Paleis het Loo

1. Het ontstaan van Paleis ’t Loo
Deelvraag: Waarom liet stadhouder prins Willem III paleis ’t Loo bouwen? Het begon allemaal toen stadhouder prins Willem III in 1684 het middeleeuwse kasteel Het Oude Loo kocht. Zijn astmatische klachten zouden een rol gespeeld hebben bij zijn keus nog een buitenverblijf op de Veluwe te kopen. Ondanks het feit dat hij al twee jachthuizen bezat, namelijk in Hoog Soeren en ’t Hof in Dieren wilde hij een jachtverblijf bouwen ver weg van Den Haag, waar hij ook in het geheim besprekingen zou kunnen voeren met Engelse en Duitse gezanten. Het kleine Loo was een klein, in de zestiende eeuw verbouwd, kasteel met omliggende gronden midden op de Veluwe. De Veluwe was toen een heuvelachtig terrein van zandgronden met heide en wat verspreid laag loofhout. Naaldbossen waren er nog niet. De vergezichten vanaf de heuvels waren heel bijzonder. Na de aankoop van het kleine Loo werd dit eerst opgeknapt en bewoonbaar gemaakt. Daarna is men meteen hard aan het werk gegaan. Bij de Academie Royale d’Architecture in Parijs werd een verzoek tot het maken van een ontwerp ingediend, zonder de naam van de opdrachtgever te noemen. Of dit werkelijk is uitgevoerd is onbekend. Het resultaat doet vermoeden dat dit niet het geval is, omdat het een typische Hollandse bouw is geworden. Men vermoedt dat het Franse ontwerp alleen de aanleg beïnvloed heeft. In 1685 werd allereerst het hoofdgebouw, het ‘Corps de logis’, gebouwd. De baksteen was grotendeels gemaakt in steenovens in het ordenbos, waar de resten nog te zien zijn. Voor de winter van 1686 –1687 was de rest, namelijk de twee colonnades en de vleugels, bouwkundig voltooid. Dit jaartal staat ook op de voorgevel en slaat dus op de bouwkundige voltooiing. In een periode van twee jaar had men voor die tijd een enorme prestatie geleverd. In 1687 stond het gebouw en waren de tuinen grotendeels voltooid, daarna kon de afwerking en inrichting van het paleis beginnen. Zoals de marmeren schilderingen, het houtwerk in de vertrekken, de houten pilasters, de lijsten en de bogen in de vestibule, de eikenhouten statietrap en de Ionische pilasters en het koofplafond in de grote zaal. Door ontdekkingsreizen en nieuwe handelsbetrekkingen werden ook andere culturen hierin betrokken. Zoals Chinees porselein, Japans lakwerk, exotische schelpen, mineralen etc. werden in de interieurs en ook in de tuinen toegepast. In de jaren daarna werd dit steeds opnieuw verfraaid. Zowel het huis als de tuinen waren als een geheel symmetrisch aangelegd. De indeling van de vertrekken was als volgt. Aan weerskanten van de as waren een aantal appartementen en kamers gegroepeerd. In de as lagen de vestibule, het trappenhuis en de grote zaal. Dan waren er de zijtrappen en de trappen voor de communicatie tussen de verschillende verdiepingen. Men kende in die tijd geen gangen. Om op één etage van het ene vertrek naar een verder weg gelegen vertrek te komen, moest men door de daartussen liggende vertrekken heen lopen. Links en rechts van de grote zaal op de eerste etage waren de appartementen van de prins en die van de prinses. Hieronder, op de begane grond, bereikbaar via twee diensttrappen aan weerskanten van de hoofdtrap, lagen de vertrekken van de belangrijkste leden van hun gevolg. Uit de oudste plattegrond weet men dat zich rechts van de vestibule de belangrijkste eetkamer bevond. Boven op het dak was nog een klein kamertje voor de prinses met een schitterend uitzicht op de tuinen en de gehele omgeving. De aanleg van de tuinen. Het huis en de tuinen vormden samen een groot vierkant, dat weer te verdelen was in acht kleine vierkanten en drie vijvers. Op de snijpunten van de diagonalen waren de belangrijkste ‘attracties’ te vinden. Verder waren er veel levendige accenten zoals beelden, vazen, fonteinen en piramidevormige bomen. