Michail Gorbatsjov

Inleiding

In de periode 1985-1991 was er in de toenmalige Sovjet-Unie Michaïl Gorbatsjov aan de macht. Hij was het laatste staatshoofd van de Sovjet-Unie. De belangrijkste zaken die hij in zijn ambtstermijn doorvoerde waren Perestrojka en Glasnost. Gorbatsjov wilde de Sovjet-Unie hervormen, maar had eerst niet door dat dat het einde van de Sovjet-Unie zou betekenen. Met het einde van de Sovjet-Unie was ook de Koude Oorlog afgelopen. Daardoor was Gorbatsjov van groot belang voor de Wereldvrede. Daarom kreeg hij in 1990 ook de Nobelprijs voor de vrede.

Michaïl Gorbatsjov

Intelligent, doortrapt, een trouw partijganger, bescheiden, werkdriftig, ijverig, een pietje precies, allemaal woorden waarmee Michaïl Gorbatsjov wordt omschreven door kennissen, familie en journalisten. Het geeft een vrij goed beeld van Gorbatsjov, ook zoals wij hem tegenwoordig kennen.
Michaïl Sergejevitsch Gorbatsjov werd op 2 maart 1931 geboren en gedoopt in een eenvoudige boerenfamilie. Al in zijn 16e levensjaar haalde hij de (lokale) krant onder de kop: ”Kameraad Gorbatsjov is klaar voor de oogst”. Het volgende jaar kreeg Michaïl Gorbatsjov de Orde van de Rode Banier van de Arbeid. Die onderscheiding was in de omgeving van Stavropol nog maar 3 keer eerder uitgereikt.
Hij begon in 1950 met zijn rechtenstudie aan de Moskouse Staatsuniversiteit, hij was toen 19 jaar oud. In Moskou ontmoette Michaïl zijn toekomstige echtgenote, Raisa Titorenko (1932-1999). In 1955 studeerde hij af.
Het jaar daarna werd hij partijleider in zijn geboorteregio, Stavropol. Hij deed dit werk 23 jaar, toen werd hij naar Moskou geroepen, als partijsecretaris met verantwoordelijkheid voor de landbouw.
In 1971 werd hij lid van het Centraal Comité (CC) van de CPSU (Centrale Partij van de Sovjet-Unie), vanaf 1978 was hij daar secretaris van. Zeven jaar later, in maart 1985 volgde hij de overleden Konstantin Tsjernenko op als secretaris-generaal van het CC, op voorspraak van de minister van Buitenlandse Zaken, Andrej Gromyko. Gorbatsjov bekleedde die functie tot 24 augustus 1991. Van maart 1990 tot 25 december 1991 was hij de eerste (en laatste) president van de Sovjet-Unie.
Gorbatsjovs politiek van “perestrojka” en “glasnost” (zie het gedeelte onder “perestrojka en glasnost: Hervormingen in het Oostblok”) bevorderde weliswaar het latere uiteenvallen van de Sovjet-Unie, maar daardoor kwamen ook het Oostblok en het Westen dichter bij elkaar te staan. Mede daarvoor kreeg Gorbatsjov in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede, een onderschei-ding waar hij erg trots op was.
In januari 1991 probeerde de politieke vijanden van Gorbatsjov een staatsgreep te plegen. Dat mislukte, maar de politieke invloed van Boris Jeltsin, inmiddels Russisch parlementsvoorzitter, was toch behoorlijk gestegen ten opzicht van de macht van Gorbatsjov.
In 1991 vormden Jeltsin, Kravtsjoek (uit Oekraïne) en Schoesj-kevitsj (Wit-Rusland) het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS), dat 2 weken later uitgebreid werd met 8 andere staten. Zij deden dit achter de rug van Gorbatsjov om. Na de oprichting van de GOS (en wegens de oprichting daarvan) legde Michaïl Gorbatsjov zijn functie neer en hield de USSR op te bestaan.
Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie betekende het einde van deze symbolische oorlog en de opheffing van het Warschau Pact. Jeltsin werd verkozen tot president van de Russische Federatie.

“Perestrojka” en “Glasnost”: Hervormingen in het Oostblok

Aleksander Jakovlev, Gorbatsjovs toenmalige rechterhand, zei over de hervormingspolitiek van Gorbatsjov:”…Toen de mensen dankzij glasnost begrepen hoezeer verrot het systeem was, werd duidelijk dat wij met het oude stelsel niet verder konden gaan en een nieuw Rusland moesten bouwen…”
Michaïl Gorbatsjov voerde grote veranderingen door in zijn land. Hij was voor perestrojka, herstructurering, en glasnost, meer openheid en vrijheid voor de burgers. Maar toen Gorbatsjov aan de macht kwam was de Sovjet-Unie al zo ver verwoest, dat hij haar met geen mogelijkheid had kunnen redden.
Met zijn hervormingen wilde Gorbatsjov het communisme verbeteren. Hij keurde de oorspronkelijke vorm van het communisme niet af, hij zag zichzelf zelfs als fervent leninist (Lenin was de grondlegger van het communisme zoals het voor Gorbatsjov politiek was) en hij wilde trouw blijven aan de Unie en de partij.
Wat Michaïl Gorbatsjov echter niet ingecalculeerd had, was dat meer vrijheid voor het volk schadelijk was voor zijn machtsbasis, de CPSU. Gorbatsjovs hervormingspolitiek leidde (onbedoeld) tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie.

