Venus van Milo

Inleiding

Toen ik hoorde dat we een werkstuk moesten maken over een klassiek beeld, wist ik eigenlijk meteen al welk beeld ik moest kiezen.
Ik had al veel beelden gezien in musea, maar degene die ik mij het beste kon herinneren was de Venus van Milo in het Louvre. Hoewel er naar mijn idee soms beelden stonden die mooier waren omdat ze geheel gaaf waren, was opvallend veel aandacht voor de Venus van Milo, terwijl dit beeld incompleet was. Daarom vond ik het ook interessant om er wat meer over te weten, hoe zo’n bekend beeld uit Griekenland in Frankrijk terecht was gekomen en met name waarom dit beeld wordt gezien als één van de hoogtepunten uit de klassieke beeldhouwkunst. Ook een reden waarom ik dit beeld heb gekozen is omdat ik er –toevallig- in mei 2000 mee op de foto stond.
[plaatje0]

Beschrijving van het beeld

Het beeld van ‘de Venus van Milo’ is twee meter en acht centimeter hoog. De linkerschouder staat omhoog en de rechter daardoor een beetje omlaag. Ze gebruikt haar rechterbeen als standbeen en haar speelbeen staat een beetje voor het standbeen geschoven. Het hoofd kijkt naar links.

Het beeld heeft geen attributen, het heeft zelfs geen sandalen aan. Het beeld draagt waarschijnlijk een afgezakte peplos. Dat is een vrouwengewaad dat in die tijd werd gedragen. Het was een doek die in tweeën werd gevouwen. Het buitenste deel hing dan wat hoger, zo ongeveer op de hoogte van de heupen. Dit gewaad was namelijk van boven open en het lijkt erop dat het om haar middel nog wel vastzit maar van boven is losgemaakt en om haar middel is gerold. Het gewaad valt op een heel natuurlijke manier om het lichaam.

Bij het beeld ontbreken de beide armen; het linker ontbreekt vanaf de schouder en het rechter vanaf het midden van de bovenarm. Over de vraag hoe het beeld er vroeger, toen het nog heel was, uit moet hebben gezien wordt verschillend gedacht. Zij heeft waarschijnlijk een appel in haar hand gehad. De appel verbeelde in het verleden de eilandengroep waar ook Melos toe behoorde. Ze hield waarschijnlijk ook een schild in beide handen, waarin ze zich spiegelde. Juist door het ontbreken van de armen komt de schroefachtige draai van het lichaam goed tot zijn recht.

Het beeld straalt een soort goddelijke waardigheid uit doordat het hoofd opgeheven is. Aphrodite ofwel Venus, was de godin van de liefde en de schoonheid, en dat zie je ook goed in het beeld terug. Het beeld is namelijk half naakt maar schijnt zich toch nog verheven te voelen boven degenen die haar bekijken.

Het beeld heeft geen echte gezichtsuitdrukking en daardoor krijg je het idee dat ze zich, omdat ze een godin is, niet druk maakt om de dingen waarover normale mensen zich druk maken.

Materiaal

Het beeld is gemaakt van parisch marmer. Dit is marmer dat afkomstig is van het Griekse eiland Paros. Dat ligt ongeveer 70 kilometer van Melos vandaan.

Datering

Het beeld dateert uit ongeveer 150 voor Christus.

Toeschrijving aan een kunstenaar

Vermoed wordt dat Alexandrus van Antiochië de maker van het beeld is, omdat zijn signatuur samen met het beeld is gevonden.

Vindplaats

De Venus van Milo is in 1820 gevonden op het eiland Melos, ook wel Milo genoemd. Vandaar ook dat het beeld ‘de Venus van Milo’ heet. De eigenlijke naam van het beeld is de ‘Aphrodite van Melos’, wat dus toepasselijker is.
Het beeld is gevonden door een boer, die het verkocht voor 3 balen hooi en 3 geitenkaasjes.

[plaatje1][plaatje2]
Origineel of kopie
Hoewel er veel kopieën zijn gemaakt van de Venus van Milo, is het beeld in het Louvre in Parijs het origineel.

Opdrachtgever en functie van het beeld

Wie de opdrachtgever was, weet men niet. Ook de functie van het beeld is onbekend. Het zou kunnen, dat het beeld in een tempel stond die gewijd was aan Aphrodite of Venus.

