Vrouwenemancipatie in de 19e eeuw

Inleiding

Mijn onderzoek gaat over vrouwenemancipatie in de negentiende eeuw. Het handelt over de rol van de vrouw over de hele wereld, en dan vooral in het Westen. In deze tijd wordt de vrouw ondergewaardeerd en dat is dus vooral een politiek, maar ook sociaal en cultureel probleem. In de politiek wordt de vrouw, die geen kiesrecht heeft, gediscrimineerd. De vrouw had ook in het gezin weinig te zeggen (sociaal probleem) en de rol van de vrouw is in verschillende culturen anders (cultureel probleem).

Mijn eerste keuzeonderwerp was Jack the Ripper, maar iemand anders van de klas had dit thema al gekozen. Dan had ik gekozen voor alcoholisme in de negentiende eeuw. Hier vond ik spijtig genoeg niet veel informatie over, slechts wat povere informatie op het Internet en bijna alleen maar anderstalige boeken. Daarom ben ik overgeschakeld naar dit onderwerp, dat ik eigenlijk heel toevallig op mijn zoektocht naar alcoholisme ben tegengekomen. Vrouwenemancipatie interesseert mij eigenlijk toch meer dan alcoholisme.


Ik vind het prachtig van de vrouwen, dat ze een verschil hebben gemaakt.Ze hebben de moed verzameld en opgekomen voor hun rechten. Elke vrouw moet trots op hen zijn, want het is mede door hen dat de vrouw nu wel degelijk iets te zeggen heeft.
Het onderwerp past goed in de negentiende eeuw, omdat de eerste feministische golf op het einde van deze eeuw plaatsvond. In mijn werk doe ik onderzoek naar de aanleiding tot die stroming.


HOOFDVRAAG:
Wat houdt de emancipatie van de vrouw in de 19e eeuw in?

SUBVRAGEN:
1. Wat is het aandeel van de vrouw in vrije tijd en sport?
2. Wat zijn de belangrijkste gebeurtenissen op vlak van vrouwenemancipatie?
3. Wat was de rolverdeling tussen man en vrouw?
3a. In het gezin?
3b. Op het werk?


Ik heb veel bijgeleerd over de vrouwengeschiedenis. De vrouw werd zeker ondergewaardeerd, want als een kleine groep vrouwen er voor kan zorgen dat vrouwen kiesrecht krijgen of zich kandidate kunnen stellen voor het presidentschap, dan zijn ze zeker niet ‘het zwakkere geslacht’.

De meeste feiten in mijn onderzoek heb ik gehaald uit encyclopedieën (zowel op het Internet als geschreven) en mijn diepgaandere informatie komt vooral uit eerdere onderzoeken over dit onderwerp.


Wat houdt de emancipatie van de vrouw in de 19e eeuw in?

Door de industrialisatie aan het eind van deze eeuw is de maatschappij behoorlijk veranderd. Thuiswerk bestaat bijna niet meer. Kinderarbeid is verboden en er is 6 jaar leerplicht ingevoerd. Daardoor verandert ook de rol van vrouwen. Het moederschap, het opvoeden van de nieuwe generatie, wordt hun taak. En die moet meer gewaardeerd worden. Ze willen zelf kunnen beslissen over hun leven. Ook willen ze voor hun eigen levensonderhoud kunnen zorgen.

Er wordt een enorme stap voorwaarts gedaan in de vrouwenemancipatie. De status van de vrouw verandert, in de Westerse wereld toch, van die van ‘slavin’ tot zelfstandig persoon met rechten. Door de industrialisering gaan veel vrouwen, vooral vanaf de jaren ’70, werken buitenshuis. Er worden wetten opgesteld die vrouwen beschikkingsrecht geven over hun eigen geld en vrouwen gaan vaker naar universiteiten of hogescholen.

