Heksen

Hoofdvraag:
Waardoor ontstonden de jachten op heksen en hoe ontwikkelden die zich gedurende die periode?

In de 15e en 16e eeuw was veel reden om tegen het kwaad te strijden.In die tijd waren namelijk veel epidemieën,hongersnoden een oorlogen.Men vreesde dat de duivel zou winnen.Voor het ontstaan van de jachten waren 3 voorwaarden:
- de ideeën over witte en zwarte magie
- gedachten over duivelverering
- nieuwe aanpak van het strafprocesrecht
Een heks zou met haar tovenarij schade kunnen aanrichten,iemand ziek of dood maken bijvoorbeeld.De duivel was verantwoordelijk voor alle kwaad en daarom werd het heksen ook kwalijk genomen dat zij de duivel vereerden.
Een van de redenen voor het ontstaan van deze ideeën was het uitbreken van de pest.Niemand begreep hoe je besmet kon raken.Men dacht dat het een straf van God was.
Deze ideeën werden verspreid over heel Europa,de boekdrukkunst speelde hierin trouwens een belangrijke rol.
De onvrede bij de mensen werd steeds groter.Er ontstond een economische crisis,een inflatie die het gevolg was van de ontdekking van Amerika.De onrust werd groter en groter,en daarom wilde men graag iemand de schuld geven.Dat was een reactie als men een tegenslag had gehad.Soms diende iemand zelfs expres een aanklacht in wegens hekserij,tegen iemand die ze niet mochten.Heksenjachten kwamen dus duidelijk op gang door het gewone volk.De zogenaamde magistraten namen daarna de leiding in handen.Magistraten beslisten in welke gevallen er wel en niet vervolgd werd.Ook bepaalden zij de omvang en tempo van een jacht.
Een grote heksenjacht duurde niet zo heel lang,2 tot 4 jaar.Daarna bleef het weer een tijdje stil.
In de 17e eeuw werd alles beter.De oorlogen,de economische crisis en de hongersnoden waren voorbij.Daardoor kwam er minder sociale onrust.De heksenjacht stopte zo goed als,hierover schrijf ik meer in een andere deelvraag.

Deelvraag:
Waarvan werden heksen verdacht?

De mensheid houdt zich al lang bezig met dingen als tovenarij (ook wel magie genoemd).Hiermee wil men graag invloed proberen uit te oefenen op het leven,en het leven van dieren,planten en mensen.Dit wordt gedaan op bovennatuurlijke wijze.Heksen gebruikten hiervoor bijvoorbeeld voetafdrukken,afbeeldingen of kledingstukken.Ook van dingen als zalfjes en toverspreuken werd gebruik gemaakt.Heksen werden verdacht van het verrichten van zwarte magie.Deze magie is negatief bedoeld,ze willen er dus schade mee toebrengen op mensen of dingen.Het ziek maken of het zelfs doden van mensen dus.Ook het laten mislukken van een oogst,of het laten doodgaan van een dier op een boerenbedrijf zou door hen kunnen worden veroorzaakt.Ze proberen door middel van tovenarij de wereld te veranderen.Het traditionele beeld van een heks is dus erg negatief.Zo kan een heks ook op een bezemsteel vliegen,en gaat zij ’s nachts bij slecht weer het bos in om kruiden of planten te zoeken,waarmee zij weer allerlei middeltjes kan maken om zwarte magie te verrichten.
Verder werd en heks beschuldigd van duivelverering.En volgens mensen in die tijd was de duivel verantwoordelijk voor alle kwaad.Als je iets verkeerd deed,was de straf van God,dat hij de duivel gewoon zijn gang liet gaan.In het begin werden deze verdenkingen niet zo heel serieus genomen.Men ging steeds meer op kleine dingen letten,die eigenlijk nergens op sloegen,bijvoorbeeld de manier van kijken van iemand.De duivel verwekte ook kinderen bij een heks,zo’n kind werd dan een ‘duivelsgebroed’ genoemd.
In 1486 brachten de twee monniken Heinrich Kramer en Jacob Sprenger een boek uit tegen heksen,het heette ‘Malleus Maleficarum’, dat betekent ‘heksenhamer’.Het woord mleficarum is afgeleid van het woord maleficia,dat heksenkunsten betekent.
In dit boek staat wat heksen kunnen,hoe je ze kunt herkennen en waartoe ze in staat zijn.Verder wordt verteld hoe je ze tot bekentenissen kunt dwingen.

