Cleopatra

Motivatie Cleopatra heb ik altijd een geweldige vrouw gevonden. Ze is ontzettend bekend geworden terwijl vroeger vrouwen als minderwaardig gezien werden en dus niet zo bekend waren. Ze kon haar kwaliteiten zo gebruiken dat andere deden wat ze wilde. Ze had daardoor heel veel macht. Ze is een goed voorbeeld om te laten zien dat als je maar iets heel graag wilt je het ook zal krijgen. Ik wist ook dat ze zelfmoord had gepleegd alleen wist ik niet waarom. Zo waren er meer dingen die ik maar heel vaag van haar wist. Met dit werkstuk wilde ik proberen daar achter te komen. Vraagstelling In een maatschappij waar de mannen de macht over alles hebben, was er een vrouw die hun gelijke was: Cleopatra. Wat maakte Cleopatra zo uniek dat juist zij een grote stempel op de geschiedenis achterliet? Dat is mijn vraag waar ik antwoord op geef in de conclusie aan het eind van dit werkstuk. Om deze vraag te kunnen beantwoorden moet ik veel van het leven van Cleopatra afweten, welke personen belangrijk waren in haar leven, wat ze ervoor heeft gedaan om zo machtig te worden, hoe haar familie aan de macht is gekomen en natuurlijk waardoor ze zo beroemd is geworden.
Indeling Met Cleopatra’s leven zal ik beginnen. Daarna hoe haar regeringsperiode eruitzag met daarbij een afbeelding van haar handschrift. Dan volgt een verslag over haar en haar minnaar Caesar, waarna de betrouwbaarheid van de ontmoeting tussen haar en Caesar wordt bekeken. Hierna wordt verteld wat er gebeurde met Cleopatra na de moord op Caesar en de gevolgen van de moord op Caesar. Marcus Antonius was een minnaar van Cleopatra na dat ze Caesar kwijt was dus wordt ook hij behandeld. Dan wordt de weddenschap tussen haar en Antonius beschreven. Cleopatra pleegt na de dood van Antonius zelfmoord maar hoe deed ze dat? Dat wordt verteld in de dood van Cleopatra. Vervolgens wordt in vier stukken uit gelegd hoe Cleopatra aan de macht kon komen terwijl er een koning hoorde te regeren. Haar bekendheid toen ze leefde en na haar dood met de verklaring van haar bekendheid komt ook nog aan de orde. Tenslotte haar voorouders, hoe ging het hun af toen ze regeerde? De conclusie mag ik niet vergeten waar ik antwoord geef op de hoofdvraag. Met de bibliografie eindigt mijn werkstuk over Cleopatra. Cleopatra’s leven Voordat Cleopatra werd geboren, waren er al zes prinsessen geweest die ook Cleopatra heetten. Iedereen die op de troon verscheen, werd belaagd door intriges, jaloezie en ambities en haar familie is dan ook niet erg solidair of eensgezind. Cleopatra zelf en het overgrote deel van haar familie is Grieks. Het andere deel, waaronder haar overgrootmoeder, die een van de dochters van de koningin van Syrië was, is van Perzische komaf. Na Cleopatra werd de familie uitgebreid met nog een meisje, Arsinoë en nog twee jongens, namelijk Ptolemaeus XIII en Ptolemaeus XIV. Iedereen die op de troon verscheen, kreeg, dat was gebruikelijk, een bijnaam. Zo werd Cleopatra "Filopator" genoemd. Dit betekent: Die van haar vader houdt. Cleopatra VII Philopator (Cleopatra betekent "roem van haar vader") werd geboren in 69 v.Chr. als dochter van Ptolemaeus XII Auletes, een verre afstammeling van Ptolemaeus I Soter, een generaal van Alexander de Grote, die zich bij de dood van zijn meester (323 v.Chr.) een eigen koninkrijk toe eigende in Egypte. Toen haar vader in 51 v.Chr. overleed, deelde zij aanvankelijk de troon met haar jongere broer Ptolemaeus XIII (geboren 63 v.Chr.). Op dat moment is zij nog maar 18 jaar oud. Haar broer is nog maar 10 jaar. Cleopatra regeert met behulp van decreten, bevelen en aanwijzingen. Maar ze moest wel verzoek- en smeekschriften aannemen en zelf recht spreken. Deze taken zijn heel zwaar. Egypte was in die dagen nog eigen baas. De Romeinen waren de baas in grote stukken van Europa en het Midden Oosten. Zij vielen de Egyptenaren niet aan, maar keken van afstand wel toe hoe het land geleid werd. In ruil voor het niet aanvallen van Egypte door de Romeinen moest Egypte een groot deel van de graanoogst afstaan aan Rome. In 50 en 49 v. Chr. brak er hongersnood uit in de stad van Cleopatra. Doordat Egypte een groot deel van hun graan weggaf aan de Romeinen, waren de boeren niet tevreden en er brak een opstand uit. Haar broer verdreef haar begin 48 v.Chr. uit Egypte. Cleopatra vlucht uiteindelijk naar Syrië. Hier ging ze een leger opbouwen om daarna naar haar land terug te keren. Ze kwam in 48 v.Chr. met een leger naar Pelusium, waar haar broer haar met zijn eigen troepen de weg wilde versperren. Daar werd Pompeius op bevel van Ptolemaeus bij zijn ontscheping vermoord. Caesar achtervolgde Pompeius, die in het Thessalische Pharsalus was verslagen en bij zijn aankomst in Egypte werd vermoord (28 september 48 v.Chr.). Hij kwam in Alexandrië aan, ontbood Cleopatra en haar broer en trachtte hen te verzoenen. Cleopatra greep haar kans om weer aan de macht te komen. Caesar raakte verliefd op Cleopatra en door haar grote invloed op de Romeinen leek Egypte weer een machtig rijk te kunnen worden. In de winter van 48 v.Chr. probeerde Caesar Ptolemaeus XIII te verslaan en Cleopatra, die intussen zijn minnares was geworden (zie § Caesar als minnaar), weer op de troon te zetten. Deze bellum Alexandrinum (Alexandrijnse oorlog) eindigde op 27 maart 47 v.CHR. met de overwinning van Caesar. Na deze overwinning maakte Caesar met Cleopatra een reis op de Nijl en keerde terug naar Rome. Op 23 juni van dat jaar baarde Cleopatra een zoon; zij beweerde dat Caesar de vader was van het kind en noemde hem dan ook Caesarion. In de zomer van 46 v.CHR. ging zij Caesar in Rome bezoeken, waar zij in zijn villa aan de Tiber verbleef. Vermoedelijk woonde ze daar de vier triomftochten van Caesar bij; bij de tweede werd haar zuster Arsinoë (die zich bij