In 1880 gebruikt de Franse kiesrechtstrijdster Hubertine Auclert het woord feminisme voor het eerst. Het is een beweging die de machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen ter discussie stelt. Feministen strijden voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Het wordt ook wel eens als synoniem gebruikt voor vrouwenbeweging.
Deze bewegingen protesteren tegen het “tweederangsburgerschap” van vrouwen. Men komt voor het eerst op voor de opleidingsmogelijkheden voor meisjes. In deze tijd worden belangrijke successen behaald. Er komt een eerste leraressenopleiding, en de toelating van de eerste vrouw in een universiteit vindt plaats.
In België staat Marie Popelin voor het burgerlijke feminisme en Emilie Claeys voor het socialistische feminisme. Claeys richt samen met Nellie van Kol de Hollandsch-Vlaamsche Vrouwenbond op.
Na 1890 ontbrandt de belangrijke strijd om het vrouwenkiesrecht. Veel feministen eisen aanspraak te hebben op het kiesrecht door het moederschap. Als moeders zijn zij tenslotte verantwoordelijk voor de opvoeding van de volgende generatie. Naast de strijd om het vrouwenkiesrecht wordt ook nog actie gevoerd voor het recht op arbeid voor getrouwde vrouwen en verbeteringen in de juridische positie van de vrouw. De vrouwenbewegingen willen vooral wettelijke gelijkheid tussen mannen en vrouwen.


1. Wat is het aandeel van de vrouw in vrije tijd en sport?

Vrouwen moeten ook vechten voor hun aandeel in vrije tijd en sport. De mode van zware kleding belemmert de voortbeweging. In de jaren ’40 en ’50 komt Amelia Bloomer met verbeterde kleding, maar het duurt even voordat deze mode aanslaat. Intussen beginnen vrouwen de tijd en middelen te krijgen om te genieten van fietsen, hockey, badminton, paardrijden en andere hobby’s…

Enkele voorbeelden van die andere hobby’s:

Uitverkorenraces:
Buitengewoon populair op sportfeesten in Engeland. Vrouwen te paard houden de hand vast van hun mannelijke partners, die rijden op ezels. De winnaar is de dame die zichzelf en haar partner voorbij de finish loodst zonder onderweg de handen los te laten.

Het pluimbalspel:
Een vroegere versie van badminton, vanuit India overgewaaid naar Engeland.

Fietsen:

Driewielers worden in de jaren ’70 geïntroduceerd en enthousiast ontvangen door vrouwelijke pedaleurs .

Schilderen:
De impressionistische praktijk van het buiten schilderen wordt zeer populair bij amateursschilders.


2. Wat zijn de belangrijkste gebeurtenissen op vlak van vrouwenemancipatie?

1829: De krant The Free Enquirer wordt in New York gepubliceerd door Frances ‘Fanny’ Wright ( 1795-1852), Amerika’s eerste vrouwelijke universitair docent, en Robert Dale Owen (1801-1877), sociaal hervormer en zoon van Robert Owen. Ze gebruiken hem om de vrouwenemancipatie te bevorderen.
In hetzelfde jaar verbieden de Britten suttee, de praktijk die gebruikelijk is bij hindoefamilies in India, waarbij een weduwe wordt verbrand op de brandstapel van haar overleden echtgenoot.

1837: Mount Holyoke Female Seminary, de eerste school voor vrouwen in de VS, wordt gefinancierd en opgericht door de Amerikaanse opvoedkundige Mary Lyon. Ze onderwijst 80 onbemiddelde jongedames, die volgens haar hierdoor betere echtgenotes, moeders en huisvrouwen zullen zijn.

1845: De Amerikaanse journaliste, uitgeefster en transcendentaliste Margaret Fuller (1810-1850) overziet in een nieuw boek, Woman in the Nineteenth Century, de vrouwengeschiedenis en spoort de vrouwen aan tot onafhankelijkheid.

1848 (19 juni): De eerste vrouwenconferentie ter wereld wordt gehouden in Seneca Falls, New York State, om te pleiten voor rechten voor vrouwen. De vrouwenconferentie, geleid door Elizabeth Cady Stanton (1815-1902) en Lucretia Coffin Mott (1793-1880), verandert de Onafhankelijkheidsverklaring in een verklaring van Gevoelens en vraagt om gelijkstelling met mannen en een einde van het tweederangs burgerschap.
Dit jaar staat ook een Eigendomswet Getrouwde Vrouwen gescheiden vrouwen toe enige van hun bezittingen te behouden.


1849: Elizabeth Blackwell, een emigrante uit Engeland die opgroeide in New York City en in Cincinnati, wordt de eerste Amerikaanse vrouw die zich kwalificeert als arts door af te studeren aan het Genova College in New York.

