfs overdreven, bv. in het volgende stuk (we konden geen Nederlandse vertaling vinden): "For Muslim men and women, for believing men and women, for devout men and women, for true men and women, for men and women who are patient, for men and women who humble themselves, for men and women who give in charity, for men and women who fast, for men and women who guard their chastity, and for men and women who engage much in Allah's praise-- For them all has Allah prepared forgiveness and great reward" (Quran 33:35). Hieruit blijkt duidelijk dat Allah mannen en vrouwen gelijk acht en de vrouw niet onder de man stelt. Dit spreekt ook uit het volgende stuk. "Whoever works evil will not be requited but by the like thereof, and whoever works a righteous deed -whether man or woman- and is a believer- such will enter the Garden of bliss" (Quran 40:40). Er zijn talloze passages aan te wijzen waarin op zo’n manier mannen en vrouwen gelijk worden gesteld aan elkaar. Nog een verschil tussen Koran en praktijk heeft met het huwelijk te maken. Volgens de Koran mag zowel de jongen als het meisje het (door de ouders geregelde) huwelijk weigeren (natuurlijk wel met een goede reden, niet zomaar omdat je ‘er geen zin in hebt’). Maar er zijn maar weinig landen waar het meisje deze vrijheid heeft. Ze kan wel haar ouders vragen om een ander huwelijk te regelen of iets dergelijks, maar over het algemeen wordt haar commentaar niet op prijs gesteld en moet ze zich maar neerleggen bij de besluiten van haar vader. Ook wat overspel betreft klopt de praktijk niet altijd met de Koran. Volgens de Koran is er sprake van overspel als een getrouwde man of vrouw een buitenechtelijke relatie heeft. Maar in het echt zijn het vooral de vrouwen die het niet moeten wagen om overspel te plegen, terwijl de mannen er vaak wel mee wegkomen. Als een man herhaaldelijk overspel pleegt of zijn vrouw op andere manieren slecht behandeld (bijvoorbeeld slaan), dan heeft zij volgens de Koran het recht om van hem te scheiden, als ze tenminste wel alles heeft geprobeerd om het huwelijk te redden. In de meeste moslimlanden heeft de vrouw dit recht helemaal niet. Tot slot staat er in de Koran nergens dat de vrouw het eigendom wordt van haar man. Ze trouwen als gelijken en hun huwelijk zou gebaseerd moeten zijn op liefde, respect en gelijkwaardigheid. In de praktijk heeft de man meestal het volledige gezag over de vrouw alsof ze wel zijn bezit was. Er zijn ongetwijfeld nog meer voorbeelden aan te wijzen, maar die noemen we hier niet allemaal omdat we denken dat de bedoeling nu wel duidelijk is: veel gebruiken omtrent de rol van de vrouw zijn niet afkomstig uit de Koran maar uit de cultuur. HOOFDSTUK 4: HOEVEEL VERSCHILT DE ROL VAN DE VROUW IN DE ISLAM VAN DE ROL VAN DE VROUW IN HET CHRISTENDOM? De rol van de vrouw in de islam verschilt veel van de rol van de vrouw in het christendom, vooral in de praktijk van het hedendaagse leven. In de meeste christelijke landen, de westerse landen, zijn vrouwen vrij (voor zover iemand ooit vrij kan zijn) en hebben ze dezelfde rechten als mannen. Katholieke landen zijn hierbij wat behoudender dan protestantse landen, maar in theorie (volgens de wet) is het hetzelfde. We laten de christelijke Oost-Europese landen buiten beschouwing. De verschillen in de praktijk tussen westerse landen en islamitische landen hebben we eerder al kort besproken en die zijn waarschijnlijk ook bekend. Minder bekend is echter welke verschillen en overeenkomsten er te vinden zijn tussen de Bijbel en de Koran als het gaat over vrouwen. Hierover hebben we een uitgebreid artikel vanuit islamitisch oogpunt gevonden, dat we als bijlage bij ons werkstuk hebben gevoegd. Hieruit