Mata Hari

Het leven in Parijs

Margaretha verhuisde naar Parijs, om daar een nieuw leven op te bouwen. Ze probeerde daar werk te krijgen als schildersmodel, en poseerde daar voor de schilders Octave Guillaumet en Gustave Assire. Maar het werd geen succes en ze keerde hetzelfde jaar nog terug naar Nederland. Maar Margaretha gaf niet op en keerde het jaar daarop naar Frankrijk, waar ze zich aanmeldde bij het circus Molier. Volgens sommige heeft ze in die tijd ook gewerkt in een chic bordeel en volgens journalist Jan Brokke danste ze ook een slangendans in een kroeg. Ze werd uitgenodigd om begin januari 1905 op te treden in de salon van de zangeres Madam Kiréevsky. Daar maakte Margaretha haar debuut als een oosterse danseres.Een van de aanwezigen was Emile Guimet, een eigenaar van een museum, die op een kunstreis was naar Japan. Hij nodigde Margaretha uit om op 13 maart naar zijn museum te komen, waar hij allemaal sieraden en kostuums in zijn collectie had. Hij liet haar toe de sieraden en kostuums te gebruiken om een oosterse uitstraling te krijgen. Daarbij raadde hij haar aan een artiestennaam te nemen. En zo kwam het dat Margaretha op de avond van 13 maart 1905 een nieuwe identiteit kreeg: Mata Hari, wat ‘Oog van het Morgenrood’ betekent. Dit gebeurde in de bibliotheek het museum van Guimet, het Museum voor Oosterse Kunst in Parijs, die voor de gelegenheid omgetoverd was tot een Indische tempel. Met weinig ervaring maar veel lef trad zij hier op voor een zeer select gezelschap als een schaars geklede bajadère (een Indische tempeldanseres), die op de klanken van een exotisch orkestje één voor één haar gekleurde sluiers liet vallen, totdat zij haar naaktheid toonde aan de god Siwa.

Ze wordt al snel beroemd tot ver buiten Parijs. Ze reisde door heel Europa voor optredens in Berlijn, Madrid, Monte Carlo en Wenen. In 1911 trad ze zelfs op als Venus in de operatempel van Milaan, de Scala. Maar toen de eerste Wereldoorlog begon had ze geen mogelijkheden meer om op te treden, omdat alle Europese theaters gesloten werden. In augustus 1914 werd haar contract met het Berlijnse Metropol-theater verbroken. Doordat Mata Hari niet meer kon dansen ging ze terug naar Nederland. Hier trad ze nog twee keer op, in Den Haag en in Arnhem, maar dat had weinig succes. Ondertussen had ze een minnaar, Edouard Willem, baron van der Capellen. Deze getrouwde man was een oude bekende van Mata Hari. Ondanks al zijn attenties verveelde Mata Hari zich in haar Haagse huurhuis. Ze verlangde naar Parijs, naar het echte theaterleven en naar jongere minnaars.

Het begin van haar spionagetijd, van spionne tot dubbelspionne

Op een gegeven moment besloot ze toch te vertrekken naar Parijs, maar vlak voordat ze vertrok kreeg Mata Hari bezoek van de Duitse consul, Karl Cramer. Hij vroeg haar voor zijn land te spioneren in Frankrijk en in ruil daarvoor zou zij 20 000 franc krijgen. Mata Hari stemde toe en met deze toestemming begon haar leven als spionne.

Mata Hari verbleef enige maanden in Duitsland. Daarna verbleef ze veel in België en Nederland. Het gerucht gaat dat zij in Antwerpen als Duits spionne werd opgeleid, maar dit lijkt niet erg waarschijnlijk. In mei 1916 keerde zij terug naar Parijs, volgens sommige berichten met Duitse spionage-opdrachten. In Parijs ontmoette ze de jonge, Russische kapitein Vadime de Massloff, die zij later de liefde van haar leven zou noemen. Vadime werd gelegerd in Vittel, maar Mata Hari was van plan hem op te zoeken. Vittel is een plaatsje in Frankrijk, in het gebied Lotharingen wat vlak onder Luxemburg ligt. Als buitenlandse mocht zij echter niet zonder speciaal pasje het militaire gebied betreden. Ze trok er dan ook meteen op uit om zo’n pasje te bemachtigen bij het Militair Bureau voor Buitenlanders op de Boulevard Saint-Germain 282, het gebouw waar ook de Franse contraspionagedienst was gehuisvest. Het verhaal gaat dat Mata Hari een verkeerde deur binnenliep, en in het kantoor van kapitein Georges Ladoux, chef van de Franse contraspionage stond. De Engelsen hadden Ladoux gewaarschuwd voor Mata Hari en gezegd dat ze een ‘verdacht persoon’ was, maar toch stelde Ladoux Mata Hari voor in dienst te treden als spionne bij het bureau. Als beloning zou ze 1 000 000 franc ontvangen. Mata Hari moest hier even over nadenken, maar nadat ze Vadime Massloff had bezocht in Vittel stemde ze in met het voorstel van Ladoux. Haar hoofdreden was dat ze als spionne in een korte tijd veel geld zou kunnen verdienen. Vadime had haar namelijk ten huwelijk gevraagd en met dit bedrag zou Mata Hari nooit meer hoeven te werken en zich volledig aan haar geliefde kunnen wijden.