Mythologische, filosofische en historische inhoud van ‘Venus’

Venus vervulde een heel belangrijke rol in de antieke geschiedenis. Er is daarom ook veel over te vermelden. Venus was oorspronkelijk een vegatatiegodin, de godin die de planten en bloemen schoonheid gaf. Ze was de beschermster van tuinen en wijngaarden. Later werd ze geïdentificeerd met de agrarische cultuur. Haar oorsprong dateert al van voor de Romeinse tijd. Vaak heeft zij voorwerpen bij zich. Dat zijn meestal dolfijnen, vissen en kammosselschelpen, die allemaal verwijzen naar haar geboorte uit de zee. De duif en zwaan zijn gewijd aan Venus; soms trekken ze haar wagen voort. Deze attributen zijn overgenomen van de Griekse Aphrodite, waarmee zij werd geïdentificeerd tijdens de bloeiperiode van de Griekse cultuur. Ze werd onder verschillende namen vereerd, bijvoorbeeld Venus Genetrix, Venus Verticordia, Venus Libitína, Venus Columba, Venus Erucina, Venus Mefitis en Venus Zephyritis
Tegenwoordig is ze gereduceerd tot de 'godin van de liefde', door de Romeinen gelijkgesteld aan de Griekse godin Aphrodite. De meeste afbeeldingen van Venus zijn in feite voorstellingen van een geromantiseerde vorm van Aphrodite, zoals dus ook de Venus van Milo.
De herkomst van het woord Venus is niet precies zeker. De naam staat waarschijnlijk in verband met venis, schoonheid, bekoring of gratie, het Griekse . Ook is er een verband met venere, verering, met name de verering van Venus.

[plaatje3]
Venus van Doidalsas
De maand april is gewijd aan Venus als lentegodin. Op 1 april vierde men de Veneralia, voor Venus Verticordia (Venus die de harten bekeert). In Rome kende men dit feest onder de namen Festum Verneris en Fortuna Virilis. In haar tempel werd haar standbeeld gewassen en werden haar juwelen vernieuwd. Aan haar werden rozen en andere bloemen geofferd. Vrouwen baadden in mirt en geurwater. Op hun hoofd droegen ze een kroon van mirtebladeren.
De wijnfeesten van het land, de Vinalia Rustica op 23 april en 19 augustus, waren ook gewijd aan Venus, als de matrona van de tuinen en wijngaarden. Het was een wijnfeest, waarbij wijn van het voorgaande jaar als plengoffer over de aarde werd gegoten.
Feesten voor Venus werden gevierd op 10 maart, 1, 15, 21 en 23 april, 28 april t/m 3 mei, 23 en 24 juni, 19 juli, 19 augustus en 9 oktober. Best wel vaak dus.

Venus had twee belangrijke tempels, te Ardea en Lavinium. In het Latijnse Lavinium droeg Venus als avondster in de vierde eeuw voor Christus de naam Vesperna; zij had een functie als genezende godin en speelde een rol in louteringsrituelen. Als Venus Mefitis was ze de godin van zwavelhoudende bronnen.
De oudste tempel gewijd aan Venus in Rome dateert van 293 v. Chr. De stichtingsdatum ervan, 18 augustus, werd jaarlijks herdacht tijdens de Vinalia Rustica. Na de nederlaag van Rome tijdens de tweede Punische oorlog bij het Transimeense meer werd, na raadplegen van de sibillijnse boeken, in het jaar 215 v. Chr. een tempel op het Capitool gebouwd voor Venus Erucina (Venus van de berg Eryx). Een tweede tempel werd in 181 v. Chr. opgericht, waar zich, net als bij Eryx, een prostitutiecultus ontwikkelde. De stichtingsdag, 23 augustus, werd herdacht als de dies meretricum, 'dag van de prostituees'. Er is te weinig over Venus' verleden bekend om te begrijpen waarom zij in verband werd gebracht met Aphrodite.
Het huwelijk tussen Venus en Adonis werd in het Romeinse Rijk op 19 juli gevierd, tijdens de Adonai. In Athene vond het huwelijk jaarlijks plaats in april. Op 9 oktober werd Venus Victrix vereerd op het Capitool, tegelijk met Felicitas, de godin van het geluk, met wie ze werd geassocieerd.
In het latere Rome werd Venus vooral belangrijk toen ze werd voorgesteld als de moeder van Aeneas, de vermeende stichter van Rome. Julius Caesar beschouwde haar als de stammoeder van zijn familie, en vereerde haar als Venus Genetrix of Voorouder. Hij bouwde een tempel voor haar van marmer en goud; zijn eigen standbeeld was hier naast het hare geplaatst. In het jaar 135 bouwde Hadrianus nog een tempel voor haar.