de Alexandrijnen had aangesloten), met gouden ketenen geboeid, meegevoerd. Cleopatra’s regeringsperiode In 51 v.Chr. besteeg Cleopatra op circa achttienjarige leeftijd de troon van het Ptolemaeënrijk. Van dit rijk was toen alleen de provincie Egypte nog over, plus wat verspreide steunpunten in het Middellandse Zeegebied. Cleopatra had bovendien rekening te houden met een nieuwe grootmacht die de lakens uitdeelde in de mediterrane wereld: Rome. Aanvankelijk regeerde zij samen met haar broer en echtgenoot Ptolemaeus XIII. Het was binnen de dynastie der Ptolemaeën goed gebruik dat de koning en de koningin elkaars broer en zus waren, en dat beide echtelieden de troonnamen 'Ptolemaeus' en 'Cleopatra' droegen. Ook Cleopatra's ouders waren broer en zus en heetten Ptolemaeus en Cleopatra. Tussen Ptolemaeus XIII en Cleopatra brak echter een gewapende strijd uit om de macht. In 47 v.Chr. bemoeide Julius Caesar zich persoonlijk met de Ptolemaeïsche dynastieke twisten. Na zijn overwinning op Pompeius in de Romeinse Burgeroorlog was Caesar de machtigste man van Rome. Caesar besloot dat de kordate Cleopatra voor zijn doelen een geschiktere protégé was dan haar broer. Na ongemeen felle straatgevechten in Alexandrië, waarbij de beroemde bibliotheek in vlammen opging, werd Ptolemaeus verslagen en gedood. Cleopatra verwierf feitelijke alleenheerschappij. Voor de vorm huwde zij haar nog minderjarige broer Ptolemaeus XIV. Opmerkelijk is dat Cleopatra tegelijkertijd ook huwelijkse banden aanging met Caesar (zie § Caesar als minnaar) en de moeder werd van diens zoon Caesarion (Caesars vaderschap van Caesarion was omstreden). Dat hellenistische koningen polygaam waren gold als normaal maar dat een vrouw meerdere huwelijken tegelijk sloot, was ongekend. Nog weergalozer was het dat Cleopatra volledig op eigen titel ging regeren na de dood van Ptolemaeus XIV (deze stierf, evenals Caesar, in 44 v.Chr.; het gerucht ging dat hij vergiftigd was). Pas zeven jaar later plantte Cleopatra haar negenjarige zoon Caesarion als Ptolemaeus XV naast zich op de troon. Ondertussen had Cleopatra zich verbonden met Marcus Antonius, de Romeinse krijgsheer die een tweede Alexander wilde zijn. Het bondgenootschap werd bezegeld met een huwelijk. Bijgestaan door Antonius' legioenen, maar vooral op eigen kracht (het Ptolemaeïsche Rijk beschikte nog altijd over een machtige marine), streefde Cleopatra naar herstel van het mediterrane imperium van haar voorouders. Dat lukte heel aardig. Door haar samenwerking met Antonius raakte zij echter betrokken bij de Romeinse Burgeroorlog. Nadat haar vloot bij Actium (midden Griekenland) een nederlaag leed tegen Antonius' rivaal Octavianus (keizer Augustus), werd Egypte door de Romeinen bezet. In 30 v.Chr. pleegde Cleopatra zelfmoord (zie § De Dood van Cleopatra). Ze nam het Ptolemaeënrijk met zich mee het graf in. Haar zoon Caesarion werd vermoord. Julius Caesar Wie is Julius Caesar? Gaius Julius Caesar werd geboren in 100 v. Chr. Eerst was hij advocaat, later staatsman, veldheer en schrijver. Hij was een van de meest invloedrijke politieke en militaire leiders uit de geschiedenis, droeg bij tot de totstandkoming van het uitgestrekte Romeinse Rijk. Hij veroverde met zijn leger onder andere in 50 v. Chr. Gallië (het tegenwoordige Frankrijk). Caesars triomf in een burgeroorlog tussen 40 en 50 n. Chr. maakte hem tot absoluut heerser van Rome, maar politieke jaloezie onder zijn tegenstanders leidde tot zijn moord. Caesar als minnaar Toen Caesar – in achtervolging van Pompeius, die in het Thessalische Pharsalus was verslagen en bij zijn aankomst in Egypte werd vermoord (28 september 48 v.Chr.) – in Alexandrië aankwam, ontbood hij Cleopatra en haar broer bij zich en trachtte hen tevergeefs te verzoenen. De eerste ontmoeting van de jeugdige Cleopatra met de ruim twee keer zo oude Gaius Julius Caesar vond plaats in Alexandrië. Na zijn aankomst in de Egyptische hoofdstad in 48 v.Chr. had Caesar zijn intrek genomen in het zwaar bewaakte koninklijk paleis, waaruit Cleopatra kort tevoren was verjaagd door aanhangers van haar 10-jarige broertje. Met deze broer, Ptolemaeus XIII, was de vorstin in een strijd om de troon verwikkeld en voorlopig had zij aan het kortste eind getrokken. De pas gearriveerde Romeinse generaal zou haar kunnen helpen de rollen om te draaien. Hoe Cleopatra in contact met Julius Caesar is gekomen, vertelt het volgende verhaal. Bij de toegangspoort van het paleis liet de Egyptische koningin zich op een avond in een kostbaar tapijt wikkelen. Een van haar vertrouwelingen deed zich voor als tapijtkoopman en bracht het zorgvuldig dichtgebonden pak langs nietsvermoedende schildwachten het vertrek binnen waar Caesar zich bevond. De man rolde vervolgens het kleed voor de voeten van de Romeinse machthebber uit. Waarop Caesar, tot zijn ongetwijfeld niet geringe verbazing, een, volgens sommigen, naakte jonge vrouw tevoorschijn zag komen die zich bekend maakte als afstammelinge van de Macedoniër Ptolemaeus I. Deze generaal van Alexander de Grote had zo'n driehonderd jaar eerder de heerschappij over Egypte verworven en zichzelf tot koning uitgeroepen. Over de betrouwbaarheid van dit verhaal zie § Cleopatra en haar tapijt. Zo begon de politieke samenwerking tussen Caesar en Cleopatra waardoor de Egyptische vorstin haar aanspraken op de troon van de Ptolemaeën met succes kon doen gelden. Zo begon ook een onstuimige romance. Na de moord op Caesar (15 maart 44 v.Chr.) vluchtte zij terug naar Egypte. Cleopatra regeerde toen samen met haar jongste broer Ptolemaeus XIV (geboren ca. 59 v.Chr.), die echter nog hetzelfde jaar overlijdt (misschien door haar vergiftigd). Daarop benoemde zij haar driejarige zoon tot medeheerser, die voortaan de koninklijke naam Ptolemaeus XV droeg.