Deelvraag:
Wie werden er beschuldigd van hekserij?

Vaak waren het vrouwen die beschuldigd werden,maar ook mannen werden wel eens beschuldigd van hekserij.Dat de vrouw makkelijker beschuldigd werd had verschillende oorzaken.Zo was zij makkelijker te verleiden dan een man,en seksueel onmachtig.Ze was ook goedgeloviger dan mannen.Ook moreel was de vrouw zwakker,en hadden zij minder macht in politiek opzicht.Vaak hadden vrouwen beroepen waarbij mensen wel eens stierven,bijvoorbeeld een beroep in de geneeskunde.Als er dan iemand overleed,wilde men graag zo iemand daar de schuld van geven.Dat gebeurde dan ook vaak.De meeste verdachten waren oud,en werden lastig gevonden omdat ze minder gezond waren.Soms praatten ze in zichzelf,mensen verdachten hen er dan van dat ze toverspreuken uitspraken.Eigenlijk elke vrouw kon dus op de een of andere manier wel verdacht zijn.
In bijna elk dorp was wel een wijze man of vrouw die bewoners hielp bij het genezen van mensen of dieren, het geven van magische bescherming aan planten,huizen etc.Ook bij het vruchtbaar maken van mens en dier werd de hulp van zo’n wijze man of vrouw ingeroepen.
Ze waren hierbij vaak bezig met kruiden. Ze werden niet alleen gezien als genezers maar ook als gifmengers.
Meestal waren het oude vrouwen die geen man meer hadden.Jonge vrouwen konden zich beter verdedigen en werden daarom minder vaak schuldig bevonden.Jongere heksen werden vaak beschuldigd van liefdesmagie.Soms werden dan ook kinderen vervolgd,maar over het algemeen viel dit mee.
Gehuwde heksen waren niet echt kwetsbaar voor beschuldigingen.Wel als zij b.v ruzie hadden met hun echtgenoot of kinderen.Ook als ze ruzie had over de bezittingen van haar man.Men dacht dat ongehuwde vrouwen eerder bezweken voor de duivel en makkelijker toegaven aan seksuele begeerte.
In zo’n klein dorpje kende iedereen elkaar en meestal waren ze afgesloten van de buitenwereld.Alleen als er dan een markt was,hadden ze contact met mensen van buiten.Op deze manier kon zo’n oude vrouw of man nog wat bijverdienen.
Met deze kennis kon iemand:
- mensen helpen, maar dat deed zij vaak alleen als ze door die mensen ook goed behandeld werd.
- mensen kwaad doen, ziek laten worden of doden.

Deelvraag:
Hoe ging een proces in zijn werk?