1853: Mevrouw Amelia Bloomer, die tijdens de Massachusetts Constitution Convention een 4 juliredevoering houdt die pleit voor vrouwenrechten, veroorzaakt opschudding door zich te kleden in een soepele pantalon in Turkse stijl onder een hemdje en een kort rokje.
Ook in dit jaar, opent het Antioch College in Yellow Springs, Ohio, dat als eerste pretendeert gelijke mogelijkheden te bieden aan zowel mannen als vrouwen. Het wordt opgericht door een commissie onder leiding van opvoedingsambtenaar Horace Mann.

1857: Deense vrouwen krijgen gelijke erfrechten en toegang tot alle soorten werk, na het succes in geheel Scandinavië van De dochter van de districtgouverneur van de Noorse feministische schrijfster Camilla Collett (1813-1895). Het boek beschrijft de ellende van het moeten zoeken naar een echtgenoot en maakt de noodzaak van vrouwenrechten duidelijk.

1863: Olympia Brown(1835-1926), die in 1860 als eerste vrouw naast mannen theologie ging studeren, wordt als eerste vrouw in de VS tot geestelijke gewijd.

1865: Tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog zijn vele hogere onderwijsscholen opgericht, toen schoolgeld betalende vrouwen zich inschreven ter vervanging van mannen die het leger ingingen. Vassar Female College, Poughkeepsie in New York is de eerste geheel vrouwelijke school in de VS. Europese immigrantengroepen stichten in het middenwesten vele particuliere scholen.

1868: Een arbeidsbureau, de Vereniging voor de bevordering van Werkgelegenheid voor Vrouwen, wordt opgericht in Londen door Barbara Leigh Smith en Bessie Rayner Parks om ongehuwde middenklassenvrouwen aan nieuwe soorten werk te helpen. De vrouwen willen meer dan alleen onderwijzen of verplegen.
In dit jaar wordt Elizabeth Lynn Linton als eerste vrouw aangesteld als schrijfster van hoofdartikelen bij een Engelse krant.

1869: De American Women Suffrage Association (AWSA) wordt opgericht in Boston, Massachusetts, door de feministe Lucy Blackwell Stone (1818-1893) en haar echtgenoot Henry Brown Blackwell, terwijl Susan Brownell Anthony (1820-1906) en Elizabeth Cady Stanton de radicalere National Woman Suffrage Association (NWSA) oprichten. Mary-Ashton Livermore richt The Agitator, een tijdschrift voor vrouwenstemrecht op.

1870 (september): Wyoming, dat nog geen Uniestaat is, verleent als eerste gebied ter wereld vrouwen het stemrecht. Mevrouw Louisa Swain wordt de eerste vrouwelijke kiezer wanneer zij – met 1000 andere vrouwen – haar stem uitbrengt.


1871: De Britse bergbeklimster Lucy Walker (1836-1916) bereikt als eerste vrouw de top van de Matterhorn. De volleerde bergbeklimster begon op 22-jarige leeftijd met haar vader en broers de Alpen te bestijgen.

1872: De Amerikaanse feministe Susan Brownell Anthony overreedt twee verkiezingsinspecteurs in Rochester om haar te laten stemmen voor de presidentsverkiezingen. Ze wordt gearresteerd omdat ze illegaal stemt. De rechter beveelt volgens de jury haar veroordeling te herroepen en geeft een boete van honderd dollar. Zij weigert te betalen, maar hij spreekt haar vrij, zodat ze niet in beroep kan gaan.

In hetzelfde jaar wordt de Amerikaanse hervormster en journaliste Victoria Woodhull (1838-1927), die in 1870 een tijdschrift oprichtte dat vrije liefde, vrouwenstemrecht en legale prostitutie propageerde, wordt als eerste vrouw genomineerd om mee te dingen naar het Amerikaanse presidentschap.

1880: voor het eerst dingen vrouwelijke tennisspelers mee op het All-England Championship op Wimbledon. Hun bewegingsvrijheid wordt beperkt door hun kleding: petticoats , stijve kragen en omslagen en lange rokken.

