Noordhorn in de middeleeuwen

Noordhorn in de middeleeuwen

Ontstaan van Noordhorn
-Eerste mogelijke oorzaak
-Tweede Mogelijke oorzaak

Noordhorn is naar aller waarschijnlijkheid in de middeleeuwen ontstaan. Dat ik dit niet precies weet is te wijten aan het feit dat er heel weinig naslagwerken te vinden zijn van Noordhorn. Men weet niet precies hoe Noordhorn is ontstaan. Er zijn verschillende manieren waarop Noordhorn heeft kunnen ontstaan, ik zal de twee waarschijnlijkste oorzaken noemen:

Eerste mogelijke oorzaak

Tussen de jaren 1000 en 1300 werden veel kruistochten gehouden, rond 1100 was er namelijk een oorlog in Palestina, dit was veroverd door de Turken. De Turken zaten in het land waar Jezus Christus was geboren, en volgens de christenen in met name Europa hoorden ze daar niet. Toen men in Europa hoorde, dat de belangrijkste kerk daar was vernield, werden ze razend. De paus riep alle christenen op om Palestina te gaan bevrijden. Veel mensen gingen dat ook doen, ook slaven. Als slaaf kreeg je, als je had meegevochten, vrijheid als je weer terugkwam. Dat lukte sommige slaven ook nog. Bij terugkomst probeerden ze een stukje land te krijgen waarop ze een eigen boerderij konden beginnen. Deze vrijgelaten slaven, vestigden zich ook rond Noordhorn, ze gingen niet ver van elkaar af wonen, zodat ze elkaar in tijden van gevaar konden helpen. Dat is een niet onwaarschijnlijke oorzaak voor het ontstaan van Noordhorn.

Tweede mogelijke oorzaak
Veel monniken gingen in de middeleeuwen het geloof verkondigen, dit deden ze niet alleen in hun eigen buurt, maar ze weken ook wel eens af. Zo ook hier in Noordhorn. Vanuit een klooster in het Friese plaatsje Rensumageest gingen een paar monniken deze kant op. Deze monniken bouwden een nederzetting bij Aduard. Vanaf Aduard gingen ze naar Zuidhorn. Als ze op een plek een groep gelovigen hadden bouwden ze een kerk, dit deden ze ook in Zuidhorn. Veel gelovigen, en ook andere mensen gingen in de buurt van de kerk wonen. Dan hoefden ze niet al te ver te lopen om te gaan bidden, als ze hulp nodig hadden was dat ook dichtbij en als er gevaar was konden ze in de kerk terecht. Ook in Noordhorn deden ze dit, doordat er steeds meer mensen in de buurt van de kerk van Noordhorn gingen wonen, werd er langzamerhand een dorp gevormd.

De naam
-Eerste mogelijke verklaring
-Tweede mogelijke verklaring
-Derde mogelijke verklaring

Doordat ik zeer weinig bronnen kon vinden, heb ik niet met zekerheid kunnen vaststellen waar de naam Noordhorn vandaan komt, maar ik heb toch enkele aannemelijke suggesties voorbij zien komen. Ik zal er hieronder een paar opsommen.

Eerste mogelijke verklaring

Toen er nog geen dijken en zeeweringen waren, toen lag er een zandbank waar nu Noordhorn ligt. Deze zandbank lag in de zee die hier toen nog was. Noordhorn lag op de noordelijke kant, hierbij kwam nog het woordje horn, wat ‘hoek’ of ‘bocht’ betekent.

Tweede mogelijke verklaring
In de zee, die hier vroeger was, lag een eilandje, een zandhoogte. Noordhorn lag bovenaan, en Zuidhorn onderaan, de betekenis van het woord horn is dan ‘smalle zandhoogte’, dit kan ook wel kloppen want in het Duits, van een paar honderd jaar geleden, was een horm een zandhoogte.