Cleopatra en haar tapijt De eerste ontmoeting van Cleopatra met Caesar vond plaats in Alexandrië. De pas gearriveerde Romeinse generaal zou haar kunnen helpen weer aan de macht te komen. Zie voor het verhaal hoe zij met hem in contact komt § Caesar als minnaar. Een mooi verhaal, dat van die eerste ontmoeting tussen Caesar en Cleopatra. Men vindt het zo, of in soortgelijke bewoordingen naverteld in romans en toneelstukken, maar ook in wetenschappelijke literatuur. Speciaal de scène van de uit het tapijt tevoorschijn tredende Cleopatra heeft de aandacht getrokken en is diverse malen door schilders op het doek gezet. Dit beeld spreekt kennelijk tot de verbeelding. Maar de eraan ten grondslag liggende gebeurtenissen zijn niet alle even historisch. Leest men de antieke bronnen erop na - die zijn in een Nederlandse vertaling bijeengebracht en toegelicht door de Groningse hoogleraar oude geschiedenis M.A. Wes in zijn Diva Cleopatra. Historische en onhistorische verhalen - dan blijkt bijvoorbeeld dat volgens Plutarchus, schrijver van biografieën van beroemde Grieken en Romeinen, het initiatief voor de samenkomst niet is uitgegaan van Cleopatra, maar van Caesar. Dat werpt een heel ander licht op de zaak. Bij Plutarchus is bovendien geen sprake van een prachtig tapijt, maar van een simpele beddenzak. De geschiedschrijver Dio Cassius spreekt noch van een tapijt, noch van een beddenzak. Hij laat Cleopatra gewoon bij Caesar binnengaan. Nergens staat verder vermeld dat Cleopatra zich naakt aan hem zou hebben vertoond. Dat is een vondst van een toneelregisseur die G.B. Shaw's Caesar and Cleopatra een aantal jaren geleden op de planken bracht. Het gangbare verhaal over Cleopatra en haar tapijt is dus in hoge mate onhistorisch. Betekent dit dat het daarom maar liever verzwegen zou moeten worden, net als de andere onhistorische verhalen die over de Egyptische koningin de ronde doen? Wes vindt van niet. Het zijn onder andere deze verhalen die Cleopatra gemaakt hebben tot wat zij voor ons nu is. Ze mogen dan onhistorisch zijn, vanuit cultuurhistorisch perspectief bezien zijn ze niettemin interessant. En vaak onderhoudend. Zulke verhalen moeten, aldus Wes, natuurlijk kritisch op hun waarheidsgehalte worden onderzocht, maar ook telkens opnieuw worden doorverteld. Cleopatra na de dood van Caesar Na de moord op Caesar in maart 44 v.Chr. vluchtte ze naar Alexandrië. Haar broer stierf kort daarop (vermoedelijk door vergiftiging) en ze regeerde samen met haar driejarige zoon, die de dynastieke naam Ptolemaeus XV droeg. Zij zou niet lang daarna de geliefde worden van de voormalige vriend en rechterhand van Caesar, Marcus Antonius. Aan de zijde van Antonius vocht Cleopatra een aantal jaren later in een oorlog die was uitgebroken tussen haar minnaar en Octavianus, Caesars zoon door adoptie (naderhand bekend onder de erenaam Augustus, 'de Verhevene'). Aanvankelijk waren Antonius en Octavianus gezamenlijk opgetrokken om de moord op Caesar te wreken. In 42 v.Chr. versloegen zij samen in de slag bij Philippi (een plaats in Griekenland) de moordenaars Brutus en Cassius. Maar daarna groeiden zij uit elkaar. Het feit dat Antonius zijn minnares Cleopatra prefereerde boven zijn wettige echtgenote Octavia, de zuster van Octavianus, zal mede tot de verwijdering hebben bijgedragen. Uiteindelijk kwam het tot een oorlog. In 31 v.Chr. werd deze strijd beslecht, toen de vloten van Antonius en Cleopatra werden verslagen bij Actium. Teruggekeerd in Egypte pleegde Antonius zelfmoord (zie § Antonius als minnaar) Wat Cleopatra twee keer was gelukt, lukte haar geen derde keer. Toen Octavianus in Egypte was gearriveerd, bleek hij ongevoelig voor de charmes van de vorstin (die natuurlijk inmiddels ook een dagje ouder was geworden).Cleopatra heeft daarop eveneens door zelfmoord een einde aan haar leven gemaakt (zie § De Dood van Cleopatra). Dit tot ergernis van Octavianus, die zich zo de kans ontnomen zag om de Egyptische koningin in een triomftocht door de straten van Rome mee te voeren. Gevolgen van de moord op Caesar Na de moord op Caesar ontbrandt er een strijd om de macht. Uiteindelijk besloten de leiders van de twee partijen (Octavianus en Antonius) hun onderlinge ruzies bij te leggen en met vereende krachten de strijd aan te binden tegen de moordenaars van Caesar Brutus en Cassius. Daarom sloten zij samen met Lepidus, het tweede driemanschap (de eerste werd tussen Caesar, Pompeius en Crassus afgesloten) of triumviraat voor een periode van 5 jaar. In twee veldslagen bij de Macedonische stad Philippi werd het oppositieleger van Brutus en Cassius verslagen, waarop beide leiders zelfmoord pleegden. Na die overwinning werd het Romeinse Rijk verdeeld onder de triumviri: Octavianus kreeg Italië en het merendeel van de westelijke provincies, Antonius kreeg het bevel over de oorlog tegen de Parthen in het Oosten, terwijl Lepidus genoegen moest nemen met Afrika. Toch bleek het driemanschap geen voldoende voorwaarde om de rivaliteit tussen Antonius en Octavianus in toom te houden. In het Oosten raakte Antonius intussen steeds meer verstrikt in de liefdesnetten van de Egyptische koningin Cleopatra, met wie hij een voor het Romeinse volk nadelige politiek voerde. Octavianus maakte van dat gegeven handig gebruik om Antonius tot staatsvijand te laten uitroepen en de senaat, het volk en de provincies een speciale eed van trouw aan zijn persoon te laten afleggen (32 v.Chr.). De veldtocht die tegen Antonius en Cleopatra werd georganiseerd, eindigde in de totale Romeinse overwinning in de zeeslag bij het Griekse Actium (2 september 31 v.Chr.). Antonius en Cleopatra vluchtten daarop naar Alexandrië. Marcus Antonius Wie is Antonius? Marcus Antonius wordt geboren in 82 v.Chr. als zoon van Marcus Antonius Creticus en sterft te Alexandrië in 30 v.Chr. Hij diende onder Caesar, die hem ook in zijn politieke loopbaan vooruit hielp, Vocht in Gallië (54–50), Italië (49) op de Balkan en in de slag bij Pharsalus (48) tegen Pompejus. Antonius als minnaar Op 15 maart 44 