Behalve liefdesgodin is Venus ook de godin van de doden. Het graf was in de oudheid een vrouwelijk symbool; behalve een rustplaats voor de doden fungeerde het tevens als 'baarmoeder', van waaruit de doden hun wedergeboorte tegemoet zagen. Het Latijnse woord voor graf, tumulus, is ook het woord voor 'zwangere buik'. Een Romeins woord voor graf, columbaria (duiventil), brengt het graf in verbinding met Venus Columba, Venus de duif;
de duif was Venus' heilige vogel. De duiven waren de zielen van de doden. Later werd de duif symbool voor de Heilige Geest en kreeg zo een belangrijke rol in het katholicisme. De duif werd later ook wel St. Columba genoemd ('St. Duif'). Ook Venus Libitína was een naam voor Venus als dodengodin. De begraafplaatsen stonden onder haar bescherming.

In de middeleeuwse volksverhalen keert het geloof aan Venus nog terug in de zogenaamde Venusberg, bergen waarin de zielen van de doden feestvierden. Venus is ook gerelateerd aan de Egyptische ’Maat’, de godin die de harten van de overledenen woog om te zien of hun zonden niet te zwaar waren. Venus regeerde het sterrenbeeld Libra, de weegschaal.
De roos was in Rome de 'bloem van Venus'. Een roos werd gedragen door de priesteressen die haar dienden als heilige prostituee. Een titel van Venus was Rosmarinus (rosmarijn), Roos van de Zee. Ook de mirtenbes was gewijd aan Venus.

[plaatje4]
Venus, Pan en Eros
Een attribuut of symbool van Venus was de spiegel. De functie is te vergelijken met die van het Egyptische levensteken de ankh. Het was een symbool voor leven, liefde en seksualiteit. Het teken ♀ is nu een symbool voor vrouw, en staat tegenover het teken van Mars ♂ , dat een man aanduidt. Deze spiegel was waarschijnlijk ook bij de Venus van Milo aanwezig. Men denkt daarom ook dat zij zich spiegelde in een of ander voorwerp dat zij bij zich had. Een ander attribuut van Venus was de vis. Het eten van vis op vrijdag, dies veneris ofwel Venusdag, geschiedde in het verleden ter ere van de godin. Het eten van vis had een functie als seksuele stimulans. Uit de derde eeuw stamt een afbeelding van haar als zeegodin, begeleid door twee 'tritonesses' en vissen. Het gaat om een mozaïekvloer uit een Romeinse villa bij Halicarnassus.

Ook de zwaluw was aan Venus gewijd. Deze vogel was de aankondiger van de lente en de tijd van de liefde en bloei van de natuur.
Venus is de naamgeefster van de stammen van de Venetii, de volken die leefden in het Aziatisch gebied. Ook de stad Venetië staat met haar naam in verband.
De Romeinen in Noord-Europa stelden de Scandinavische Freya of Frigga aan Venus gelijk.
Beschrijving van de periode waaruit het beeld dateert

[plaatje5]
De Sauroctonus-Apollo van Praxiteles
De tijd waarin het beeld gemaakt is (ongeveer 150 v. Chr.), wordt de ‘hellenistische periode’ genoemd. De benaming van deze periode is afkomstig van het Duitse “Hellenismus” en is voor het eerst gebruikt door de Duitser J.G. Droysen in 1836. Het begrip “Hellenisme” wordt in de geschiedenis in twee betekenissen gebruikt. In enge en in brede zin.
In enge zin is het de beschaving van de 3de tot de 1ste eeuw voor Christus. Die periode loopt vanaf Alexander de Grote (356 v. Chr.) tot 31 v. Chr., toen het laatste Koninkrijk, dat van de Ptolemeeën in Egypte, in het Romeinse rijk opging.
In brede zin wordt met ‘Hellenisme’ iedere verspreiding van de Griekse cultuur buiten Griekenland en de Griekse koloniën bedoeld. In dat geval is de periode uiteraard veel ruimer. In de verdere tekst wordt Hellenisme in de enge zin gebruikt. In deze tijd zwermden de Grieken uit over grote gebieden en brachten hun cultuur en beschaving in het hele gebied rond de Middellandse Zee en het Midden-Oosten. Een beeldhouwer die deze hellenistische periode sterk heeft beïnvloed, was Praxiteles. In deze tijd was in de beeldhouwkunst het vrouwelijk naakt erg geliefd en werd dat veel gemaakt.