Derde mogelijke verklaring
In de twaalfde eeuw liep er bij Noordhorn een weg richting Friesland. Bij Zuidhorn en Noordhorn maakte deze weg een bocht, die zit nog steeds in de Rijksweg in Zuidhorn. Noordhorn lag dan aan de noordbocht en Zuidhorn lag aan de zuidkant.

De ene verklaring is wat waarschijnlijker dan de andere, maar men is er nog niet achter welke verklaring nu de beste is, want het is allemaal van toepassing op Noordhorn, niemand weet het nu nog honderd procent zeker.

De Hervormde Kerk van Noordhorn

De Hervormde kerk is ongeveer 700 jaar geleden gebouwd, tussen 1250 en 1300. Dat is middenin de middeleeuwen. De toren is al wat ouder, deze werd pas 500 jaar later gebouwd. Dit kun je ook wel zien doordat de stenen van de kerk veel groter zijn dan de stenen van de toren. De grote stenen in de kerk noemen ze ‘kloostermoppen’. In de kerk kun je nog oude graven vinden van overleden mensen, maar verder getuigt er weinig meer van de middeleeuwen. De kerk was in de middeleeuwen erg belangrijk. Zij had veel invloed op de mensen. Er waren in de middeleeuwen veel mensen die al hun bezittingen wegdeden en vrijwillig bij de kerk in gingen wonen. Vandaar dat er ook veel monniken waren.

Veldslagen bij Noordhorn
-Slag bij Noordhorn
De monniken hadden onderling vaak ruzie, met andere kloosters. Soms ontstonden daardoor complete veldslagen. Hier in het noorden waren twee soorten monniken, de Schieringers en de Vetkopers. In het jaar 1417 werd er tussen deze monniken een veldslag uitgevochten bij Noordhorn (slag bij Okswerd). Niet alleen monniken vochten, maar ook mensen die partij kozen en dan meehielpen. In 1438 was er weer een veldslag, daarbij werd zelfs een gedeelte van Noordhorn verbrand. Het dorp werd daarna wel weer opgebouwd, maar niet zoals het eerst was, er werd een nieuwe hoofdweg gekozen, de Langestraat in plaats van de Oosterweg, die er wel nog steeds is. Later kwam er nog een ergere veldslag, dit keer niet van de monniken maar van anderen. Heer Albrecht, Heer van Friesland wilde graag Heer van Groningen worden. Hier waren de inwoners van Groningen het niet erg mee eens, daarom gingen ze zich hiertegen verzetten. Dit vond Heer Albrecht niet zo mooi, dus besloot hij een leger naar Groningen te sturen onder aanvoering van Nittert Fuchs. Het leger viel ook Noordhorn binnen, dit was in 1498. Het hele dorp werd platgebrand, op een paar stenen gebouwen na.