v. Chr. wordt Caesar in Rome vermoordt. De nieuwe machthebber in Rome wordt Antonius. Cleopatra denkt dat Antonius wel eens de nieuwe keizer kan worden. Antonius wil Cleopatra ook wel eens ontmoeten en nodigt haar uit in Taurus (gebergte in Turkije). Toen Marcus Antonius na zijn overwinning op de republikeinen te Philippi de zaken in het Oosten kwam regelen, ontmoette Cleopatra hem te Taurus in 42 v.Chr. De triumvir werd onmiddellijk verliefd op de koningin en ging met haar in de winter van 41 v.Chr. een 'onvergelijkelijk leven' van genot en plezier maken te Alexandrië tegemoet. Cleopatra had intussen haar zuster Arsinoë in de Artemistempel te Ephese laten vermoorden. Hoewel Antonius in 40 v.Chr. hertrouwd was met Octavia, zuster van Octavianus (Augustus), huwde hij Cleopatra volgens Egyptisch recht in 36 v.Chr. te Antiochië. Toen ze van hem de tweeling Alexander Helios en Cleopatra Selene, waarschijnlijk in 40 v.Chr.gekregen had, baarde ze daarna Ptolemaeus Philadelphus. In de zomer van 36 v.Chr. vergezelde ze Antonius die zijn veldtocht tegen de Parthen begon, tot aan de Eufraat en keerde daarna langs enkele gebieden, die ze van hem als bruidsgift ontvangen had (Jericho en Trans-Jordanië), naar Egypte terug. Antonius vierde in 34 v.Chr. te Alexandrië zijn triomf op de Armeniërs en verdeelde plechtig het Egyptische rijk, waaronder ook Romeinse gebieden, onder Cleopatra en haar kinderen. De twee volgende jaren verbleven beiden te Ephese, Samos en Athene. In 32 v.Chr. verklaarde Octavianus de oorlog aan Cleopatra en op 2 september 31 v.Chr. vond de zeeslag nabij Actium plaats. Begin 30 v.Chr. viel Octavianus Egypte binnen en op 1 augustus sloeg hij het beleg voor Alexandrië. Er komt een oorlog. Omdat Antonius in de gaten had dat hij de oorlog niet kon winnen, pleegde hij zelfmoord door een zwaard in zijn buik te steken, waarna de stad capituleerde. Cleopatra deed twee pogingen tot zelfmoord maar Octavianus kon ze beide verkomen.Toen een vertrek naar Rome in het vooruitzicht werd gesteld, pleegde zij zelfmoord (Zie § De Dood van Cleopatra). Haar zoon Ptolemaeus XV werd op bevel van Octavianus vermoord, terwijl de overige kinderen van Cleopatra naar Rome werden gebracht en opgevoed door Octavia. In 29 v.Chr. keerde Octavianus naar Rome terug en hield er van 13 tot 15 augustus een drievoudige triomftocht voor zijn overwinningen in Illyricum, Actium en Alexandrië. Cleopatra en de parel Het gegeven dat een uiterst zeldzame en unieke parel gevonden kon worden in een onooglijke schelp, zorgde in het verre verleden voor een mantel van magie rond dit glanzende kleinood. De parel leek alle geheimen van de diepten van het waterrijk tot uitdrukking te brengen in haar mysterieuze glans. Deze magie ging heel ver, de waarde van parels werd erdoor opgedreven tot waanzinnige hoogte. Zozeer zelfs, dat ten tijde van de Romeinse overheersing een enkele parel kon volstaan om een veldtocht te financieren. Bekend is ook het verhaal van Cleopatra die een weddenschap won dankzij een parel. Cleopatra beweerde ten overstaan van Marcus Antonius dat zij een maaltijd ter waarde van een heel land kon verorberen. Marcus tartte haar deze bewering met bewijzen te staven, waarop de Egyptische schone een parel verpulverde, het parelpoeder in haar glas met cider wierp en het in één teug ledigde.
De Dood van Cleopatra Cleopatra, die zich in een mausoleum (praalgraf) had opgesloten, probeerde eerst met een dolk en toen door een hongerstaking zich van het leven te beroven, maar door haar kinderen te bedreigen dwong Octavianus haar op te houden. Toen een vertrek naar Rome in het vooruitzicht werd gesteld, pleegde zij op een mysterieuze wijze zelfmoord. Ptolemaeus XV werd op bevel van Octavianus vermoord, terwijl de overige kinderen van Cleopatra naar Rome werden gebracht en opgevoed door Octavia. Niemand weet werkelijk waardoor Cleopatra is gestorven. Het volgende verhaal is het meest betrouwbaar aangezien veel bronnen het verhaal hebben vermeld. Op een dag bezorgt een boer een mandje met vijgen voor de koningin. In het mandje zat echter een dodelijke cobra (of volgens andere verhalen een adder). Liggend op haar rustbed laat ze zich bijten door de slang en sterft. Er zijn twee variaties op dit verhaal, namelijk dat ze van de slang in het mandje niet af wist of dat ze het wel wist en zich samen met twee van haar bedienden liet bijten. Ze werd namelijk dood aan getroffen met twee dode bediendes bij zich. Ze hadden alledrie twee afdrukken van tanden, dit zou ook kunnen door prikken van een gifnaald die voorkomt in andere verhalen over haar dood. Ze sterft in 30 v.Chr. Cleopatra is 39 jaar geworden. Regerende beroemde vrouwen Naast de grote mannen van het Klassieke Griekenland - Solon, Herodotus, Pericles, Socrates, Plato, Euripides, Aristoteles - zoekt men tevergeefs naar beroemde vrouwen. In de bronnen voor de klassieke geschiedenis wordt sowieso maar hoogst zelden van individuele vrouwen gesproken. Zo hoorde dat ook. In de door principes van competitie en prestige beheerste cultuur van de Griekse polis (staat) was een goede vrouw een onzichtbare vrouw, een vrouw die niet van zich deed spreken en haar familie niet te schande maakte. Deugdzaamheid, ingetogenheid en goed moederschap kenmerkten de ideale vrouw, die rond haar vijftiende werd uitgehuwelijkt en wier domein het huis was. Het domein van haar veel oudere echtgenoot was de wereld buitenshuis, waar hij zich behalve met het verwerven van inkomsten (doorgaans door middel van de landbouw) bezighield met typische mannenzaken als politiek bedrijven, flaneren, sporten en oorlog voeren. Dit op zichzelf hoeft geen verbazing te wekken; ongeveer hetzelfde geldt voor het gehele mediterrane oosten in de oudheid, en ook daarna. Het merkwaardige is, dat diezelfde Griekse geschiedenis één periode kent waarin vrouwen juist wel een prominente rol speelden. Dit is het Hellenistische tijdvak - grofweg de laatste drie eeuwen voor Christus - toen het oosten gedomineerd werd door Grieks-Macedonische