Kamp Westerbork

1. Inleiding Ik heb het werkstuk over kamp Westerbork gemaakt. Dit onderwerp heb ik gekozen, omdat ik een keer in kamp Westerbork geweest ben en dat heeft heel veel indruk op me gemaakt. In het werkstuk zijn er bepaalde zaken waar ik dieper op in ben gegaan en dat heb ik uitgewerkt. Er wordt verteld hoe het kamp is ontstaan en hoe het dagelijkse leven er uit zag en wat er naar het transport vanuit kamp Westerbork gebeurde. Als een soort hoofduitwerking heb ik een antwoord op de vraag: “Wat is er gebeurd in kamp Westerbork”? Dit antwoord heb ik zelf uit de tekst van het werkstuk gehaald. 2. De vragen - Hoofdvraag: Wat is er gebeurd in kamp Westerbork? - 1e Deelvraag: hoe is het kamp ontstaan? - 2e Deelvraag: hoe zag het dagelijkse leven eruit? - 3e Deelvraag: wat gebeurde er met de mensen na kamp Westerbork?
3. Ontstaan van het kamp 3.1 Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork Voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de invasie van Hitler leek Westerbork speciaal gecreëerd voor het later rampzalige einde, in het Oosten van Europa, van de Nederlandse en Duitse joden. De joden betaalden voor Westerbork. Ze bouwden het kamp, ze woonden en ze werden er dood in gestuurd. De eerste joden kwamen naar Westerbork in het najaar van 1939. De arbeiders die de eenvoudige houten gebouwen optrokken, waren joodse vluchtelingen uit Duitsland van Hitler. Deze joodse vluchtelingen vormden slechts een kleine groep van de grote stroom, die de Europese grenzen overspoelde sinds de antisemitistische wetten in Duitsland waren ingevoerd. De vluchtelingen beschikten niet over geld en papieren, daardoor waren ze niet in Nederland welkom. De Nederlandse regering, die kampte met de depressie en bang was om het nazi-regime tegen het hoofd te stoten, weigerde hun permanent asiel te verlenen en bracht hen onder in de vergetelheid van haar armste en dunst bevolkte provincie. Men wilde eerst een vluchtelingenkamp op de Veluwe. Tegen deze plaats rezen bezwaren nl. van de ANWB en één van de buren: koningin Wilhelmina. Onder de officiële naam ´Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork´ had de Nederlandse regering een plan uitgewerkt voor de huisvesting van 3000 mensen in ongeveer 200 kleine onderling verbonden huisjes en enkele grote barakken. De huisjes waren voor gezinnen, de barakken voor alleenstaande mannen en vrouwen. Er zijn later nog barakken bijgebouwd. 3.2 Durchgangslager Westerbork Op 1 juli 1942 werd Westerbork officieel overgedragen aan de Duitsers. Onder de nieuwe naam ´Polizeiliches Durchgangslager Westerbork´ begon het door stof bedekte gehucht aan zijn laatste fase: die van opslagplaats voor joden die overgebracht zouden worden naar een nieuwe ´nederzetting´in het oosten. 3.3 Na de Tweede Wereldoorlog Na de oorlog werd het kamp gebruikt als een soort gevangenis voor NSB-ers en landverraders. daarna werd het een militair kamp. Hier werden soldaten opgeleid. Sinds 1950 hebben er Zuid-Molukkers gewoond. Veel Zuid-Molukkers waren als militair in Nederlandse Dienst. Ze zijn na de onafhankelijkheid naar Nederland gebracht, waar ze o.a. in kamp Westerbork kwamen te wonen. Het kamp heette toen “woonoord Schattenberg”. Na 1969 moesten de kampbewoners verhuizen naar woonwijkewn in de steden. De barakken zijn daarna afgebroken. 4. Het dagelijkse leven 4.1 De leiding van het kamp De algehele leiding van het kamp was in handen van de Duitse SS. De bewaking werd gedaan door de SS-militairen en marechaussees. De dagelijkse gang van zaken in het kamp lieten de nazi´s over aan de gevangenen. Het waren vooral de uit Duitsland gevluchte joden die vele functies hadden. Dat was van de registratie van de binnenkomenden tot en met het, in opdracht van de SS- commandant, samenstellen van de transportlijsten. Uit hun midden was ook een kampleider aangesteld. Het was dus wel veel voorkomend dat de Duitse joodse vluchtelingen de bevoorrechte posities kregen. De reden daarvoor was dat zij de taal goed beheersten. 4.2 Dagelijkse leven Voor vele gevangenen was er werk: in de keuken, in het ziekenhuis, maar ook in werkplaatsen of bedrijfjes. Er waren bijvoorbeeld een lampensorteerderij, een naai- en schoenenatelier, een werkplaats voor bewerking van afval (bijv. batterijen) en een bedrijfje voor metaalsloperij (van vliegtuigen). De kinderen gingen naar school. Ook werd er gewerkt op boerderijen in de omgeving van het kamp of op de eigen kampboerderij, maar dat gebeurde onder toezicht van Nederlandse marechaussees. Men werkte meestal van 7-12 uur en van 14-19 uur. Tussen de middag werd bij de centrale keuken eten gehaald en na 7 uur ‘s avonds weer. ‘s Avonds en zondags was men ‘vrij’. Een vrijheid die veelal bestond uit doelloos rondlopen, eindeloze gesprekken voeren over het verleden en speculeren over wat de toekomst zou brengen, maar ook uit pogingen ondernemen vrijgesteld te worden van transport. Maar er was ook ontspanning: muziek, ballet, toneel, cabaret en sportwedstrijden. Niet iedereen vond het leuk zich daarmee bezig te houden.