Slag bij Noordhorn
Net na de middelleeuwen kwam Karel de V aan de macht, hij was keizer van Duitsland en Spanje en Heer van de Nederlanden. Hij had alle Nederlandse provincies, voor zover ze er waren, in zijn macht. Karel de V wilde eenheid in het geloof, hij gebruikte daar voor strenge wetten om al het ‘ketterse’ te verbieden. Maarten Luther protesteerde tegen de verkeerde dingen in de Rooms-katholieke kerk. Hij had veel aanhang, ook in de Nederlanden. Zij wilden graag de Katholieke kerk hervormen. Hierdoor ontstond een ruzie tussen de Katholieken en de protestanten + hervormden.
Er kwamen veel mensen in opstand tegen Karel V, ze vonden dat de keizer zich niet mocht bemoeien met het geloof. Karel de V beloofde dat iedereen geloofsvrijheid kreeg, maar toen bleek dat hij zijn belofte niet nakwam werd het in de Nederlanden onrustig.
Toen Karels zoon Philip II aan de macht kwam werd het nog erger, hij eiste zware belastingen en hij was fel tegen de protestanten.
Hierdoor kwamen veel mensen in opstand, de adel, kooplieden en de hervormden. Dit draaide uit op de tachtigjarige oorlog.
Hier in Nederland kwamen ook veel Spaanse soldaten terecht, de meeste Nederlanders waren tegen de Spanjaarden en vochten ertegen. Onder aanvoering van Willem van Oranje, Maurits en Frederik Hendrik (zijn zoons) won Nederland, en werd het zelfstandig, hiervoor was van 1568 tot 1648 oorlog gevoerd.
In 1579 leek het erop dat de strijde in het Noorden gestreden was, dit kwam doordat het Noorden aan de Staatse (Nederlandse) kant stond. De stadhouder van de stad Groningen, Rennenberg liep over naar de Spanjaarden in 1580. Staatse troepen onder leiding van John Norrits, sloten zich in 1581 aan bij Wigbold, die hier het Westerkwartier en Hunsingo bezet hadden. Er werden ook veel Staatse soldaten ingekwartierd in Noordhorn. Hierdoor moesten de Noordhorners hun voedsel en huis ter beschikking moesten stellen aan de soldaten. Veel mensen vluchten het dorp uit voor het gevaar van de oorlog, en waren er zat van de soldaten in hun dorp die iedereen lastigvielen.
Toen Rennenberg overleed, kwam zijn opvolger Verdugo met een Spaans leger. Het Spaanse en Staatse leger kwamen elkaar tegen op 30 september 1581, daaruit volgde de slag van Noordhorn. Deze slag werd uitgevochten even ten noordwesten van Noordhorn, dat gebied noemde men later het Norritsveld. De strijd liep uit op een gigantische nederlaag voor de Staatse troepen. 2000 man sneuvelden, een van de Staatse aanvoerders, Graaf Willem Lodewijk, raakte gewond, maar vluchtte. In 1594 werd het dorp opnieuw opgebouwd. Door de Norritsstraat en de Willem Lodewijkschool in Noordhorn word je hier nog steeds aan herinnerd.

De Borg Noordwijk
Versterkte stenen huizen, meestal eenvoudig, werden uitgebouwd tot de borgen die nu in de provincie Groningen staan. Veel streken in ons land hadden in de middeleeuwen een graaf, hertog of baron die het gebied bestuurde. Hier in Groningen was dat niet zo, tenminste meestal niet. Maar er was hier wel een rechter nodig, voor de misdaden en ruzies die hier gehouden werden. De gewoonte ontstond dat boeren om de beurt rechter waren. Op den duur kochten ze het recht om rechter te zijn. De rijkste man van het dorp, meestal de rechter, kwam in het stevigste huis van het dorp te wonen. Dit huis had grote kelders voor voorraden en het was goed verdedigbaar. Door veel uitbouwingen bestond een klein kasteel, hier ook wel een borg genoemd. Niet alleen zo werden borgen gebouwd, ook rijke mensen die geen huis erfden lieten borgen bouwen. De borg Noordwijk in Noordhorn is er al een tijd niet meer, maar er zijn nog wel straatnamen die herinneren aan de borg, namelijk de Noordwijkweg en de Borgweg. In deze buurt lag de borg namelijk.

Conclusie

Het was moeilijk om bruikbare informatie over Noordhorn te vinden, er was namelijk maar één boek, twee exemplaren, in de bibliotheek dat specifiek op Noordhorn gericht was, en dat ging dan ook direct over de hele geschiedenis. Het boek is vroeger een basisschoolboek geweest, en bestaat uit een aantal losse verhalen, tekst en kleurplaten. Het Internet stond ook niet overvol van informatie over Noordhorn, dit is wel jammer, want er zijn genoeg dingen gebeurd, daar ben ik achtergekomen. Noordhorn heeft al aardig veel meegemaakt in relatief korte tijd, maar hierover is jammer genoeg weinig vermeld. Ik ben er nu achtergekomen waarom bepaalde straten de naam hebben die ze hebben, en gebouwen zoals de Willem Lodewijkschool aan hun naam komen. Ik vond het zeer interessant om te doen, en ik weet door dit kleine zoektochtje al heel wat meer over het dorp waar ik woon.