koninkrijken. Daar figureren vrouwen ineens veelvuldig vóóraan op het politieke toneel. Sterker nog, tot de twintigste eeuw is er geen periode en cultuurgebied waarin zoveel vrouwen zoveel invloed verwierven als in de Hellenistische wereld. Beroemde alleenheerseressen in andere tijden en culturen - Hatshepsoet, Boudicca, Isabella van Castilië, Elisabeth I, Catherina de Grote - zijn spreekwoordelijke uitzonderingen. En anders dan in historische monarchieën waarin vrouwelijke leden van de koninklijke familie informele invloed bezaten (het Romeinse Keizerrijk bijvoorbeeld) werden in de Hellenistische rijken vorstinnen formeel en openlijk de koninklijke macht deelachtig. Verklaringen van regerende vrouwen Eén manier om de macht van vorstinnen te verklaren is het ontrafelen van de informele structuren en de systematiek waarmee aan het hof macht en status onder hovelingen werd verdeeld. De vrouw van de koning was daarbij van groot belang. Zij had toegang tot de persoon van de koning en trad op als tussenpersoon en bemiddelaar tussen de vorst en anderen. De vorstin was bovendien afkomstig uit een andere dynastie en onderhield banden met het huis van haar vader. Dus ook op het gebied van de bilaterale betrekkingen was de vorstin vaak bemiddelaar. Een derde reden waarom vorstinnen veel invloed verwerven konden aan het hof was dat koningen dikwijls hun vrouwen als 'favoriet' naar voren schoven. Juist de ondergeschikte positie van de vrouw in de antieke samenlevingen maakte vorstinnen bij uitstek geschikt om macht aan te delegeren. Het is iets van alle tijden dat vorsten ernaar streven personen met macht te bekleden die door hun afkomst en sociale status daarop eigenlijk geen recht hebben. Zo ontstaat een betrouwbare want afhankelijke handlanger: de favoriet, die boven een ieder aan het hof verheven is maar voor het behoud van die positie volledig van de gunst van de vorst afhankelijk is. Tenzij ze een eerder huwelijk achter de rug had waren haar kinderen vanzelf ook de kinderen van de koning. En omdat zij vrouw was, was zij voor het verkrijgen en behouden van invloed afhankelijk van de gunstige gezindheid van haar man, zeker wanneer deze nog meer echtgenotes had die hij naar believen naar voren kon schuiven. Vrouwelijke Erfopvolging De opvolger diende een zoon te zijn van de vorige koning of, indien er geen zoon beschikbaar was, een mannelijke verwant die in directe lijn van een eerdere koning afstamde. Maar er waren twee onduidelijkheden. In de eerste plaats hoefde de opvolger niet perse de oudste zoon van een koning te zijn. Het tweede probleem was dat Hellenistische heersers zo polygaam als walrussen waren - het sluiten van een politiek huwelijk was dé manier om een verbond te bekrachtigen - maar er nauwelijks enige hiërarchie bestond onder de echtgenotes van de koning. Letterlijk iedere zoon van een koning kwam in principe in aanmerking voor de opvolging en dat was niet bepaald een garantie voor een harmonieuze successie. Daardoor regeerde alleenheersende vrouwen vooral als regent namens hun minderjarige zonen. Het eerste bekende voorbeeld is dat van Cleopatra, de zuster van Alexander de Grote; nadat haar man, Koning Alexander van Epirus, in Italië gesneuveld was, heerste zij als regentes in Epirus. Kort daarna maakte Cleopatra's moeder, Olympias, zich van Macedonië meester als regentes voor haar kleinzoon Alexander IV. Dit patroon bleef zich herhalen tot aan Cleopatra VII, die tussen 36 en 30 v.Chr. namens haar minderjarige zoon Ptolemaeus XV regeerde. Waarom werd de voorkeur gegeven aan een vrouwelijke in plaats van een mannelijke regent? Wanneer in het klassieke Griekenland een gestorven familiehoofd alleen minderjarige zoons naliet werd normaliter een broer of oom van de overledene beheerder van de oikos (koninklijk hof) en voogd van kinderen èn weduwe. Ook binnen de Hellenistische dynastieën gebeurde het vaak zo. Even vaak echter werd de weduwe voogd van de kinderen en daarmee soms de facto (alleenheerseres) van de oikos en van het rijk. Mogelijk vreesde men dat een oom of broer als voogd de troon zou gaan begeren voor zichzelf of zijn eigen kinderen. Lastiger is de vraag, waarom mannelijke onderdanen vrouwelijke meesteressen accepteerden. In ieder geval was het zo dat koningen en koninginnen, evenals goden en godinnen, regels mochten doorbreken die voor gewone stervelingen heilig waren (en daarmee impliciet die regels bekrachtigden). Het sluiten van broer-zus huwelijken bijvoorbeeld, of het sluiten van meerdere huwelijken tegelijk. Een van de dingen die gewone vrouwen niet mochten en koninginnen wel, was het vervullen van vrouwelijke zowel als mannelijke rollen. Zo is wel eens gesteld dat basilissa, de vrouwelijke vorm van basileus, het Griekse woord voor 'koning', niet 'koningin' ('queen') betekent, maar 'vrouwelijke koning' ('female king'). Inderdaad vervulden hellenistische koninginnen allerlei mannenrollen waarvan vrouwen normaliter waren uitgesloten. Veelzeggend is dat zij niet zelden het slagveld betraden - het voor vrouwen verboden mannelijke domein - in de rol van bevelhebber van leger of vloot. Dat werd niet vreemd gevonden. Vrouwelijke koningen waren nu eenmaal 'larger than life'. Maar misschien speelde ook onverklaarbaar historisch toeval een rol. De zegetocht van de Hellenistische vorstinnen begon in de periode na de dood van Alexander de Grote. Dit was een tijd van ongekende omwentelingen en grote onzekerheid. Een tijd van kansen. Binnen het koningshuis van Macedonië na Alexanders dood waren geen capabele mannen over, juist op het moment dat de Macedoniërs de hele beschaafde wereld aan zich hadden onderworpen. Door een speling van het lot waren op dat moment wel intelligente en doortastende vrouwen in de familie aanwezig: Olympias, haar dochter Cleopatra en Eurydice. Terwijl de Diadochen (veldheren van Alexander de Grote) vanwege het prestige van de familie van Philippus en Alexander nog niet openlijk een gooi naar het koningsschap dorsten te doen wisten de vrouwen, die van die