1893: Cornelia Sorabji slaagt voor haar studie burgerlijk recht in Londen en keert terug naar India om daar de eerste praktiserende vrouwelijke advocaat te worden.
In dit jaar geeft Nieuw-Zeeland als eerste land ter wereld vrouwen stemrecht, als resultaat van meer dan 10 jaar van petities en acties van Nieuw-Zeelandse vrouwen. In het komende jaar, 1894, zal ook Zuid-Australië vrouwen stemrecht verlenen.

1899: Het eerste congres van de Internationale Vrouwenraad wordt gehouden in Londen, bijgewoond door suffragettes uit de hele wereld. De Amerikaanse feministe Susan Brownell Anthony treedt voor het laatst in het openbaar op.


3. Wat was de rolverdeling tussen man en vrouw?

3a. In het gezin…

De negentiende eeuw is voor veel mensen een tijd van armoede. Van veel idealen die de mensen hebben, komt weinig terecht. Het is een interessante tijd, omdat de wereld heel erg verandert. De verschillen tussen arm en rijk worden bijvoorbeeld groter…

Mannen en vrouwen hebben allebei een heel zwaar leven. De man werkt langere dagen dan de vrouw en doet ook zwaarder werk. Aan de andere kant, staat de vrouw vaak als eerste op om voor het eten en de kinderen te zorgen. Na haar werk moet ze dan nog het huishouden doen en zorgen dat de kinderen naar bed gaan.
Gemiddeld is het de vrouw die het het moeilijkst heeft. Alleenstaande vrouwen ook, want zij moeten met veel minder geld rondkomen dan mannen.


Aan het einde van de eeuw komt er een soort “ideaal gezin”. Een van de kenmerken daarvan is: het gezin woont samen in een warme sfeer, zonder grootouders of andere familieleden.
Vrouwen zorgen voor het eten en de boodschappen. Meestal maakt de vrouw 's ochtends het eten al heel vroeg klaar, zodat ze 's avonds na haar werk alleen nog maar het eten warm hoeft maken.
Boodschappen worden op een vaste dag gedaan, vaak op de marktdag. Geld voor groenten en vlees was er bijna nooit, alleen op zondag aten de mensen soms vlees.

De vrouw zorgt voor de was. Zonder wasmachine, maar met een tobbe en een wasbord met de hand. Ze moet buiten haar werk en de zorg voor de kinderen ook nog eens het huis schoonhouden. Rijke vrouwen huren voor dit werk meestal een dienstmeisje in. Ook als de man werkloos is en de vrouw al het geld binnenbrengt, is het huishouden een vrouwentaak.
Eigenlijk wordt het meeste werk in huis gedaan door de vrouw. Zij heeft dan ook de leiding over het huishouden, maar bij alles wat ze doet moet ze verantwoording bij de man afleggen. Ook al bemoeit de man zich niet met de kinderen en het huishouden, hij is toch de baas in huis.
De ouders, en dan vooral de vader bepaalt wat voor vervolgopleiding de kinderen gaan doen. Als die mogelijkheid er is, want er is bijna nooit geld voor een verdere opleiding. De meeste gezinnen zijn zo arm dat de kinderen bijna altijd meteen na hun lagere school gaan werken. Meisjes volgen nooit vervolgopleidingen omdat men dat niet nodig vindt en omdat ze waarschijnlijk toch alleen maar voor het huishouden zal gaan zorgen.
Wanneer vrouwen trouwen geven ze hun baan, als ze die tenminste hebben, op. De man brengt immers genoeg geld binnen. Er wordt van de vrouw verwacht dat ze haar man kinderen zal steunen. Niet alleen door voor ze te zorgen en het gezellig in huis te houden, ze moet altijd achter de ideeën en daden van haar man staan. Dit is heel belangrijk om het huwelijk geloofwaardig te houden. Als de vrouw de man geen steun meer zou geven, zou ze de “goede naam” beschadigen.