De Griekse kunstenaars werkten niet meer voor een kleine gemeenschap in dienst van haar idealen en levenswijze, maar ze werkten waar ze wilden, bijvoorbeeld aan hoven van nieuwe heersers, voor stadsgemeenschappen en particulieren.
Hun kunstwerken werden bewonderd en de kunstenaars werden om hun talenten geëerd. De hellenistische beeldhouwers wilden vooral hun beelden op de werkelijkheid baseren, maar hierdoor kregen ze af en toe wel minder aantrekkelijke beelden. Modellen waren immers niet altijd gelijk aan het ideaalbeeld.
Hierdoor gingen ze toch maar weer ideaalbeelden maken, waarbij wel zoveel mogelijk naar de werkelijkheid werd gekeken. Het hellenisme bestond dus uit een combinatie van idealisme en realisme.
Voorbeelden van andere beelden uit deze periode zijn de zogenaamde Tanagrabeeldjes. Dit zijn beeldjes van aardewerk (terracotta) die men in graven bij het plaatsje Tanagra in Boeotië veel gevonden heeft. Deze beeldjes zijn gemaakt in ongeveer de 3de eeuw voor Christus.

Andere bekende voorbeelden uit deze periode zijn de Nikè van Samothrace en de Laocoön-groep.
De Nikè werd als een wijngeschenk van de inwoners van Rhodos in Samothrace opgericht.
Zij stond op een scheepsboeg en hield waarschijnlijk een overwinningskrans in de hand. Dit beeld, dat net zoals de Venus van Milo een uitgewerkt gewaad aanheeft, dateert uit ongeveer 185 voor Christus.

De Laocoön-groep, die de bestraffing van Laocoön voorstelt en gemaakt is rond 150 voor Christus, is een ander bekend voorbeeld uit deze periode.

De periode rond het jaar 150 voor Christus was van belang voor zowel de Romeinen als de Grieken. De Grieken, die tot die tijd aan de kant van de Romeinen hadden gestaan, werden het slachtoffer van de Romeinen die hun rijk steeds groter wilden maken en het er voor het zeggen wilden hebben.
De Romeinen verweten de Grieken namelijk dat ze tijdens de oorlog tegen Macedonië, die kort daarvoor was afgelopen, te passief waren geweest. Vooral het eiland Rhodos moest het toen ontgelden en raakte grondgebieden in Azië kwijt.
Deze harde opstelling van de Romeinen bracht de Griekse staten bij elkaar, die daarvoor nogal verdeeld waren. Dat leverde overigens militair niet veel succes op, want de Romeinen waren oppermachtig. In het jaar 148 voor Christus, de tijd dus dat de Venus van Milo ongeveer is gemaakt, vonden de Romeinen de tijd rijp om de gebieden in Griekenland helemaal bij het Romeinse Rijk te voegen en dus hun zelfstandigheid op te heffen. Nadat in dat jaar eerst Macedonië als Romeinse provincie werd toegevoegd, volgde kort daarop de rest van Griekenland. In die tijd speelde ook de derde oorlog die de Romeinen tegen Carthago (149 – 146 voor Christus) voerden. Nadat ze deze oorlog in 146 voor Christus hadden gewonnen, wilden de Romeinen geen risico meer met opstanden in Klein-Azie lopen. In 133 voor Christus kwam de provincie Klein Azië tot stand, waarmee de fase van uitbreiding van het Romeinse rijk in de richting van Griekenland en Klein-Azië werd afgesloten.
Geschiedenis van het beeld ( hoe is het beeld in het museum terecht gekomen?)