Het Einde van de Sovjetunie.
Hervorming in de Sovjetunie en verdrijving van het communisme in de Oostbloklanden.

Toen Gorbatsjov aan de macht kwam, zag hij in dat er verandering nodig was in de Sovjetunie, Perestroika en Glasnost. Hiermee wilde Gorbatsjov het Communisme verbeteren. Het belangrijkste effect was echter dat het volk ging beseffen wat er aan de hand was in de Sovjet-Unie en kreeg meer macht. Hierdoor verloor de regering steeds meer macht. In de andere Warschaupact-landen gebeurde hetzelfde. In de periode 1988-1991 werden alle Communistische Regimes in dit land omvergeworpen. Één van de belangrijkste was Oost-Duitsland. Een maand na de viering van het 40-jarig bestaan van de DDR kwam er opstand in Oost-Berlijn. Het volk trok massaal naar de muur. De grenswachten kregen opdracht het volk zijn gang te laten gaan. De muur werd afgebroken en Oost-Berlijners stroomden massaal naar West. De val van de muur was een symbool van de verandering in het Oostblok.

Gorbatsjov verliest de macht

In 1991 volgde een even onthutsende reeks gebeurtenissen, ditmaal in de Sovjet-Unie zelf. In januari had het Sovjetleger nog ingegrepen in Letland en Litouwen om er manifestaties van onafhankelijkheid te onderdrukken. Maar op 9 april riep Georgië zijn onafhankelijkheid uit, in juni werd Boris Jeltsin bij algemene verkiezingen in de eerste rond tot president van Rusland gekozen, eind juni werd de economische tak van het Warschaupact, de Comecon, opgeheven, een paar dagen later het militaire bondgenootschap zelf.
In augustus pleegde de top van de Sovjet-Unie een putsch tegen Gorbatsjov, die onder huisarrest werd geplaatst in zijn zomerresidentie in Foros aan de Zwarte Zee. De premier, de ministers van Defensie en van Binnenlandse Zaken, het hoofd van de KGB, en de vice-president van de USSR waren de voornaamste leden van het Staatscomité voor de Noodtoestand, dat de putschisten in het leven riepen. De coup kreeg echter geen aanhang en drie dagen later was er een grote menigte op de been. De coupleiders werden verdreven en pleegden later zelfmoord. Nu bleek de interne zwakte van de USSR. Vele Sovjetrepublieken werden onafhankelijk. Op 25 december legde Gorbatsjov zijn functie neer en bestond de Sovjet-Unie niet meer.

Van Sovjet-Unie naar GOS

Toen de Sovjet-Unie in 1991 uiteen viel, richtten Rusland, Oekraϊne en Wit-Rusland de GOS ( Gemenebest van Onafhankelijke Staten ) op. Alle voormalige Sovjet- Republieken, op de Baltische Staten na, werden lid. De GOS was een erg losse band tussen deze staten.

Gevolgen

Etnische conflicten

Door de onafhankelijkheidsverklaringen van de voormalige Sovjetrepublieken waren er vele bevolkingsgroepen die plotseling tot een Etnische minderheid gingen behoren. Hieronder vele niet-Russen in Rusland en vele Russen buiten Rusland. Dit leidde tot conflicten. Eind 1991 werd uitgerekend dat in de voormalige Sovjet-Unie 164 etnisch-territoriale conflicten waren. Vooral in de Kaukasus kwamen veel conflicten voor. De bekendste conflicten zijn o.a. de Krim en Tsjetsjeniё.

Volksverhuizingen

Deze conflicten hadden tot gevolg dat hele volksstammen moesten verhuizen. In de periode 1991-1996 zijn er meer dan 9 miljoen mensen om niet-economische redenen verhuisd. Vele Slaven ( Russen, Oekrainers en Wit-Russen ) zijn uit Centraal-Azië weggetrokken. In Abchaziё, in Georgiё, zijn 300.000 Georgiers verdreven en vluchtten naar Noord-Ossetie, waar weer vele Ingoesjen naar Ingoesjie werd verjaagd, waar ook al vele Tsjetsjeense vluctelingen binnenkomen. In Opper-Karabach, in Azerbeidzjan, werden door de oorlog vele Azeri’s en Koerden verjaagd. Ook milieurampen verjoegen vele mensen uit hun woningen. Voorbeelden hiervan zijn Tsjernobyl, de Uitdroging van het Aralmeer en de plaatsen waar de Sovjet-Unie kernproeven uitvoerde.
Behalve oorlogsvluchtingen waren er ook vele mensen die na lange verbanning naar hun thuisland wilden terugkeren. Velen die door Stalin na werden gedeporteerd mochten in 1957 terug. Dit gold niet voor de Krim-Tataren, de Wolga-Duitsers en de Mesjcheten. De Duitsers keerden in grote getale terug naar Duitsland. De Krim-Tataren mochten in 1957 niet terug omdat de Krim in 1954 aan de Oekraine was geschonken. Sinds 1992 keerden er 200.000 tot 250.000 terug naar de Krim. De Mesjcheten werden in 1989 vervolgd en uitgemoord in Oezbekistan en vluchtten naar Rusland. Ze wilden terugkeren naar hun thuisland Georgie, maar weinigen is dat tot nu toe gelukt.