De man heeft alles te zeggen over de goederen uit het huwelijk. In een bepaling uit het burgerlijke wetboek van 1890 (Nederland) staat:
“De man heeft het beheer over de goederen uit de huwelijksgemeenschap. Hij kan deze zonder tussenkomst van de vrouw verkopen, weggeven of gebruiken als onderpand.”
Mannen hebben het recht om van hun vrouw te scheiden, hoewel dit eigenlijk alleen door heel rijke mannen kan gedaan worden. In Engeland moet je om te kunnen scheiden en hertrouwen een verzoek indienen bij het college van rechtsgeleerden en bij het Hogerhuis. Daarna moet de man een vergunning proberen te krijgen, waardoor hij kan hertrouwen. Dat alles kost heel veel geld en wordt dus maar weinig gedaan.
De vrouw mag haar man niet verlaten. Het komt soms voor dat de vrouw wegloopt bij haar man, omdat ze niet mag scheiden. Dat is een grote schande in deze tijd. De man heeft het recht om zijn vrouw te verbieden bij hem weg te gaan. Een vrouw mag absoluut niet vreemdgaan. Als ze dit doet dan wordt de familienaam beschadigd en wordt ze gestraft door haar man. De man kan echter ongestraft vreemdgaan.

Prostituees worden heel slecht behandeld. Ze kunnen zomaar opgepakt worden om bijvoorbeeld getest te worden op geslachtsziektes. De hoerenlopers werden met rust gelaten.

De man heeft het recht om te bepalen waar hij wil wonen. Dat is meestal in het dorp waar hij al woont. De vrouw gaat dan bij hem wonen.
De man kan zijn vrouw bepaalde dingen weigeren. Zij heeft in het huwelijk weinig te zeggen. De man besluit wat er wel en niet wordt gekocht, wat ze eten, en soms zelfs waar de vrouw moet werken.
De man is de enige in het gezin die het recht heeft om lijfstraffen uit delen. Als zijn vrouw of kinderen niet gehoorzamen aan hem of iets doen dat de man niet wilt, mag hij ze ongestraft slaan.
De vrouw hoort zich alleen bezig te houden met het huishouden en met de kinderen. De man is er om geld te verdienen. Ook hebben vrouwen meestal geen tijd voor een baan en een gezin tegelijkertijd. Maar omdat veel gezinnen arm zijn, wordt er daar niet zo naar gekeken. Vrouwen die voor een baan kiezen, zijn vaak van 6 uur 's morgens tot tegen middernacht bezig met hun werk.


3b. Op het werk…

Mannen en vrouwen worden op de werkvloer zoveel mogelijk apart gehouden, dit gebeurt voor de zedelijkheid. Vooral in streng gelovige gebieden werken ze gescheiden.
Buiten de landbouw is meer dan de helft van de werkende vrouwen dienstbode of werkster. Ongeveer 20% werkt in de industrie. Nog eens 20% oefent thuis een zelfstandig beroep uit, b.v. als kleermaakster of winkelierster. Veel vrouwen helpen hun mannen bij hun werk, zoals de vissersvrouwen en de boerinnen.
Vrouwen verdienen minder dan de man, omdat men vindt dat vrouwen minder geld nodig hebben. Het loon van de vrouwen zou slechts een aanvulling zijn op het inkomen van de man. En over vrouwen die alleen wonen, wordt gedacht dat ze heel weinig behoeftes hebben. Vrouwen eten toch minder dan mannen, geven minder geld uit aan drank en tabak en kunnen hun eigen kleren verstellen en maken.
In de fabriek doen mannen het werk omdat er veel kracht voor nodig is. Over vrouwen wordt er gedacht dat ze het zwakkere geslacht zijn. Men vindt het ook niet gepast voor een vrouw om een sterk lichaam te hebben.

Vrouwen komen trouwens ook niet in aanmerking voor leidinggevende functies, omdat mannen vinden dat vrouwen niet bij de rest passen en omdat ze denken dat vrouwen er te dom voor zijn.

De vrouw mag niets weten van wat er in de wereld omgaat en mag zich er niet mee bezighouden of bemoeien. Voor vrouwen uit rijke families ligt dat toch wat anders. Zij hebben soms vedergestudeerd na de basisschool, op aparte meisjesscholen voor kinderen van rijke ouders. De meisjes studeren bijvoorbeeld voor onderwijzeres. Ze krijgen onder andere algemene ontwikkeling mee, zodat ze later met hun echtgenoot zouden kunnen converseren.