Om te beginnen zal ik eerst wat over processen in het algemeen vertellen.
In deze tijd waren er twee vormen van proces.Een accusatoir proces en een inquisitoir proces.Bij een accusatoir proces is eerst een aanklacht nodig,anders volgt er geen rechtzaak.Bij een inquisitoir proces kan de overheid zelf een onderzoek starten.Daarvoor was vaak de aanleiding dat de bevolking iets vertelde aan autoriteiten.Verdachten werden vaak gedwongen tot een bekentenis.Dat was mogelijk door foltering.Op die manier werden ook meer heksen schuldig bevonden .Na 1550 vond de vervolging plaats door wereldlijke rechtbanken,zij vonden namelijk dat hekserij een misdrijf was.
Er zijn voorwaarden,oorzaken en aanleidingen voor processen.De voorwaarden zijn dat men geloofde dat heksen aan zwarte magie en duivelverering.Deze ideeën waren overal inmiddels bekend.De bevolking wilde angst en agressie graag op zondebokken richten.Oorzaken hiervoor waren economische crisis,godsdienstoorlogen of andere problemen zoals misoogsten.Hierover meer in een andere deelvraag.
Aanleidingen waren te wijten aan persoonlijk ongeluk,bijvoorbeeld wanneer men iemand in de familie verloor of een vrouw onvruchtbaar was.Eerst werd beschuldiging bij de plaatselijke rechtbank.Mensen in die rechtbank vertegenwoordigden de elite.Die rechters werden benoemd door een gouverneur.Zij waren afhankelijk van de getuigen.Rechters konden heksen vervolgen voor hekserij,en mensen hiervoor terechtstellen.
De processen waren bijna overal accusatoir.Door middel van foltering en het geheim verhoren van getuigen kreeg men makkelijk bekentenissen los.De meeste bekentenissen kwamen op hetzelfde neer,de heks gaf toe dat ze een verbond met de duivel had gesloten.
Ook vroegen ze de verdachte weer om andere eventuele verdachte mensen.
Tijdens foltering werd iemand volgegoten met water,werden er duimschroeven om gedaan of droeg de verdachte Spaanse laarzen.Soms werd iemand uitgerekt op de pijnbank of aan zijn armen opgehangen.Tijdens zo’n foltering gaf men al snel toe,om ergere pijn te voorkomen.Soms gaf iemand al voor foltering toe.De verdachten hadden dus geen invloed op het proces.
Voor foltering bestonden wel regels en daar men zich bij gewone rechtsprocessen over het algemeen ook wel aan,maar niet tijdens heksenprocessen.
Zo mocht er een maal worden gemarteld en moest er een ooggetuige zin die de heks aan zwarte magie of duivelverering had zien doen.
In het begin waren heksenvervolgers zo machtig dat men niks kon doen,als weerloos en onschuldig mens.Als iemand tijdens een rechtszaak zei dat de verdachte niet schuldig was dan maakte hij/zij zelf ook de kans op de brandstapel te komen,

Deelvraag:
Door wie werd in hekserij geloofd?

Er waren 2 culturen in Europa in die tijd. De elite en de volkscultuur. De volkscultuur was het gewone volk, boeren,arbeiders enzovoorts.De elite waren de rijkere en beter opgeleide mensen. De analfabeten geloofden eerst alleen dat heksen aan zwarte magie deden. De elite van juristen en theologen bedachten dat een heks ook aan duivelverering deed. Voor de volkscultuur waren deze ingewikkelde theorieën niet te begrijpen. Deze ideeën werden dan ook verspreid onder degenen die wel konden lezen.Een hele tijd later pas werden deze ideeën ook door de volkscultuur overgenomen. In het begin waren er veel verschillende verhalen,door de inquisiteurs werd dit meer een algemeen idee.De ideeën van de elite werden ook verder verspreid door middel van preken.
Eigenlijk werd dus door iedereen in hekserij geloofd.

Deelvraag:
Hoe werd een heks gestraft?

Wanneer men niet zeker was of de heks wel echt schuldig was,kreeg diegene een lichte straf.Ze moest bijvoorbeeld een tijdje de gevangenis in,of ze werd verbannen uit het dorp.Anderen waartegen men betere bewijzen had,werden gedood.
Dat gebeurde meestal op de brandstapel.Deze straf werd trouwens niet alleen voor heksen gebruikt,ook voor ketters (mensen die ontrouw waren aan de kerk) en homoseksuelen.De beschuldigde werd echter niet levend verbrand,dat gebeurde alleen in Italië en Spanje.Voor iemand verbrand werd,werd iemand meestal gewurgd.Een heks wordt verbrand omdat dat als reinigingsritueel gezien werd.OP deze manier wist men tenminste zeker dat de gestrafte niet meer terug kon komen.