[plaatje6]
Het beeld werd gevonden op het Griekse eiland Melos door een boer. Het werd aangetroffen in twee grote en verschillende kleinere stukken. De boer had weinig interesse. Een Fransman die ter plaatse was, onderkende het belang van het beeld en deed er een bod op. Zijn pogingen om het beeld te kopen, dreigden eerst op niets uit te lopen en het beeld leek te gaan naar een Griekse hoogwaardigheidsbekleder. Na verdere onderhandelingen, waarbij de boer bang werd omdat er toevallig een Frans oorlogsschip in de buurt lag, kreeg deze Fransman het beeld. Het werd verkocht voor 3 balen hooi en 3 geitenkaasjes. Het ging toen onmiddellijk enkele reis Parijs en daar staat het nu nog in het Musée du Louvre.

Reacties op het beeld

De Venus van Milo wordt sinds haar ontdekking gezien als een betoverend mooi beeld en een laatste resultaat van het zoeken van de Grieken naar het in beeld brengen van de ideale lichamelijke schoonheid. De hellenistische beeldhouwers probeerden allemaal traditionele houdingen te vermijden. Zij wilden allemaal in hun beelden een ‘momentopname’ vastleggen. De meeste kunstenaars slaagden daar maar matig in. Het resultaat was over het algemeen onnatuurlijk, overdreven en ‘toneelachtig’.

Alleen heel grote kunstenaars waren in staat om een natuurlijk moment vast te leggen, dat niet kunstmatig overkwam. Die kwaliteit wordt gezien in de Nikè van Samothrake en de Venus van Milo. Ook de houding van de Nikè is heel mooi, wat het resultaat is van een combinatie van beweging en de fraaie manier waarop de kleding van het beeld valt. Zowel voor de Venus van Milo als de Nikè van Samothrake geldt dat het de vraag is, of als ze compleet waren geweest, ze even bekend zouden zijn geweest.

Voorbeelden voor de kunstenaar

[plaatje7]
Aphrodite van Praxiteles uit Knidos
De Venus van Milo is waarschijnlijk gebaseerd op een ouder beeld uit de 4e eeuw v. Chr. Het beeld heeft namelijk ook kenmerken van de hierboven al genoemde beeldhouwer Praxiteles. Deze kunstenaar uit de 4e eeuw voor Christus maakte delicate, verfijnde en elegante beelden van mooie vrouwen. Deze kunstenaar wordt ook gezien als het beginpunt van beelden van vrouwelijk naakt. De Aphrodite van Praxiteles, die rond 350 voor Christus is gemaakt, werd door vele klassieke schrijvers al geprezen. De reden daarvoor was dat het beeld de eerste keer de godin naakt liet zien en vanwege de afwezige blik. Zo’n blik zien we ook bij de Venus van Milo. De stijl van Praxiteles kenmerkte zich er echter door dat zijn beelden een eenvoudigere houding hadden. De maker van het beeld van de Venus van Milo onderscheidt zich daarvan echter, doordat hij een meer ingewikkelde houding heeft toegepast.

De invloed van dit beeld op andere kunstenaars

De natuurlijke en niet-houterige stijl is later veel toegepast. Voor kunstenaars was het ideaal dat hun beeld een natuurlijke houding had. De Venus van Milo had dit en beeld zag eruit als een momentopname. In de Romeinse tijd was deze stijl geliefd, maar ook in de renaissance.
Een voorbeeld van een bekende beeldhouwer uit deze laatste periode is Michelangelo.

De betekenis van naakt

Het beeld is gedeeltelijk naakt om de volmaakte goddelijkheid te tonen. Naakte vrouwenbeelden waren rond de tijd dat het beeld gemaakt was erg geliefd en ook hierdoor zal het beeld halfnaakt zijn.

De betekenis van de kleding

Het beeld draagt, zoals hierboven al gezegd, een afgezakte peplos. Dat vrouwengewaad, dat meestal van wol was gemaakt, werd in die tijd veel gedragen. Het was een doek die in tweeën werd gevouwen. Het buitenste deel hing dan wat hoger, zo ongeveer op de hoogte van de heupen. De combinatie van de fraai weergegeven kleding en daarnaast het ideaalbeeld van een naakt vrouwenlichaam zijn waarschijnlijk zó door de kunstenaar gekozen om het goddelijke karakter van dit beeld zo sterk mogelijk te benadrukken.