Ladoux sprak met Mata Hari af dat ze via Spanje naar Nederland zou reizen om daar verdere instructies te ontvangen van een Franse agent. Tijdens de reis werd Margaretha echter aangehouden, omdat de Engelsen haar hielden voor de Duitse spionne Clara Benedix. Ze werd na enige verhoren vrijgelaten, maar mocht niet doorreizen naar Nederland.

Op 11 december 1916 was Mata Hari terug in Madrid. Omdat Ladoux geen instructies door had gegeven besloot de kersverse spionne zelf maar aan de slag te gaan. Ze legde contact met zowel de Duitse majoor Arnold Von Kalle, als met de Franse kolonel Danvignes. In het neutrale Spanje was Mata Hari dus volop aan de slag om haar werk als dubbelspionne uit te voeren. Maar Von Kalle gaf haar alleen waardeloze inlichtingen maar hoorde van zijn kant Mata Hari uit. Na haar terugkeer in Frankrijk weigerde Ladoux Mata Hari te betalen. Intussen stuurde Von Kalle berichten naar Berlijn over wat hij van Mata Hari had gehoord, vermoedelijk met de bedoeling dat de Fransen zijn berichten zouden onderscheppen en zich van Mata Hari zouden ontdoen. En inmiddels was de Franse Geheime Dienst argwanend geworden: men wist dat Mata Hari zich in Madrid omringde met allerlei militaire kopstukken, van verschillende nationaliteiten. Bovendien had de Franse Geheime Dienst Duitse telegrammen onderschept die erop zouden duiden dat Mata Hari ook in dienst van de vijand stond. Al met al stond Mata Hari er dus niet best voor aan het eind van 1916.

Op 11 december 1916 was Mata Hari terug in Madrid. Omdat Ladoux geen instructies door had gegeven besloot de kersverse spionne zelf maar aan de slag te gaan. Ze legde contact met zowel de Duitse majoor Arnold Von Kalle, als met de Franse kolonel Danvignes. In het neutrale Spanje was Mata Hari dus volop aan de slag om haar werk als dubbelspionne uit te voeren. Maar Von Kalle gaf haar alleen waardeloze inlichtingen maar hoorde van zijn kant Mata Hari uit. Na haar terugkeer in Frankrijk weigerde Ladoux Mata Hari te betalen. Intussen stuurde Von Kalle berichten naar Berlijn over wat hij van Mata Hari had gehoord, vermoedelijk met de bedoeling dat de Fransen zijn berichten zouden onderscheppen en zich van Mata Hari zouden ontdoen. En inmiddels was de Franse Geheime Dienst argwanend geworden: men wist dat Mata Hari zich in Madrid omringde met allerlei militaire kopstukken, van verschillende nationaliteiten. Bovendien had de Franse Geheime Dienst Duitse telegrammen onderschept die erop zouden duiden dat Mata Hari ook in dienst van de vijand stond. Al met al stond Mata Hari er dus niet best voor aan het eind van 1916.

De arrestatie & het proces

Toen Mata Hari begin januari \'17 weer in Parijs was, hoorde ze van Vadime de Massloff dat hij voor haar was gewaarschuwd. Ze besloot onmiddellijk Frankrijk te verlaten en via Zwitserland en Duitsland terug naar Nederland te reizen. Maar de Franse autoriteiten weigerden haar het benodigde uitreisvisum te geven. Op 13 februari werd er op haar hoteldeur geklopt. Zes agenten kwamen haar arresteren, op verdenking van spionage voor de Duitsers. Gewend aan luxe hotelsuites moest Mata Hari nu genoegen nemen met een eenvoudige cel in de Saint-Lazare gevangenis. Na haar arrestatie is Mata Hari drie dagen door MI5 en Special Branch verhoord. Zij maakte diepe indruk op haar ondervragers, vooral omdat zij geen bekentenis aflegde en geen namen van medeplichtigen noemde.