familie deel uitmaakten, van de situatie gebruik te maken. Zij stelden daarmee blijvende rolvoorbeelden voor latere vorstinnen. Dat voorbeeld werd drie eeuwen lang verder uitgewerkt, totdat de macht van Rome er in de eerste eeuw v.Chr. een einde aan maakte. Invloed van koninginnen In de stedelijke Griekse cultuur van de klassieke tijd werden vrouwen beschouwd als nagenoeg handelingsonbekwaam. Samengevat komt het beeld erop neer dat vrouwen geen controle bezaten over hun hartstochten en driften. Vrouwen waren van nature wispelturig, ongeremd, seksueel onverzadigbaar, vraatzuchtig, lui, laf en onbetrouwbaar. In één woord: onverantwoordelijk. Daarom dienden zij levenslang onder curatele te staan van een 'voogd'. Die voogd was eerst de vader en vervolgens de echtgenoot, maar het kon ook een oom, een broer of een volwassen zoon zijn - zolang het maar een man was. Onder leiding van de stabiele en verantwoordelijke man leerde de zwakke en labiele vrouw haar slechte aandriften te beheersen en het beste en mooiste in haarzelf naar boven te halen, bijvoorbeeld zorgzaamheid en zachte ingetogenheid. Hoe is het mogelijk dat diezelfde Griekse cultuur het lot van complete imperia in de handen legde van zulke onverantwoordelijke wezens? Hoe is het mogelijk dat vrouwen de beschikking kregen over schatkisten, legers en vloten? Dan barst de hele doos van Pandora (godin die een doos met grote rampen open maakte en de aarde zo allemaal rampen bezorgde) toch zeker open! Dan nemen al die kwade eigenschappen toch de vrije loop! Inderdaad. Als je de antieke bronnen mag geloven, dan is de ellende niet te overzien zodra een vrouw de macht krijgt en niet langer door een man in het gareel wordt gehouden. Uit de Oudheid zijn vooral negatieve verklaringen voor hellenistische vrouwenmacht overgeleverd. Veel bronnen zijn geschreven door intellectuelen die weinig met de Griekse absolute monarchie op hadden, vaak pas ten tijde van het Romeinse Keizerrijk. We kennen allen het beeld van Cleopatra die eerst Caesar, daarna Antonius verleidde. Vooral die laatste zou haar slaaf zijn geweest en daarmee zijn eigen ondergang hebben bewerkstelligd. Andere machtige vorstinnen werd verweten dat zij hun positie verworven hadden met methoden als sluipmoord, verraad, verleiding en typisch vrouwelijke listigheid - allerlei verwerpelijk gedrag dus, dat naar boven komt zodra een vrouw niet meer wordt kort gehouden. Olympias wordt daarom in de bronnen afgeschilderd als een halfwilde, wiens bloeddorst, wreedheid en machtswellust grenzenloos was. Dat het Macedonische leger haar als vorstin accepteerde en aanvankelijk volslagen loyaal aan haar was, wordt dan voor het gemak even buiten beschouwing gelaten.
Bekendheid van Cleopatra Niet elke historisch geïnteresseerde zal meteen drie Hellenistische koninginnen kunnen noemen, of direct specifieke associaties hebben bij het horen van namen als Olympias, Arsinoë, Berenice, Laodice of Dynamis. Daar staat tegenover dat die ene Hellenistische heerseres die we wél allemaal kennen, wel gelijk de beroemdste historische vrouw aller tijden is: Cleopatra VII Thea Philopator Nea Isis, in de westerse traditie kortweg 'Cleopatra' geheten. Haar optreden was minder uniek dan je zou aannemen op grond van de aandacht die zij altijd gekregen heeft. De Australische oud-historicus John Whitehorne publiceerde onlangs een boek over koninginnen die Cleopatra heten. In zijn voorwoord legt hij uit dat dit bizarre thema voortkwam uit een opdracht om voor een encyclopedie een lemma 'Cleopatra' te schrijven: At that stage, like most classical scholars I knew that the famous Cleopatra was Cleopatra VII and I had enough maths to work out that there must therefore have been at least six others. But I never expected to find so many, or that their lives would turn out to be so varied and complex. Whitehorne vond veertien Cleopatras over wie voldoende bekend bleek om er één en soms zelfs meerdere hoofdstukken aan te wijden. De 'beroemde' Cleopatra komt pas helemaal aan het einde aan bod. De 'beroemde' Cleopatra, die op eigen titel als alleenheerseres regeerde, is namelijk het sluitstuk van een lange reeks. Zij is het radicale product van een uitzonderlijke ontwikkeling die drie eeuwen eerder inzette met het optreden van een andere opmerkelijke vrouw, Olympias, die vooral bekend is als 'de moeder van Alexander de Grote'. Het is het lot van veel beroemde vrouwen uit de oudheid, dat zij bekend zijn vanwege een zoon of echtgenoot in plaats van zichzelf. De grote uitzondering is Cleopatra VII. Bekendheid van Cleopatra na haar dood Zij was, in de woorden van Marinus Wes, al bij haar leven de meest besproken vrouw ter wereld. Nog steeds is zij de bekendste historische vrouw uit de Oudheid, misschien wel uit de hele wereldgeschiedenis. Van Shakepeares Elizabethaanse Anthony and Cleopatra, via de Egyptische hocus-pocus van H. Rider Haggard tot de historische detectiveverhalen van veelschrijver John Maddox Roberts - Cleopatra heeft steeds, zoals het cliché luidt, tot de verbeelding gesproken: eeuwenlang vooral de verbeelding van mannen, in onze tijd tot die van vrouwen al evenzeer. In de eenentwintigste eeuw is zij nog altoos een icoon, al is allang niet meer duidelijk waarvan precies. Sterker nog, de belangstelling voor haar persoon neemt alleen maar toe. Er is momenteel zelfs zoiets als een Cleopatra revival gaande en in het kielzog daarvan een hernieuwde belangstelling van de kant van de 'serieuze' historici. Voorbeelden hiervan zijn er legio. Zo diende 'Cleopatra' als naam van een commercieel popgroepje uit de VS dat eind jaren negentig door MTV gepromoot werd. Nog geen twee jaar geleden introduceerde speelgoedfabrikant Mattel een Cleopatra barbiepop. De pop is gemodelleerd naar Elizabeth Taylor, in haar titelrol in de film Cleopatra uit 1963. Cleopatra die, als we mogen afgaan op de van haar bewaard gebleven munten, in het echt op een minder fraai uiterlijk kon bogen dan de Amerikaanse filmdiva. Deze film, geregisseerd door Joseph L. Mankiewicz, is