Eigen oordeel

Zelf vind ik het wel een mooi beeld, het heeft een natuurlijke houding. Het blijft alleen jammer, dat je niet weet hoe het er heeft uitgezien toen het nog compleet was. Ik denk dat het er dan nog mooier had uitgezien, maar ik vraag me af of het dan ook zo bekend zou zijn geweest. Wat ik wel aardig vind is, dat ik het beeld ook gezien heb. Het lijkt me namelijk minder leuk om een werkstuk te maken over een beeld dat je alleen maar uit de boeken kent of op t.v. hebt gezien.

Voortgangsverslag en conclusies

Nadat ik had verteld dat ik een werkstuk over de Venus van Milo wilde maken, ben ik in november 2002 ermee begonnen. Omdat de bedoeling eerst was om het in week 47 af te hebben, had ik het rond die tijd ook bijna klaar. Toen bekend werd dat het pas begin 2003 ingeleverd moest worden, heb ik een aantal onderdelen wat uitgebreid en meer plaatjes erbij gezocht. De vergelijking met andere kunstenaars en het historische deel had ik namelijk eerst nog niet. Dit heb ik daarna eind december in de vakantie allemaal erbij gevoegd.
Het maken van een dergelijk werkstuk kost heel veel tijd heb ik weer gemerkt. Het zoekwerk en het logisch bij elkaar voegen van informatie kost heel wat uren. Alles bij elkaar: met het zoeken van boeken in bibliotheken, het verzamelen van informatie op internet, het lezen van alles en het uiteindelijk maken van het werkstuk zélf, ben ik ongeveer 30 uur bezig geweest.

Ik was overigens blij dat ik dit onderwerp heb gekozen, omdat ik er veel meer over te weten ben gekomen. Niet alleen alles over de Venus van Milo als beeld, maar ook over de kunstgeschiedenis, de tijd waarin het gemaakt is en met name ook over de betekenis van Venus als mythologisch figuur.

Korte samenvatting

De Venus van Milo is een beroemd beeld, dat ruim 2 meter groot is. Het bevindt zich in het Louvre te Parijs. Het is oorspronkelijk afkomstig van het Griekse eiland Melos of Milo, waar het haar naam aan dankt. Het is vervaardigd uit parisch marmer en stelt een half-naakte vrouwenfiguur voor, waaraan de beide armen ontbreken. Het is in ongeveer 150 voor Christus gemaakt door een kunstenaar, die waarschijnlijk Alexandrus van Antiochië heette. Het beeld stelt de godin Venus voor en wordt in het algemeen gezien als een hoogtepunt van de Hellenistische beeldhouwkunst. Het combineert realisme en een ideaalbeeld op een natuurlijke manier.

[plaatje8]
Venus van Milo in modernere uitvoering, in het computerspel ‘the Sims’ .

Literatuur

* Grote Winkler Prins Encyclopedie;
A.J. Wiggers, R.F. Lissens e.v.a.; 7e druk; Amsterdam, Elsevier, 1972.
* Kunst in beeld, deel 2, de Klassieke oudheid;
Annie Wisemberg, Hans de Munter; Amsterdam, Elsevier, 1978.
* De geschiedenis van de kunst: architectuur, schilderkunst, beeldhouwkunst;
Bernard S. Myerss, Trewin Copplestone; 3e druk; Alpen a.d. Rijn, Atrium, 1988.
* De beeldhouwkunst: geschiedenis en ontwikkeling van beeldhouwkunst in Europa, van prehistorie tot de 21e eeuw; W. Stradler, D. Rijk; Lisse, Rebo Productions, 1996.
* Griekenland: tempels, graven en schatten:
Jan van Gestel; Amsterdam, Time-Life books, 1994.
* De klassieke oudheid in een notendop;
Herman Beliën, Fik Meijer; Amsterdam; Prometheus, 2000

Internetsites
http://itsa.ucsf.edu
http://harpy.uccs.edu
www.greeklandscapes.com
www.google.nl
www.kcv.nl
www. lonelyplanet.com
www. louvre.fr
www.mega.it
www.nationalgeografic.com
www.roanoke.edu