4.3 Wonen Het wonen gebeurde in barakken of woningen. De barakken waren rechthoekig onderkomens, ongeveer 85 meter lang, 10 meter breed en vijf tot zes meter hoog, met aparte latrines voor mannen en vrouwen. De barakken werden normaal bewoond door 250-300 personen. Als er een grote kampbevolking was, van ongeveer 900 personen, werd het ook bewoond door die 900 personen. De bedden waren 3-hoog. Privacy was niet aanwezig. Er was meer privacy in de woningen, die uit 2 kamers, een entree en een kookgelegenheid bestond. Hierin woonden 2 gezinnen, meestal Duitse joden, die door het vervullen van belangrijke functies in het kamp ook in het wonen en het eten koken een bevoorrechte positie hadden. Verder was er nog een toilet en het huisje was omgeven door een met doornstruiken begroeid strookje grond, dat bedoeld was als tuintje. 5. De gebeurtenissen na kamp Westerbork 5.1 Angst voor transport Het leven in kamp Westerbork werd van dag tot dag beheerst door ‘het transport’. Bijna iedere week kwam de zeer angstige vraag of men zelf met die trein zou worden weggevoerd. Uiteindelijk was voor bijna ieder de hoop vals. Niemand wist precies wat hem te wachten stond in de kampen in ‘het oosten’, in Polen, Tsjecho-Slowakije en Duitsland. Vele geruchten gingen van mens naar mens en iedereen was bang. De meesten dachten, dat ze hard moesten werken. Sommigen wisten te vertellen, dat ze zouden worden omgebracht. Dit werd door bijna niemand geloofd. “Ze maken onschuldige kinderen, zieken en bejaarden toch niet zomaar dood”? Zo dachten veel kampbewoners. Ontsnappen was bijna onmogelijk, daarvoor werd het kamp te goed bewaakt. Als je al probeerde te ontsnappen en het werd ontdekt, werd je meteen naar de strafbarakken gebracht. 5.2 De indeling voor het transport In het begin, dat men gedeporteerd werd naar ‘het Oosten’, vertok de trein vanuit Hooghalen. Na 15 juli 1942 vertrok de eerste trein uit kamp Westerbork. De nacht voor het transport was de angst het grootst. “Wie zouden nu weer op transport moeten”? Vroegen de meeste mensen zich af. ‘s Morgens om 3.15 uur, gingen plotseling de lichten aan. Een man verscheen in de deuropening met een papier in de handen. Hierop stonden de namen, die deze keer aan de beurt waren. Gezamenlijk gingen ze naar het perron. Daar kregen ze te horen in welke wagon ze moesten stappen. Een aantal militairen en de “Ordedienst” bewaakten de groep, opdat niemand zou ontsnappen. De rest van de kampbewoners was verplicht in de barakken te blijven. 5.3 Het begin van de transporten Nadat de nazi’s besloten hadden tot de “Endlösung der Judenfrage” (hun omschrijving van de vernietiging van alle joden) begonnen de transporten. Het eerste transport uit Westerbork (!) was op 15 juli 1942. Het bestond uit enkele tientallen weeskinderen. Het laatste transport, op 13 september 1944, voerde 77 ontdekte ondergedoken kinderen mee. In de twee jaar tussen het eerste en laatste transport werden er meer dan 100.000 mensen gedeporteerd: mannen en vrouwen, baby’s, kinderen en bejaarden, zieken en gezonden. Onder hen onder andere ook 245 zigeuners. In totaal vertrokken er 93 treinen uit Westerbork. Toen het kamp 12 april 1945 werd bevrijd waren er nog 876 gevangenen. Dat was toeval, hun bevoorrechte positie en het oorlogsverloop ontkwamen zij aan de wegvoering. 5.4 Bestemming van transporten De mensen werden vervoerd, eerst in personenwagons, later in goederenwagons. De bestemming was in de eerste plaats Auschwitz (Polen). Gedurende enkele maanden in 1943 ging de ‘beestenwagen’ naar Sobibor (Polen). In enkele gevallen gingen het transport naar Theresienstadt (Tsjecho-Slowakije) of Bergen-Belsen (Duitsland). De mensen die hiermee gingen voelden zich bevoorrecht. In feite waren ze dat ook: hun overlevingskans was veel groter dan zij die naar de vernietigingskampen werden gestuurd.