Conclusie

Wat houdt de emancipatie van de vrouw in de 19e eeuw in?
De rol van vrouwen verandert: het moederschap wordt hun taak. Vrouwen vinden dat ze meer gewaardeerd moeten worden. Ze willen meer zelfstandigheid. Vrouwenemancipatie maakt een enorme stap voorwaarts.
Er worden nieuwe wetten opgesteld in het voordeel van de vrouw, en vrouwen kunnen nu ook verder studeren. Het is een strijd voor de wettelijke gelijkheid tussen mannen en vrouwen.

1. Wat is het aandeel van de vrouw in vrije tijd en sport?

Het aandeel van de vrouw groeit, zo mag ze op het einde va de eeuw meespelen op Wimbledon. De kleding is echter nog een minpunt, want die was niet bevorderlijk om in te sporten. Er is een onderscheid tussen hobby’s voor mannen en vrouwen. Vrouwen beoefenen vooral sporten en hobby’s die niet erg vermoeiend is.

2. Wat zijn de belangrijkste gebeurtenissen op vlak van vrouwenemancipatie?

De eerste vrouwenconferentie ter wereld. Een Eigendomswet Getrouwde Vrouwen. Gelijke erfrechten en toegang tot alle soorten werk…
Er gaan meer vrouwen een vervolgopleiding volgen en er worden scholen voor vrouwen opgericht. Steeds meer vrouwen gaan een baan kiezen, die hiervoor enkel voor mannen was bedoeld. De American Women Suffrage Association (AWSA) en de radicalere National Woman Suffrage Association (NWSA) worden opgericht. Wyoming verleent als eerste gebied ter wereld vrouwen het stemrecht. Victoria Woodhull wordt als eerste vrouw genomineerd voor het Amerikaanse presidentschap. Nieuw-Zeeland geeft als eerste land ter wereld vrouwen stemrecht en het eerste congres van de Internationale Vrouwenraad vindt plaats.

Al deze gebeurtenissen hebben ertoe bijgedragen dat de vrouw meer word gewaardeerd en dat ze langzaam aan gelijke rechten krijgt als de man.

3. Wat was de rolverdeling tussen man en vrouw?

3a. In het gezin?

De vrouw moet na haar werk nog het huishouden doen en zorgen dat de kinderen naar bed gaan. Alleenstaande vrouwen hebben het ook moeilijk, want zij moeten met veel minder geld rondkomen dan mannen.Vrouwen zorgen voor het eten, de boodschappen, huishoudelijk werk, de kinderen, …
Rijke vrouwen huren meestal een dienstmeisje in. De vrouw heeft de leiding over het huishouden, maar moet wel altijd verantwoording bij de man afleggen, hij is de baas in huis. Wanneer vrouwen trouwen geven ze hun baan op, want de man brengt genoeg geld binnen. Ze moet altijd achter de ideeën en daden van haar man staan. Als de vrouw de man geen steun meer zou geven, zou ze de “goede naam” beschadigen.
De man heeft alles te zeggen over de goederen uit het huwelijk en heeft het recht om van hun vrouw te scheiden. De vrouw mag haar man niet verlaten, hij heeft het recht om zijn vrouw te verbieden bij hem weg te gaan. Een vrouw mag niet vreemdgaan, maar de man kan dit ongestraft doen.
De man is trouwens de enige in het gezin die het recht heeft om lijfstraffen uit delen.

3b. Op het werk?

Mannen en vrouwen mogen niet samenwerken, omdat het niet zedelijk is.
Vrouwen verdienen minder dan de man, omdat de man voor het geld moet zorgen. Vrouwen zijn zogezegd ‘het zwakkere geslacht’: Ze komen niet in aanmerking voor leidinggevende functies en zwaar werk. Landbouw, thuiswerk en industrie zijn de voornaamste beroepen van vrouwen. Rijke meisjes kunnen verder studeren om bijvoorbeeld onderwijzeres te worden.


Bibliografie

Boeken:


ALEXANDER (S.). De negentiende eeuw, Een betwiste erfenis. Pelckmans, Kapellen, 1998.

TUCHMAN (B.). De trotse toren. Europa en de Verenigde Staten aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, 1890-1914. De Arbeiderspers, Amsterdam, 2002.

Encyclopedieën:

REBO PRODUCTIONS. De complete geschiedenis van de 19e eeuw. Rebo International, Lisse, 2000.