de bekendste en spectaculairste productie in een lange rij Cleopatrafilms. De komedie Astérix et Obélix: Mission Cléopâtre van Alain Chabat, draaide in 2001 in de bioscopen. Mission Cléopâtre is een 'live action' verfilming van het beroemde stripalbum uit 1964 waarin Mankiewicz' megalomane 'monsterproductie', die destijds veertig miljoen dollar kostte, geparodieerd werd ('Het Grootste Avontuur Dat Ooit Getekend Werd'). Maar met bijna vijftig miljoen dollar productiekosten is de persiflage kostbaarder dan het origineel, en bovendien de duurste Franse film aller tijden. Een hip geklede en gekapte Monica Belluci tracht Taylor van de troon te stoten als de ultieme Cleopatra. Om op stripgebied te blijven: Cleopatra staat ook centraal in een deel van de blijkbaar eindeloze serie Alex, dat in 2001 verscheen (en een nogal bordkartonnen Cleopatra opvoert). Liefhebbers van computergames kunnen zich ondertussen verlustigen aan een virtuele Cleopatra, Queen of the Nile (2000), een uitbreidingsset bij het populaire strategiespel Pharaoh, en voor liefhebbers van 'echte' spelletjes is er sinds kort een Caesar & Cleopatra kaartspel te verkrijgen. Romans over Cleopatra verschijnen als vanouds maar tenminste één daarvan was ook een onverbiddelijke bestseller: The Memoirs of Cleopatra van Margaret George, een boek dat als deel van de Ramses II-serie van Christian Jacq in de markt gezet werd en in 1999 voor televisie werd verfilmd. En zo kan het nog wel een tijdje doorgaan. Ik bedoel maar: Cleopatra is weer helemaal terug van nooit weg geweest. Verklaring van haar bekendheid Hoe kun je die niet aflatende belangstelling verklaren? Daarover is in het verleden heel wat afgespeculeerd. Er hoort natuurlijk allerlei tot de verbeelding sprekende anekdotiek bij (het tapijt, de parels in wijnazijn, de neus, de adder aan haar borst) maar de kern van de fascinatie is dat we een vrouw met zoveel macht zo uitzonderlijk vinden, plus het feit dat een dergelijke figuur zich perfect leent om te worden geërotiseerd. Gretig heeft de westerse wereld dan ook de Romeinse propaganda nagebouwd die Cleopatra als heerszuchtige en wrede verleidster voorstelde. In werkelijkheid weten we daar niets van. We weten alleen dat zij handige politieke huwelijken wist te sluiten, zoals mannelijke heersers ook deden, maar dan met dít verschil dat Cleopatra niet het kind van een machtige heerser huwde maar die machtige heerser zelf: eerst Caesar en vervolgens Marcus Antonius. Meer bedgenoten vermelden de bronnen niet, behalve dan de huwelijken die zij naar traditioneel gebruik aanging met twee van haar eigen broers, die successievelijk naast haar op de troon zaten. Opvallend is echter dat Cleopatra gedurende bijna de helft van haar totale regeringsperiode géén mannelijke heerser - broer of zoon - aan haar zijde had. Dat maakt haar uniek. Cleopatra’s Voorouders De mate waarin Cleopatra VII macht had verworven was ongehoord naar Griekse maatstaven. Maar zij was de laatste exponent van een eeuwenlange ontwikkeling, waar met de Romeinse bezetting een einde aan kwam. In de voorafgaande drie eeuwen hadden andere vorstinnen, vooral binnen haar eigen dynastie, het pad voor haar geëffend. De ontwikkeling van het vrouwelijk koningschap begon drie eeuwen vóór Cleopatra, in de chaos en verwarring die volgde op de dood van Alexander de Grote. Alexander de Grote zou eens gepocht hebben dat vrije Macedonische mannen het nooit zouden accepteren om door een vrouw geleid te worden. Een andere traditie schrijft deze woorden toe aan Antipater, de regent van het Koninkrijk Macedonië tijdens Alexanders afwezigheid en na diens dood; op zijn sterfbed zou Antipater de Macedoniërs de volgende goede raad hebben gegeven: 'Voorkom tot iedere prijs ooit geregeerd te worden door een vrouw!' Uiteraard zijn beide uitspraken verwerpelijk. De grap is namelijk, dat ze vooruit wijzen naar de omstandigheid dat Macedoniërs hierna herhaaldelijk door vrouwen geregeerd werden. Vrouwenmacht kenmerkt als het ware de Macedonische dynastieën van de Hellenistische tijd. Niettemin zouden Alexander en Antipater het heel goed zo gezegd kunnen hebben. Met name de famous last words van Antipater passen naadloos bij diens reputatie van sikkeneurige conservatief. Zowel hij als Alexander wisten waarover ze het hadden, want beiden waren goede bekenden van de vrouw die er als eerste in zou slagen te heersen over de Macedoniërs, en daarmee in naam over de halve wereld. Dit was Olympias, dochter van de koning van Epirus, weduwe van Koning Philippus II van Macedonië en de moeder van Alexander de Grote. Antipater haatte haar als de pest want tijdens Alexanders afwezigheid had hij veel met haar te stellen
In de antieke bronnen wordt Olympias afgeschilderd als een helleveeg: een hysterische, ongeremde bacchant (priesteres van Bacchus, god van de wijn, hier als negatief bedoeld) en een moordenares bovendien. Wie was Olympias? Olympias werd geboren als een prinses van het Adriatische bergkoninkrijk Epirus, een prachtig woest land ter hoogte van wat nu noordwest Griekenland en Zuid-Albanië is. Hoewel de bewoners van Epirus in de verte verwant waren aan de Grieken - ze spraken een Grieks dialect en hun gehelleniseerde koningshuis voerde zijn afkomst terug op de homerische woesteling Achilles, waren zij in de ogen der Grieken maar een halfbarbaars volkje, bewoners van een perifeer gebied: het land van de ondergaande zon, zoals Euripides zei. Met de naburige Macedonische koninklijke familie onderhield het koningshuis van Epirus goede banden. Over en weer stuurde men elkaar prinsessen toe. Daaronder dus ook Olympias, die in 357 v.Chr. op jonge leeftijd ten huwelijk werd gegeven aan Philippus II, de briljante jonge vorst die van Macedonië de machtigste staat van de Balkan zou maken. Binnen een jaar na de huwelijksvoltrekking werd Olympias' beroemde zoon Alexander geboren, en een klein jaar later ook een dochter, Cleopatra, die later uitgehuwelijkt werd aan Olympias' broer de koning van Epirus. Wanneer koning