De kerk in de middeleeuwen

Naar de kerk in de Middeleeuwen

De katholieke kerk speelde in de Middeleeuwen een belangrijke rol in het dagelijks leven van de mensen. Men ging vaak naar de kerk. De kerk had ook een sociale functie als ontmoetingsplaats. De dagen waarop de middeleeuwers vrij hadden, waren de kerkelijke feestdagen, wanneer er kerkdiensten en processies gehouden werden. Het weekend, zoals wij dat kennen, bestond nog niet.

Veel kerken zijn genoemd naar heiligen. Mensen vroegen deze heiligen om hulp en bescherming bij ongelukken of ziekte. Sommige kerken hingen vol met votiefplaatjes, die mensen aan de heilige gaven als tegenprestatie voor de geboden hulp. De wonderen die een heilige had verricht, werden opgeschreven in een zogenaamd Mirakelboek.

Ook thuis werden de heiligen vereerd. Veel mensen hadden kleine pijpaarden beeldjes van heiligen in huis.

Interieur St.-Janskathedraal 's-Hertogenbosch  

De Middeleeuwen waren katholiek en de kerk speelde een belangrijke rol in het dagelijks leven; de meeste mensen kwamen er elke dag wel een keer. De kerk was in deze tijd niet alleen een geloofsinstituut maar ook de organisatie van het sociale leven. De feestdagen waarop de middeleeuwers niet hoefden te werken (zo'n 100 dagen per jaar) waren heiligenfeesten met als hoogtepunten een kerkdienst en een processie waarin alle maatschappelijke groepen zich manifesteerden (vaak met de schoolkinderen voorop). Ook werd op zondag de markt of kermis gehouden, zoals de Sint-Joriskermis die in het repertoire van Vlaamse kunstenaars veel voorkomt.

Beschermheiligen

Een belangrijke rol van de kerk is die van bemiddelaar in het leven van mensen. Veel kerken zijn gebouwd rondom een beeld of reliek van een heilige. De kerk werd naar die heilige genoemd en was de plaats waar je om hulp ging vragen als er een ongeluk gebeurd was, iemand ziek was of er rampspoed dreigde. Een goed voorbeeld is de Sint Jan in Den Bosch, waar nu nog het Mariabeeld van de 'Zoete Moeder' huist. Het houten beeld stamt uit de 14 de eeuw en werd ook in de Middeleeuwen in deze kerk vereerd. Mensen kwamen van heinde en verre om de hulp van deze Maria in te roepen, waarbij ze een 'tegenprestatie' beloofden, bijvoorbeeld geld of een geschenk. Ook heden ten dage hangen de pijlers van de Sint Jan vol met ex-voto's, kleine plaatjes met een bedankje aan Maria, vaak in toepasselijke vorm: voor een hartoperatie een hart met 'bid voor ons', voor een blinde een paar ogen. Op middeleeuwse afbeeldingen van de kerk zien we dat het gebouw toen nog veel voller was: er hangen kledingstukken van beter geworden melaatsen, krukken en stokken van genezen lammen en scheepsmodellen van zeelui, die de bescherming van Maria voor hun gevaarlijke reis vroegen, of door haar aan te roepen een zware storm hadden overleefd.

De mensen die de hulp van Maria hadden ingeroepen, kwamen terug naar haar kerk als ze geholpen waren; ze brachten dan geschenken, waarmee ze hun belofte inlosten, en deden verslag van wat hen overkomen was en hoe de Bossche Maria had geholpen. Deze verslagen werden opgetekend in het Mirakelboek van Onse Lieve Vrouwe tot Shertogenbosch, dat bewaard is gebleven in de Sint-Janskathedraal. Er staan 481 wonderen in genoteerd, door de Maria bewerkstelligd (voor het overgrote deel) in de periode 1381-1383. De personen zijn vermeld met naam en toenaam, adres, exacte leeftijd en natuurlijk wat er gebeurd is. Deze verhalen geven een goed beeld van de ziektes en ongelukken waaraan een stadsbewoner was blootgesteld en en passant allerlei details over het dagelijks leven.

Pijpaarden beeldje van Maria met kindje Jezus 

De plaats van de kerk in het dagelijks leven

Voor middeleeuwse mensen is het geloof niet weg te denken en was er zonder de verzorging van allerlei heiligen(-beelden) geen hoop op genezing of redding. Ook thuis werd gebeden en waren beeldjes van heiligen (goedkope exemplaren van pijpaarde, in grote hoeveelheden gegoten in mallen) opgesteld (zie ook: pijpaarden mallen). De kerk was in tegenstelling tot nu een gebruiksgebouw: je kon er mensen ontmoeten, voor kinderen was het een speelplaats, honden en kippen liepen in en uit en door de Utrechtse buurkerk liep zelfs een weg. Het centrale kerkgebouw, in steden met een bisschopszetel de kathedraal, was het belangrijkste gebouw van de stad, dat natuurlijk bij voorkeur groter en mooier moest zijn - en een hogere toren hebben - dan die in de nabijgelegen steden