geven we enkele voorbeelden. We geven geen citaten omdat die ook in de bijlage staan en we vonden ze hier niet echt nodig. De Bijbel spreekt alleen van overspel als er sprake is van een relatie van een getrouwde vrouw met een andere man dan haar echtgenoot. Als een getrouwde man dus met een ongetrouwde vrouw een relatie onderhoudt, wordt dit niet als overspel beschouwd. Maar als een getrouwde vrouw met een al dan niet getrouwde man een relatie heeft, dan zijn zij beiden schuldig aan overspel, ook de misschien niet eens getrouwde man. Deze regels hebben te maken met het feit dat de vrouw het bezit, het eigendom, van haar man is (stamt uit het jodendom). Als zij een relatie met een andere man heeft, dan schenden zijzelf en die man het alleenrecht van de echtgenoot op zijn vrouw. In de Koran wordt er ook van overspel gesproken als er geen getrouwde vrouw aan te pas komt, maar wel een getrouwde man. De vrouw wordt ook niet als het bezit van de man gezien. Omdat de vrouw binnen het (joden- en) christendom het bezit van de man is (was), is al haar bezit van hem en zal zij nooit echt haar eigen bezit hebben. Ook de bruidsschat is van haar man. De Koran legt er juist de nadruk op dat de bruidsschat bezit van de vrouw is en dat zij die mag houden. Als een stel gaat scheiden dan is de bruidsschat een soort verzekering voor de vrouw, omdat ze dit geld (meestal is het geld) mag houden en daarmee een tijdje vooruit kan. Maar als het de vrouw is die van de man scheidt, wordt het van haar verwacht dat ze (tenminste een deel van) de bruidsschat aan hem schenkt, als compensatie voor het verlies van zijn vrouw (er wordt van uitgegaan dat hij de scheiding niet wou). De Bijbel staat een scheiding alleen toe als er sprake is van overspel (door de vrouw dus) of als een echtpaar geen kinderen kan krijgen. Dit heeft voor veel problemen gezorgd met slechte huwelijken die niet verbroken mochten worden. Daarom is scheiding nu ook wettelijk toegestaan. De Koran beschouwt, net als de Bijbel, het huwelijk als een heilig verbond tussen man en vrouw. Dit moet niet verbroken worden en men moet er alles aan doen om een huwelijk te redden. Scheiding wordt gezien als laatste uitkomst, die men alleen kiest als er echt niks anders mogelijk is gebleken. Maar het is wel toegestaan. Zowel de man als de vrouw hebben het recht een scheiding aan te vragen en door te dringen (dus ook als de man het niet wil, kan de vrouw van hem scheiden). Deze (en andere) verschillen laten zien dat de Koran in bepaalde opzichten vrouw-vriendelijker is dan de Bijbel. Vreemd genoeg zijn de ‘soepelere’ wetten van de Koran (omtrent overspel, scheiding enz.) zelden in de praktijk toegepast, terwijl de strengere wetten en regels uit de Bijbel aanvankelijk wel werden nagevolgd (denk aan het jodendom en het vroeg christendom). Aanvankelijk waren dus zowel de christenen als de moslims ‘streng’ tegenover vrouwen, de christenen vanwege godsdienstige motieven, en de moslims vanwege hun cultuur. Maar in de loop der eeuwen is de situatie voor de vrouw steeds beter geworden in de christelijke wereld (met name in de twintigste eeuw), terwijl die in de islamitische wereld niet of nauwelijks is veranderd. Hierdoor is er nu een vreemde situatie ontstaan: de christelijke samenlevingen zijn erg vrouw-vriendelijk ondanks de strenge regels uit de Bijbel, en de islamitische samenlevingen zijn ondanks de mooie idealen uit de Koran niet erg vrouw-vriendelijk. HOOFDSTUK 5: HOE ERVAREN MOSLIMVROUWEN ZELF DE ROLLENVERDELING TUSSEN MAN EN VROUW? Wat een islamitische vrouw vindt van haar positie in de islam en de maatschappij verschilt natuurlijk per persoon. Een Turkse vrouw in Nederland zal er