Philippus op veldtocht was, liet hij zijn vrouw soms achter om Macedonië in zijn naam te besturen. Blijkbaar was het zo dat § Philippus haar meer vertrouwde dan anderen, met inbegrip van zijn mannelijke volgelingen. § Olympias capabel en daadkrachtig genoeg was om het hof te kunnen leiden. Toen na de moord op Philippus in 336 v.Chr. Alexander koning werd, verwierf Olympias als koningin-moeder eens te meer een toppositie aan het hof. Uit deze tijd stamt haar vijandschap met Antipater, de man die Alexander in Macedonië achterliet als regent toen hij zelf oostwaarts reed om de wereld te veroveren. Tijdens Alexanders lange afwezigheid streden de politiek partijen van Olympias en van Antipater om de macht aan het hof. Vanaf grote afstand speelde Alexander ze zoveel mogelijk tegen elkaar uit opdat geen van beide de overhand zou krijgen. Uiteindelijk trok echter Olympias aan het kortste eind en vluchtte naar Epirus waar haar dochter Cleopatra, inmiddels weduwe van de Epirotische koning, als regentes regeerde. Na de dood van Alexander zag Olympias haar kans schoon om zich te wreken op Antipater en zijn familie en aanhangers. Het was een chaotische, gewelddadige periode. Formeel was het Macedonische rijk nog een eenheid, in werkelijkheid was het centrale gezag krachteloos en woedde er praktisch een burgeroorlog. Over de Macedoniërs 'regeerden' twee koningen tegelijk, een recept voor rampspoed. Logisch dat heel wat intelligente, machtsbeluste mannen stonden te popelen om van de situatie gebruik te maken. Niemand echter dorstte nog aan de dynastie van Philippus en Alexander disloyaal te zijn. Al die kerels wilden daarom maar één ding: met Cleopatra, de zus van Alexander trouwen. Niet alleen omdat zij de zus van Alexander was, maar ook omdat zij de dochter was van Philippus II, wiens belangrijkste erfenis - het koningschap - mede in vrouwelijke lijn werd doorgegeven. De man die haar zou huwen kon weliswaar niet zelf koning worden, maar hun gezamenlijke zoon wel. Geen enkele diadooch (veldheer van Alexander) zou dat genoegen echter ooit smaken want Cleopatra viel in de klauwen van Antipater, die haar gevangen zette, terwijl zijn eigen zoon Cassander een dochter uit een ander huwelijk van Philippus II bemachtigde, die Thessalonice heten (naamgeefster van de hoofdstad van de huidige Griekse provincie Macedonië). In 308 v.Chr. werd Cleopatra onder nog altijd onopgehelderde omstandigheden vermoord. Het zou nog bijna vijftien jaar duren voor de diadochen (veldheren van Alexander), de voormalige vrienden van Alexander, zichzelf tot koning uitriepen. In de tussentijd waren binnen de dynastie van Alexander geen capabele mannen meer over die orde op zaken konden stellen. Capabele vrouwen daarentegen waren er wel. De eerste die naar voren trad was de kleindochter van een eerdere koning, Eurydice geheten. Om redenen van legitimatie werd zij uitgehuwelijkt aan Philippus III Arrhidaeus, de halfbroer en één van de twee opvolgers van Alexander. Tot ieders verbazing bleek Eurydice geen eenvoudig te manipuleren marionet, maar ontpopte zij zich integendeel tot een krachtige speler die zelf haar zwakbegaafde echtgenoot onder controle bracht. En toen brak het uur van Olympias aan. In 317 v.Chr. keerde zij in triomf naar Macedonië terug. Antipater was reeds overleden. Het leger liep naar haar over en zij maakte zich meester van haar kleinzoon, Koning Alexander IV, tezamen met diens moeder Roxane. Olympias regeerde vervolgens over de Macedoniërs als regentes. De hardhandige manier waarop zij haar politieke tegenstanders uitschakelde (ze liet aanhangers van Antipater zonder proces executeren) zette echter kwaad bloed. Bovendien vermoordde zij Koning Philippus III en Koningin Eurydice. Al een jaar later werd Olympias ten val gebracht door Antipaters zoon Cassander, die haar lynchen liet, en Alexander IV en Roxane vermoordde. De mannen trokken voorlopig nog aan het langste eind. Maar het hek was van de dam. Korte tijd later triomfeerde al de fameuze Arsinoë II Philadelphus, die zich door niemand liet ringeloren en achtereenvolgens koning Lysimachus van Thracië, Ptolemaeus Ceraunus van Macedonië en Ptolemaeus II Philadelphus aan de haak sloeg. Vele andere machtige vorstinnen zouden volgen. Bepalender dan deze opmerkelijke individuen waren nog wel de grotere aantallen vorstinnen die deelden in de macht naast hun echtgenoten: die zelfstandig weldaden verrichtten in de Griekse steden, mecenassen (beschermers) van kunst en cultuur waren en de baas waren over de koninklijke oikos (het koninklijk hof) tijdens de afwezigheid van hun immer oorlogvoerende echtgenoten. De bekendste zijn Laodice, koningin naast de Seleucidenvorst Antiochus de Grote, en de Ptolemaeïsche vorstinnen Berenice I en Arsinoë II Philadelphus. Opvallend is overigens dat in de dynastie van de Antigoniden (vroegere heersers van Macedonië) echtgenotes zulke vrijheden niet gegund werd.
Conclusie Ze was niet de enige regerende vrouw van haar tijd, dat is nu wel duidelijk. Er waren veel vrouwen die een goed voorbeeld waren voor de kleine Cleopatra. Ze had als dochter van de heerseres natuurlijk een speciale en goede opvoeding. Ik denk dat haar mooie uiterlijk er ook voor een groot deel voor heeft gezorgd dat ze zo bekend is geworden. Het goede gezelschap waarin ze verkeerde heeft haar aan de macht geholpen. Dus haar in ieder geval speciaal gemaakt doordat ze een verhouding had met zulke machtige mannen. Een vrouw met zoveel macht vinden we zo uitzonderlijk omdat niet veel vrouwen zo veel macht hebben gehad. Maar ook omdat zo persoon zich perfect leent om te worden verheerlijkt. Opmerkelijk is dat Cleopatra voor de helft van haar regeringsperiode geen mannelijke heerser naast haar had zitten op de troon. Dat maakt, denk ik, haar uniek. Ze is dus niet bekend vanwege een zoon of echtgenoot maar in plaats daarvan door zichzelf. Cleopatra VII is op dit punt een echte uitzondering. Dit alles maakt haar uniek en de juiste persoon om een grote stempel op de geschiedenis te drukken.