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt waren dit typisch Hollandse tuinen. Wel waren onderdelen daarvan beïnvloed door oudere Franse voorbeelden. De tuinen van Paleis Het Loo waren door de ommuring, de terrassenaanleg rond de verdiepte tuin en de bomenrij naar het Oude Loo erg gesloten. Richting het Oude Loo lagen de moestuinen. Het gedeelte van de tuin dat voor de westelijke vleugel lag noemt men de Prinsentuin. Er was een veld voor een balspel aangelegd. Vanuit het prinselijke gedeelte had men uitzicht op dit gedeelte van de tuin. Hetzelfde gedeelte maar dan aan de oostzijde heette de prinsessentuin met paden die overdekt waren met loofbomen. Prinses Mary had uitzicht op dit gedeelte van de tuin. Bovendien had zij in de souterrain aan die kant een eigen uitgang. Ook in de tuinen was van alle kanten de symmetrie duidelijk zichtbaar. De bewoners van het paleis Het Loo. Vanaf 1686 hebben prinsen, prinsessen, koningen en koninginnen in paleis het Loo gewoond. Zij stammen uit het Huis Oranje-Nassau. Hieronder noemen we zes hoogheden die een speciale band hadden met het paleis. Koning-stadhouder Willem III (1650-1702) en Koningin Mary (1662-1695) waren samen de eerste bewoners van het paleis. In 1677 trouwde zij met elkaar en in 1689 werden ze koning en koningin van Engeland. Zij hadden paleis Het Loo rijk ingericht en de tuinen fraai aangelegd. Willem III was zijn hele leven in oorlog met koning Lodewijk XIV van Frankrijk en zijn vrouw Mary overleed al op 32-jarige leeftijd aan de pokken. Prins Willem V (1748-1806). Hij was erfstadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hij had veel belangstelling voor kunst en wetenschap en verzamelde veel. Op paleis Het Loo had hij een dierentuin. In 1795 vluchtte hij met zijn gezin naar Engeland, omdat veel mensen in de die tijd tegen de Oranjes waren. Koning Willem I (1772-1843). In 1813 kwam hij terug in Nederland en mocht het paleis als zomerverblijf gebruiken nadat in 1815 Nederland een koninkrijk werd. Het paleis was sinds 1795 al eigendom van de Staat. Het was intussen helemaal veranderd, vooral de tuin. Hij deed veel voor de handel en kreeg daarom de bijnaam; ‘koningskoopman.’ Koning Willem III ( 1817-1890). Hij was als het maar even kon, op paleis Het Loo. Hij hield erg van het landleven. Koning Willem III jaagde vaak op Het Loo, deed veel aan de bossen en had belangstelling voor landbouw.. Ook musici en schilders nodigde hij vaak uit. In het park organiseerde hij concerten voor het publiek. Als er ijs was, mocht men komen schaatsen. Hij had drie zonen, maar geen van hen werd koning. Daarom hertrouwde hij met koningin Emma. Hun dochter was Wilhelmina. Koningin Wilhelmina (1880-1962). Haar jeugd bracht ze grotendeels op paleis Het Loo door. Al op haar tiende was ze koningin. Haar moeder regeerde voor haar tot ze achttien werd. In 1948 trad Wilhelmina af. Ze was dol op paardrijden en mennen. Verder schilderde ze veel. In 1962 overleed Wilhelmina op paleis Het Loo. Antwoord deelvraag: Prins Willem III was een groot liefhebber van de jacht en vond daarom de Veluwe een ideale plaats voor een jachthuis. Zijn asmatische klachten zouden mede doorslag gevend geweest zijn voor dit besluit. Verder werd het gebruikt als gastenhuis, ook lag het dichter bij de Duitse grens en ver weg van Den Haag, dat was gunstig voor zijn geheimen ontmoetingen met Duitse en Engelse gezanten. 2. Tijdens De Tweede Wereldoorlog
Deelvraag: Waarom vertrok koningin Wilhelmina naar Engeland en waarom verborgen ze al hun spullen? Net zoals anderen was ook koningin Wilhelmina genoodzaakt om in december 1939 een aantal voorwerpen en schilderijen op te bergen. (vanwege de aankomende oorlog) In februari 1940 was men genoodzaakt om verdere maatregelen te treffen, omdat er steeds Engelse en Duitse bommenwerpers overvlogen. De kostbare spullen zoals schilderijen, porseleinen serviezen, zilver en waardevol linnen werden verpakt onder gebracht in de kelders onder de keukens. Op 10 mei barstte inderdaad de oorlog uit, en 3 dagen later moest koningin Wilhelmina op advies van de Nederlandse strijdkrachten, generaal Winkelman, het land verlaten en met een Engelse jager in veiligheid worden gebracht. Eigenlijk zou de koningin in veiligheid worden gebracht in Vlissingen of Breskens, maar eindelijk werd het toch maar Engeland, waar prinses Juliana en haar gezin enkele dagen eerder aangekomen waren. Tijdens de maanden april en mei 1941 hadden Duitse troepen hadden de oost en