Mata Hari trad 24 juli 1917 zonder handboeien om 13:00 uur de zaal van het Parijse gerechts- gebouw binnen, waar haar proces plaats zou
vinden. Omdat de veiligheid van de staat in gevaar zou kunnen worden gebracht, als het proces openbaar zou worden gemaakt, vond de zitting plaats achter gesloten deuren. Ook het proces-verbaal mocht niet gepubliceerd worden. Het procesduurde 2 dagen. Kapitein Ladoux beweerde dat hij al van het begin had vermoed dat Mata Hari een Duitse spionne was, en ontkende hij haar ooit in dienst te hebben gehad. Ook de Franse kolonel Danvignes bleek niets van de gegevens te hebben doorgegeven in
Parijs die Mata Hari hem had gegeven. Aan het eind van de 2e dag, op 25 juli 1917 werd haar vonnis uitgesproken, hoewel er geen enkel sluitend bewijs was voor de aanklacht tegen Mata Hari.

Het vonnis was: “In de naam van het Franse volk verklaart de derde permanente Raad van Oorlog Zelle, Marguérite, bijgenaamd Mata Hari, schuldig aan alle haar ten laste gelegde feiten. De Raad van Oorlog veroordeeld haar ter dood. De beklaagden moet alle kosten van het proces aan de staat terugbetalen.” Er wordt geloofd dat Mata Hari geëxecuteerd werd omdat de Fransen aan de verliezende hand waren en omdat Mata Hari, die van buitenlandse afkomst was, waarschijnlijk meer slechte daden op haar geweten had.

Mata Hari’s executie

Mata Hari werd in de vroege ochtend op 15 oktober 1917 om 4:00 uur gewekt. Hoewel ze nu de dood tegemoet ging, bleek Mata Hari niet bang, en verklaarde ze tegen een zuster, Léonide, dat ze niet bang hoefde te zijn, omdat ze een mooie dood tegemoet ging. Nadat Mata Hari haar laatste gesprek met de dominee had en enkele brieven had geschreven, trok ze haar mooiste kleding aan en bedankte ze de gevangenisarts, dokter Bizard en zuster Léonide voor de goede zorgen. Uiteindelijk werd Mata Hari overgedragen aan het militaire gezag en werd per auto vervoerd naar het kasteel Vincennes, dat iets buiten Parijs lag. Ze werd daar opgewacht door een peloton van 12 soldaten. Om 6:15 uur weigerde Mata Hari vastgebonden te worden en een blinddoek om te hebben. Al gauw werd ze met een opgeheven hoofd beschoten met tientallen kogels en stortte ze neer.

Na haar dood

Na Mata Hari’s dood, werden verschillende verhalen over haar verspreid. Er werd bijvoorbeeld verteld dat Mata Hari helemaal niet geëxecuteerd was, maar dat ze, op het moment dat de soldaten haar wilden neerschieten, haar mantel opengooiden en dat de soldaten verblind werden door haar schoonheid. Ook word beweerd dat ze in de zee zou zijn beland, dat de terechtstelling een toneelstuk zou zijn geweest en dat ze al die tijd in een militaire gevangenis zat. Dit verhaal is ontstaan nadat een onbekende vrouw, bewusteloos aan het strand is aangespoeld van Montalivet, bij Bordeaux. Mata Hari werd door meerdere mensen omschreven als ‘een schuldige, slimme spionne die de dood verdiende’ of als ‘een mishandelde, door haar man vernederde, sympathieke vrouw, waarvan de dood een tragedie was’. Mata Hari’s naam werd na haar dood wel nog gebruikt voor luxueuze producten als sigaretten. Mata Hari was een merknaam geworden.

Het proces van Mata Hari wordt nog steeds niet vrijgegeven. Pas in 2017, honderd jaar na haar dood, zullen de Franse autoriteiten toestemming geven tot Mata Hari haar dossier. Tot nog toe hebben slechts enkelen toegang gehad tot (delen) van de verhoren die Mata Hari heeft ondergaan. En daaruit blijkt niet duidelijk dat Mata Hari werkelijk schuldig was aan dubbelspionage en de doodstraf heeft verdiend.