6. Conclusie (antwoord op de hoofdvraag) Er is van alles in kamp Westerbork gebeurd. In het begin, dat het kamp ontstond, was het een vluchtelingenkamp voor vooral Duitse joden. De bewoners moesten de kosten zelf betalen. Het kamp was ook door hen opgezet. De Nederlandse regering wou de mensen niet in een kamp op de Veluwe hebben, maar in het armste en saaiste provincie van Nederland. Later werd het een Doorvoerkamp, dan werden mensen vanuit Nederland naar Westerbork gebracht in het kamp en daar weg gingen met de trein naar Duitsland, Polen en Tsjecho- Slowakije. Daar werd men omgebracht of gevangen genomen. Men woonde in barakken of in huisjes. De huisjes waren meestal voor de Duitse joden, die de beste baantjes hadden, en ze de taal goed beheersten. De barakken zaten stampvol soms met 900 mensen. Men werkte in het kamp zelf of op een boerderij in de buurt van het kamp, maar wel onder zeer strenge begeleiding van Nederlandse marechaussees. De Duitse joden hadden de beste baantjes, zoals de binnenkomende mensen tellen. Men at ’s middags en ’s avonds en moest werken van 7-12 en van 14-19 uur. Daarna was men vrij, wat men vrij noemde. Er werd wel eens theater, cabaretvoorstellingen gehouden of sportwedstrijden. Het was een soort dorp, maar wel onder zeer strenge bewaking van de SS-militairen 7. Bronvermelding Ik heb de volgende dingen gebruikt: - www.kampwesterbork.nl - Documentatie materiaal ‘0BS De Riemsloot’. Uitgegeven door kamp Westerbork - Lesmateriaal kamp Westerbork. Uitgegeven door kamp Westerbork - Boulevard des Misères geschreven door Jacob Boas. Vert. van: Boulevard des Misères: The story of transit camp Westerbork
Uitgave 1988 - Tot nader orde vrijgesteld Lesbrief 3. Uitgegeven door kamp Westerbork 8. Conclusie Stappenplan De conclusie van mijn stappenplan: - Stap 1 (Een onderwerp kiezen): Het onderwerp kiezen is niet zo moeilijk, maar dat lijkt me logisch. - Stap 2 (Hoofd- en deelvragen vaststellen): Ik vond het best wel moeilijk om deelvragen en een hoofdvraag te bedenken, maar volgens mij is me dat wel aardig gelukt. Maar als je al een beetje weet over de gebeurtenissen in kamp Westerbork is het nog veel makkelijker om iets te bedenken. - Stap 3 ( Onderzoeksplan opstellen) Het onderzoeksplan opstellen lijkt me niet zo moeilijk, maar dat heb ik zo’n beetje in mijn hoofd als ik een werkstuk maak, want dat is altijd hetzelfde. Ik schrijf eerst alle tekst, dan typ ik het eerst en dan deel ik het in in paragrafen en hoofdstukken. - Stap 4 (Informatie verzamelen) Het informatie verzamelen was in het begin wel moeilijk, maar toen heb ik even op de internetsite gekeken van Kamp Westerbork en daar stond wel wat op en stond dat je een lesbrief voor werkstukken kon ophalen. En ik heb nog informatie bij een kennis weg, die leraar is aan de basisschool de Riemsloot in Appelscha. - Stap 5 ( Verwerken en ordenen van informatie) Ik heb eerst geschreven toen getypt en daarna het ingedeeld. Ik vind zelf dat me dat aardig gelukt is. Vooral dat het duidelijk en netjes in elkaar zit, vind ik wel belangrijk. - Stap 6 (Hoofd- en deelvragen beantwoorden) Ik heb het zoals ik al eerder schreef, dat ik een bepaald patroon aan hou en dat vind ik makkelijk werken. Maar verder is dit wel goed verlopen. - Stap 7 ( Het onderzoeksresultaat presenteren) Dit is gewoon dezelfde procedure als bij andere werkstukken, dus dit is goed verlopen, alleen het evalueren is nieuw, dus dit - Stap 8 ( Het verloop en resultaat van het onderzoek evalueren) Het werkstuk vind ik mooi en duidelijk, dus ik vind het een geslaagd werkstuk en hoop dat ik een goed cijfer haal.