de westvleugel bezet. Eind mei vertrokken die groepen naar Rusland. Daarna kon het personeel weer verder gaan met het verbergen van de kostbaarheden zoals bijvoorbeeld grote hoeveelheden koper er bronzen voorwerpen (circa 600 kg) onder de vloer van de Kleine Eetzaal. Alle negatieven van foto’s van de koninklijke familie en vlaggen werden op een van hun zolders verstopt. Vele anderen spullen werden ondergebracht bij particulieren. In 1942 kwamen er een aantal Duitsers met architecten naar Het Loo kijken, ze hadden plannen om het Loo te verbouwen, om er een herstellingsoord voor de Wehrmacht in te richten. Gelukkig wouden enkele medewerkers niet dat de historische ruimtes verbouwd zouden worden, dus die werden gelukkig gespaard. Eerst was men namelijk van plan geweest om daar de binnenmuren uit te breken. Er vonden slecht alleen maar kleine veranderingen plaats, en de vertrekken van de koningin mochten gesloten blijven. Alle overige spullen werden nu overgebracht naar het jachthuis Gortel, het Oude Loo en het stallencomplex. Toen de SS de stallen in beslag nam, moesten ze weer alle spullen verhuizen, ook werden diverse meubelen door de bezetters in beslag genomen, en naar Duitsland vervoerd. De schilderstukken uit de Audiëntiezaal waren bijna in de handen van de kunstverzamelaars van Hitler geraakt, maar doordat de stafarts van het herstellingsoord de schilderstukken graag weer terug zag in de Audiëntiezaal is voorkomen dat de schilderstukken het land verlieten. Er heerste een goede orde in het paleis onder leiding van deze stafarts, helaas werd hij door zijn goede houding in december 1942 overgeplaatst en werd de leiding aan iemand anders toegewezen. Door de andere leiding, brak er ook een andere tijd aan, de kamers van de koningin werden opengesteld, en in gebruik genomen, en ook de mentaliteit van de soldaten ging erg achteruit. Er werd extra personeel aangesteld, om de reparaties aan meubilair en beschadigde deuren bij te houden. Er kwam weer een nieuwe stafarts, in de herfst van 1944 werden de eerste krijgsgevangenen Engelse soldaten ter verpleging opgenomen, circa 120. Het totale aantal patiënten steeg op tot 850. De Engelsen werden ondergebracht in de kamers van koningin Emma, koningin Wilhelmina en in de Audiëntiezaal. Verschillende Engelse soldaten heeft men kunnen laten ontsnappen. Ook heeft het paleis onderduikers gehad, ongeveer 40 personeelsleden en particulieren moesten in dezelfde tijd vanwege razzia’s in de omgeving onderduiken. ’s Nachts werden er ook dikwijls 20 man in een woning in het park ondergebracht, meest personeel van de moestuin en de boerderij. Kerstmis werd gevierd in de balzaal van Het Loo, tussen de gewonden, bij een uit het park afkomstige boom. In april 1945 vertrekt het Kriegslazarett gehaast naar Gouda, in het paleis een ontzettende rommel achterlatend. De geallieerden zijn op weg!! Ze komen eraan!! Als de eerste granaten in Apeldoorn vallen, worden alleen nog gewonde soldaten op het paleis toegelaten. Op 17 April gaven de achtergebleven Duitse medische verzorgers zich over aan Britten van het 48e Regiment Highlanders of Canada. De laatste oorlogsdagen was het paleis zonder vernielingen doorgekomen, hoofdzakelijk door het plotselinge vertrek van de Duitsers. In het gebouw zelf waren er uiteindelijk niet zo heel erge veranderingen, alleen stukken stof uit het tapijt gesneden, roestvlek op de grond door een scheermesje etc. Twee dagen na de bevrijding van Apeldoorn kwam prins Bernhard op het Loo. In opdracht van de koningin werd het paleis ter beschikking gesteld van zijn militaire staf. Alle woonvertrekken van de familie bleven gesloten. Prinses Juliana bezocht 5 dagen later Het Loo om de terugkeer van haar moeder te bespreken. Voorlopig zou de koningin haar intrek nemen in haar villa aan de Zwolseweg. Pas in oktober 1945 begon men haar kamers in het paleis te restaureren en kon ze er weer intrekken. Antwoordt deelvraag: Omdat er oorlog uit brak brachten ze hun kostbare spullen in veiligheid, want ze waren bang dat de Duitsers hun spullen zouden afpakken. De koningin ging naar Engeland, ook omdat er oorlog uitbrak, in Engeland was ze veilig.