Het einde van de Koude Oorlog

Één van de belangrijkste gevolgen van de politiek van Gorbatsjov was het einde van de Koude Oorlog. In de jaren ’80 was de relatie tussen de VS en de USSR al behoorlijk opgeknapt. Door de hervormingen van Gorbatsjov is er nu meer vrijheid van meningsuiting in Rusland. Ook is er meer Democratie, waardoor een tweede wapenwedloop minder mogelijk werd. Hierom heeft Gorbatsjov in het Westen een goede naam. In Rusland zien veel mensen hem echter als de persoon die de Machtige Sovjet-Unie heeft vernietigd.

Wat vonden de Amerikanen van Michaïl Gorbatsjov?

Zij wisten eigenlijk niet zo goed wat ze van Gorbatsjov dachten. Ze waren natuurlijk fel tegen alles wat communistisch was, maar Gorbatsjov wilde het communisme veranderen en daar waren ze weer voor. Ze vonden Gorbatsjovs hervormingen een grote verbetering.
Bovendien wilde hij liever vrede, dan de buurlanden van de Sovjet-Unie te veroveren, daarvoor heeft hij dan ook in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede gekregen. Dus, zoals een Amerikaanse journalist zo mooi zei: “Het is een beste kerel, maar hij had geen communist moeten zijn.”

Wat heeft Michaïl Gorbatsjov betekend voor de wereldgeschiedenis?

Gorbatsjov was erg belangrijk, o.a. wegens zijn inbreng in de (bijna) geweldloze hereniging van Duitsland. Hij heeft niet ingegrepen toen hij bericht kreeg van Krenz, de opvolger van Erich Honecker.
Ook bij de verwijdering van het IJzeren Gordijn was Michaïl Gorbatsjov erg belangrijk. Een deel van een krantenartikel over het IJzeren Gordijn luidt: “Maar voor alles speelde Michaïl Gorbatsjov een beslissende en doorslaggevende rol. Zonder hem zou het ijzeren gordijn ook zijn gevallen – maar niet op deze manier: snel, en zonder geweld”.
Eén van Gorbatsjovs uitspraken was in 1987: “…elke natie heeft het recht zijn eigen weg te kiezen…” en twee jaar later: “…Wat de Hongaren en Polen beslissen is hun eigen zaak – wij respecteren hun besluit…”. De bevolking van Oost-Europa vatte het signaal op en zij stonden op tegen de (communistische) machthebbers in hun land. Het Warschau Pact greep niet in. De regeringen kozen eieren voor hun geld en stelden de grenzen open. Het IJzeren Gordijn was gevallen.

Bronvermelding (literatuurlijst)

http://www.rusnet.nl/netwerk/decennium.html
http://www.rusnet.nl/netwerk/woordenboek/gorbatsjov.html
http://www.nd.nl/htm/dossier/schaduw/scha09.html
http://www.nd.nl/htm/dossier/schaduw/kop7.html
http://www.vum.be/dsifsov2.html
http://www.nrc-handelsblad.nl/W2/Nieuws/1999/11/09/Vp/01.html
http://www.parool.nl/ps/muur/tevroeg.html
http://www.volkskrant.nl/achtergronden/dossiers/345022375.html
http://www.picosearcht.com/cgi-bin/ts.pl

Verantwoording

Frank:

· Inleiding
· Einde van de Sovjet-Unie (Hervorming in de Sovjet-Unie en verdrijving van het communisme in de Oostbloklanden, Gorbatsjov verliest de macht, Van Sovjet-Unie naar GOS)
· Gevolgen (Etnische conflicten, Volksverhuizingen, Einde van de Koude Oorlog)
· Landkaarten
· Bronvermelding

Simone:

· Inhoudsopgave
· Voorkant
· Michaïl Gorbatsjov
· Perestrojka en glasnost: Hervormingen in het Oostblok
· Wat vonden de Amerikanen van Gorbatsjov?
· Wat heeft Michaïl Gorbatsjov betekend in de wereldgeschiedenis?
· Illustraties Michaïl Gorbatsjov, Raisa, karikatuur Gorbatsjov
· Bronvermelding
· Verantwoording