waarschijnlijk heel anders tegen aan kijken dan een vrouw uit Afghanistan. Over bepaalde dingen denken wel veel moslimvrouwen ongeveer hetzelfde. Zo vinden veel moslimvrouwen het geen vernedering om een hoofddoek te dragen. Ze zien het juist als iets moois. Je maakt ermee duidelijk dat je moslim bent, dus je komt voor je geloof uit. Zo herken je ook gauw je geloofsgenoten. Het hoofddoek staat ook symbool voor de opvatting dat het niet om het uiterlijk gaat, maar om het innerlijk (doordat je je uiterlijk niet goed toont ziet iedereen er een beetje hetzelfde uit, maar het innerlijk verschilt en daar gaat het om). Bovendien is het hoofddoek, evenals andere lichaamsbedekkingen zoals lange sluiers, bedoeld om seksisme te voorkomen. Men vergelijkt de vrouw wel met een parel, die je ook niet zomaar onbedekt op straat neerlegt. Dan zou iedereen hem willen hebben en zou de parel niet veilig zijn. Zo zou ook een vrouw, als zij onbeschermd (dus niet grotendeels bedekt) over straat ging, niet veilig zijn voor het sexisme van mannen. Als zij zich bedekt, zodat de mannen haar niet kunnen bekijken, hoeft ze niet bang te zijn voor seksisme. Veel moslimvrouwen vinden het ook niet erg dat zij het huishouden doen en hun man de kost verdient. Sommigen vinden het jammer dat ze niet kunnen studeren. De meeste moslimvrouwen leggen zich erbij neer dat ze bepaalde dingen nou eenmaal niet mogen en dat ze andere dingen moeten. Ze accepteren dat hun man de leiding heeft en proberen een zo goed mogelijke moslim te zijn. Omdat ze als het ware ‘in hun geloof groeien’ (ze groeien ermee op) zijn ze meestal erg gelovig en willen ze ook echt graag een goede moslim zijn. Daarom accepteren ze hun positie. Ze zijn ook niet anders gewend, omdat ze ermee opgroeien (dat de man de leiding heeft enz.). Ze vinden onze cultuur niet, zoals wij, beter, want ze vinden vaak dat er veel te veel seksisme is en ze begrijpen niet dat mannen hun vrouwen niet beschermen. Wat wij zien als vrijheid van de vrouw zien zij vaak negatiever, als een gebrek aan bescherming van en zorg voor de vrouw. CONCLUSIE De vrouw is in de islam dus in principe gelijk aan de man. Van de Koran krijgt de vrouw best veel rechten, maar het is jammer dat dit in de praktijk niet zo gaat. In veel landen wordt de vrouw achtergesteld aan de man en zijn de mannen de baas over de vrouwen. Wij vinden dat hier maar eens verandering in moet komen, zeker omdat het ook niets met godsdienst te maken heeft, maar meer met de eeuwenoude cultuur die nog voortleeft. Het geeft de mensen ook een verkeerde indruk van de ‘ware’ bedoeling van de islam. Ze denken dat de islam de bron is van de vrouwenonderdrukking, maar dat is meestal niet zo (in ieder geval niet meer dan bij andere godsdiensten). Wij vinden de islam best een mooie godsdienst, maar zolang het er in de praktijk nog zo aan toe gaat, denken wij niet dat veel westerse mensen (vooral geen vrouwen) zich vrijwillig zullen bekeren tot de islam, zoals veel mensen zich wel tot het christendom bekeren. Terwijl de islam echt niet erger is dan het christendom. Wij vinden dat de mensen meer moeten kijken naar de kern van het geloof, namelijk de heilige geschriften, en minder naar de praktijk. Maar dat is onze mening, en iedereen zal daar weer anders over denken. We hebben in ieder geval wel veel geleerd van dit werkstuk.
BRONVERMELDING We hebben de volgende bronnen gebruikt: -ons lesboek voor godsdienst: Insja Allah; -het artikel van internet dat we als bijlage bij dit werkstuk voegen: Women in islam vs. Women in the Judeo-Christian tradition; -de aantekeningen en de video’s die we in de klas hebben bekeken; -de stencils die we bij de opdracht voor dit werkstuk kregen.