Spitketen

Hoe werd een spitkeet gebouwd?

Een Spitkeet werd vaak in één dag gebouwd met behulp van vrienden en buren. Een pasgetrouwd stel had 's morgens nog geen huis en kon 's avonds hun gasten ontvangen in hun eigen huis. Een huis was pas voltooid als er rook uit de schoorsteen kwam. "Hy jowt blau op" zei men dan. Sloten had men niet. De deur werd gesloten met een grote steen. Op de eerste avond dronk men "Godswater". Dit was water met cichorei, omdat echte koffie te duur was.

Ze waren gemaakt van heideplaggen met soms wat aan elkaar getimmerde planken en met een dak van riet en zoden. Vaak was de keet een halve meter ingegraven, omdat dat warmer zou zijn.
De vloer was van zand of leem. Men gebruikt ook wel een hout voor de stevigheid maar dit was lang altijd niet voor handen

Nagebouwd

De plaggenhut bij Harkema is een nagemaakt model van de plaggenhut die gebouwd werd voor de "Frisiana" een tentoonstelling in 1963. Hij is gelegen op het voormalig armenkerkhof van Harkema. Op het armenkerkhof liggen veel slachtoffers van de Spaanse griep begraven.
De hut is een nabootsing van die van Tjerk v.d. Veen, afgebroken in 1920. Hij is voor de genoemde tentoonstelling gemaakt door de gebroeders K. en H. Land en in Harkema neergezet in 1964.

Wat is een Spitkeet en hoe ziet het eruit?

Vroeger werden huisjes vaak spitketen genoemd, in Drenthe meer bekend dan plaggenhut.
De naam "spitkeet" komt van het meestal gebruikte bouwmateriaal, in het Friese "heidespitten", stukken grond met heidewortels.
Soms waren de "muren" van onderen wel een meter dik.
De verhoogde de stevigheid van het huis.
Vaak was het daar een lustoord voor ongedierte b.v. duizendpoten.
De kleine spitketen waren onderkomens voor de trekarbeiders, die eigenlijk met het werk meereisden, steeds verder het veengebied in.

Spitketen waren snel gebouwde, lage optrekken van wat aan elkaar getimmerde planken.
Met wat geluk stond er een kachel in, anders had je een open vuur om ’s avonds het eten (aardappelen met hoogstens wat vet) te koken en de kleren te drogen.
Het tochtte er behoorlijk erg en veel veenarbeiders overleden op jonge leeftijd aan opgelopen kwalen.
De weerstand van de mensen was niet goed vooral door het harde werk en de slechte voeding en huisvesting.
De gemiddelde levensduur in de 19e eeuw was ongeveer 50 jaar.
Die van Landarbeiders ( ook veenarbeiders) en ongeschoolden was 32 jaar.

De plaggenhut, waar deze bij Harkema een namaak model van is, ligt op het voormalig armenkerkhof van Harkema waar veel slachtoffers van de Spaanse griep begraven liggen.
De hut is een nabootsing van die van Tsjerk v.d. Veen, afgebroken in 1920.
Deze hutten dienden tot onderkomen van de veen- en landarbeiders en hun gezinnen.
Meestal was er maar 1 vertrek, waarin dan ook nog een geitenstal zat.
Deze omstandigheden duurden tot in de jaren 20 van de vorige eeuw.

Hoe kwamen mensen op de heide terecht?

In het begin van bewoning van de heide we spreken hier over ± 1750 werd de heide alleen gebruikt door schaapsherders.
In de 19e eeuw werd de heide steeds meer een toevlucht voor de armen.
Vooral veenarbeiders gingen er wonen, omdat het wonen op de heide gratis was. Uit de dorpen Augustinga, Drogeham en Harkema-Opeinde kwamen veel mensen naar de heide ook naar het stuk waar nu het themapark gevestigd is.
Het waren vooral boeren die een mislukte oogst hadden gehad of failliete winkeliers of bijvoorbeeld een rijke boerenzoon die met een arm meisje wilde trouwen. Al deze mensen werden naar de heide gestuurd, hun dorpsgenoten wilden niks meer met hen te maken hebben. De mensen gingen wonen in plaggenhutten in de volksmond spitketen. Dit waren heel eenvoudige huisjes die in één dag werden opgebouwd. In deze muren zat veel ongedierte. Het dak werd gemaakt van riet. De huisjes waren heel klein, met meestal maar één vertrek en soms nog een klein "hok" voor de geit.
In zo'n huisje woonden soms wel 15 mensen. In 1829 stonden in het gebied nabij het huidige Harkema 44 van zulke huisjes en er woonden totaal 197 mensen. In 1839 stonden er nog maar 22 plaggen- hutten en deze gaven onderdak aan 305 mensen.