Deelvraag:
Hoe kwam het dat het aantal vervolgingen eerst toenam, daarna afnam, en waarom verschilde dit per land?

De meeste vervolgingen vonden plaats tussen 1600 en 1650.Na 1700 bijna niet meer.Slechts af en toe kwam er nog een heksenjacht voor.
De grote omvang van het aantal jachten en processen werd onder andere veroorzaakt doordat de rechtspraak veranderde,de processen werden inquisitoir,hierbij kan de overheid zelf een onderzoek beginnen.In sommige landen ging het duidelijk om minder vervolgingen,Engeland bijvoorbeeld.Dat kwam omdat in hun land geen inquisitoire processen en foltering voorkwamen.In Schotland en Duitsland waren het er veel meer.De oorlog met Spanje kostte zoveel aandacht dat de aandacht voor het vervolgen van heksen in Nederland wat minder werd.
Verdachten werden tijdens een verhoor gevraagd weer andere verdachten aan te wijzen,op die manier bleven de beschuldigingen dus binnen komen.
In de 17e eeuw begon het aantal processen dan toch af te nemen.Een steeds groter aantal geleerden beweerden dat heksen niet bestonden en dat zij met hun rituelen en gebruiken niets veroorzaakten.Dit was nog niet genoeg om het te stoppen,maar wel om het te verminderen.Er kwamen nieuwe stromingen van denken.Het empirisme bijvoorbeeld.Hierbij vertrouwt men op waarnemingen op die manier achter de waarheid te komen.
De manier van logisch denken over politiek,opvoeding etc. werd het rationalisme genoemd.Hierdoor dingen mensen twijfelen aan de waarheid van de ideeën over hekserij.Zo kwam het dus dat het aantal vervolgingen afnam.
Daarvoor waren enkele oorzaken.De rechtspraak veranderde, de rechters wilden voortaan betere bewijzen tegen beschuldigden.Verder werden pijniging en foltering in sommige landen helemaal verboden.Daarna werd het in bijna heel Europa beperkt of verboden.Nederland was een van de eerste landen waar de vervolgingen helemaal ophielden.Een andere reden was dat de godsdienstoorlogen voorbij waren.

Conclusie:

Het ontstaan van de jacht op heksen had drie hoofdoorzaken:
- (godsdienst)oorlogen
- epidemieën en andere rampen
- sociale onrust door o.a economische crisis
Men wilde graag iemand de schuld geven,en wees daarom heksen aan die het kwaad zouden veroorzaken.Er was in de 15e en 16e eeuw veel reden om mensen te beschuldigen.Pas in de 17e eeuw nam dit af,door verbeteringen in de samenleving en de rechtspraak.
Heksen werden verdacht van het beoefenen van zwarte magie,en duivelverering.Een heks zou hiermee allerlei dingen proberen te beïnvloeden,en zo ziekte,dood en ongeluk veroorzaken.
Vaak werden oude,alleenstaande vrouwen verdacht,omdat zij zwakker waren in allerlei opzichten,en vaak wat ander,lastiger gedrag vertoonden.
Er zijn voorwaarden,aanleidingen en oorzaken voor de processen.Een verdachte werd verhoord,en gemarteld om bekentenissen los te krijgen.Hiervoor waren wel regels opgesteld.
In hekserij werd zowel door de elite- als de volkscultuur geloofd,wel op hun eigen manier.
Een heks werd vrijwel altijd gestraft door verbranding,soms een lichtere straf,wanneer er niet genoeg bewijzen waren.
Het aantal processen per land verschilde door de manier van rechtspraak.Door nieuwe stromingen in manier van denken,namen de processen af.