3. Van Paleis Tot Museum
Deelvraag: Waarom is het paleis omgebouwd tot een museum? Het Loo was sinds de Franse tijd een staatsdomein, waarvan de koning en of koningin het gebruik en het onderhoud had. Maar na de dood van prinses Wilhelmina (1962) heeft er enige onzekerheid bestaan over de toekomst van Het Loo. In 1969 heeft (Hare Majesteit) koningin Juliana afgezien van verder gebruik van Paleis Het Loo door de koninklijke familie. Dat zal zeker een moeilijke beslissing voor haar zijn geweest, omdat ze waarschijnlijk de mooiste jeugdherinneringen aan Paleis Het Loo hebben gehad. Jaarlijks bracht de koninklijke familie er over het algemeen de zomers door. Omdat het gebouw dan toch niet meer echt in gebruik zou zijn, heeft de regering in 1969 een nieuwe bestemming aan Paleis Het Loo gegeven, namelijk: rijksmuseum Paleis Het Loo. De collectie van het museum werd samengesteld uit voorwerpen van (nu) prinses Juliana, van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis van Oranje Nassau en de collectie van de Vereniging Oranje Nassau Museum. Bij het museum behoorde ongeveer 70 hectare van het park en de overige 580 hectare werd voor het grootste deel voor het publiek opengesteld. Zo verloor dit huis zijn functie als zomer en jachthuis, deze functie werd overgenomen door het Oude Loo, die in de jaren 1968-1976 werd gerestaureerd. Pas nadat het Oude Loo was voltooid kon de restauratie van het paleis beginnen, wat in 1977 het geval was. Het stallencomplex (die in 1905 werd gebouwd) werd in 1972 opengesteld als rijtuigmuseum. In de westelijke vleugel van het paleis waren de belangrijkste oranjeportretten en in de in die tijd bijpassende meubels te zien. In 1976 was het aantal bezoekers sinds 1972 al meer dan 530.000!! Alle restauraties, namelijk die van het paleis, het jachtslot en de stallen werden uitgevoerd onder leiding van J.B baron van Asbeck. Hij volgde de in januari 1970 overleden architect C.W Royaards op, die in 1957 van minister van Volkshuisvesting en Bouwnijverheid de opdracht kreeg om de mogelijkheden tot restauratie van het paleis na te gaan. Hij kwam met het idee om alle 20e eeuwse toevoegingen van het gebouw te doen verwijderen, zodat je de oorspronkelijke bebouwing van de 17e eeuw weer terug kon vinden. Hij verzorgde tegelijkertijd de inrichting van de kamers van prinses Margriet en de heer Van Vollenhoven, dat gezin zou er wonen van 1967-1975. De inhoud van het Paleis is nu circa 65.000 m³. Door het herstel van de tuin kwam er bovendien ook nog eens een extra grote buitenruimte bij van 6.5 hectare. Antwoord deelvraag: Doordat koningin Juliana afzag van verder gebruik Paleis Het Loo door de koninklijke familie.