De Hongaarse opstand

Begin 1956 hield Chroetsjov op het Twintigste Congres in Moskou een historische rede, waarin hij het bewind van Stalin scherp bekritiseerde en de terreur aan de kaak stelde. Het leek een begin van een periode van meer vrijheid in de Sovjet-Unie. De Oost-Europese landen die van de gelegenheid wilden profiteren om meer zelfstandigheid te verkrijgen, werden echter strak aan de leiband gehouden. Dat was het geval in Polen, maar de Hongaren betuigden hun sympathie met de Polen om de destalinisatie in te zetten en een minder door Moskou gedicteerde koers te volgen. Een sympathiebetuiging van arbeiders en studenten ten gunste van een liberalisatiebeweging in Polen op 23 oktober 1956 liep op een volksopstand uit, nadat de veiligheidspolitie op de manifestanten het vuur had geopend. Toen bleek dat de troepen van de veiligheidspolitie de situatie niet meester konden worden, rukten de Sovjetbezettingstroepen met tanks tegen de opstandelingen op, waarmee ze enkel dreigden en niet in actie traden. De volgende dag breidde de opstand zich uit over heel Hongarije. De voornaamste eisen van de opstandelingen waren: beëindiging van de Sovjetbezetting, het stopzetten van de herstelbetalingen, vrije verkiezingen, het herstel van de bevoegdheden van de volksvertegenwoordiging, herstel van de persoonlijke vrijheden en afschaffing van de veiligheidspolitie. De gevechten werden pas gestaakt, toen Gerö het veld ruimde. Hij was een man met een grote staat van dienst in de communistische beweging en op dat moment leider van de Hongaarse partij, de vorige avond had hij nog de hulp ingeroepen van de sovjetgeneraals en het was hem dus ongetwijfeld binnengeschoten hoe de sovjettanks in 1953 in Oost-Berlijn een opstand in de kiem hadden gesmoord. Een tweede oorzaak van het stoppen van de gevechten was de opnieuw tot premier benoemde Imre Nagy, die de belangrijkste tegenspeler van de stalinistische partijtop was. Tijdens zijn vorige premierschap boog hij het beleid om in liberalere zin en dat dateerde van 1953 tot 1954, toen hij met ziekteverlof gestuurd werd en daarna, in 1955 wegens revisionisme (dat is een richting in het socialisme die naar controle van het maatschappelijk systeem streeft en niet naar de revolutie) van al zijn functies ontnomen en uit de partij werd gestoten werd. Hij willigde de eisen van de opstandelingen in en vormde een regering uit vertegenwoordigers van de coalitiepartijen van 1945. De sovjetregering nam bij declaratie van 30 oktober van deze ontwikkeling kennis en beloofde een spoedige terugtrekking van alle Sovjettroepen uit Hongarije. Op 1 november trad Hongarije uit het Warschau-pact, waarvan het sinds 1955 deel uitmaakte, en verklaarde zich neutraal. Tegelijkertijd werd de grote mogendheden als mede de Verenigde Naties verzocht de Hongaarse neutraliteit te erkennen. Op 3 november werd een Hongaarse delegatie onder leiding van generaal Maléter naar het hoofdkwartier van de Sovjetbezettingstroepen ontboden om de details van de terugtrekking van de Russische legers te bespreken. Maar Moskou was ervan overtuigd dat andere Oostbloklanden dezelfde weg zouden opgaan, als het Kremlin Hongarije zou toelaten zich ongehinderd uit het Sovjetblok los te rukken. De delegatie werd dus gearresteerd en tegelijkertijd gaf Chroetsjov bevel aan het Rode Leger de opstand bloedig neer te slaan. Dus begonnen de Sovjettroepen met artillerie en tanks de aanval op Boedapest en andere Hongaarse steden. Het duurde 4 dagen voor het verzet gebroken was. Nagy werd ter dood veroordeeld en geëxecuteerd en de communistische orde in Boedapest werd hersteld. In het Westen kwam het tot grootse sympathiebetuigingen voor de Hongaarse opstandelingen en zette men de deuren wagenwijd open voor een stroom van Hongaarse vluchtelingen. Tot een Westerse gewapende interventie kwam het echter niet; de Verenigde Staten en hun bondgenoten hielden zich aan de invloedssferen zoals die in 1945 waren afgebakend. De sovjetingreep in Boedapest maakte echter wel een einde aan de détente die de jaren voordien was ingezet. Gedurende de maanden november - december van 1956 vluchtten ruim 200 000 Hongaren naar het Westen. Volgens Hongaarse cijfers kostte de opstand het leven aan 5 à 6 000 mensen, volgens Westerse cijfers zijn dat er veel meer.