Auschwitz Birkenau

Concentratie- en vernietigingskampen Auschwitz symboliseert massamoord, bewust geplande massamoord op joden met de bedoeling hen totaal uit te roeien. Volgens de racistische opvattingen van de nationaal-socialisten moesten zij van de aardbodem verdwijnen. Diegenen die werken konden werden tot de dood er opvolgde afgebeuld. Er werd een gigantische \'moordmachine\' ontwikkeld, een systeem van maatregelen van registratie, uitsluiting, verdrijving en uiteindelijk vernietiging van het Europese jodendom, eerst in Duitsland en daarna in alle bezette landen van Europa. Auschwitz is na de oorlog symbool geworden voor de moord op zes miljoen joden. Auschwitz werd symbool voor datgene waartoe rassenhaat kan leiden.

Volgens de nazi\'s hadden zigeuners evenmin als de joden het recht om te leven. Ook zij werden meedogenloos vervolgd. Andere, zogenaamde \'inferieure\' rassen of \'Untermenschen\' zoals de Slaven waren nog net goed genoeg om dwangarbeid te verrichten. Iedereen die door de nazi\'s als minderwaardig werd beschouwd kon worden opgepakt en in een concentratiekamp terechtkomen zoals Jehovagetuigen en homoseksuelen. Geestelijk en fysiek gehandicapten werden vermoord.

Overal in Duitsland werden, direct na de machtsovername door Hitler in 1933, concentratiekampen opgericht. In de eerste plaats om politieke tegenstanders op te sluiten zoals in de kampen Dachau en Oranienburg (1933), Buchenwald (1936), Sachsenhausen (1937) en het vrouwenkamp Ravensbrück (1939), alle in Duitsland. \'Als ik eenmaal de macht heb\', zei Hitler in 1922 tegen een journalist, \'dan is mijn eerste en voornaamste taak de vernietiging van de joden\'. Toen hij de macht had, werd er begonnen met de ontwikkeling van een systeem om dat doel te bereiken. 1933: Boycot van joodse winkels, openbare verbrandingen van boeken van politieke tegenstanders en joodse schrijvers, 1935: Neurenberger wetten \'ter bescherming van het Duitse bloed\', 1938: Onteigening van joods bezit. Begin november 1938 schoot een jonge joodse jongen een medewerker van de Duitse ambassade in Parijs dood. Het was een protest tegen de deportatie van Poolse joden uit Duitsland naar Polen, waaronder zijn ouders. Uit wraak voor de moord gaf de nazi-leiding opdracht voor geweldadige acties tegen joden. In de nacht van 9 op 10 november 1938 werden in heel Duitsland en Oostenrijk honderden synagogen in brand gestoken en verwoest, duizenden joodse winkels werden kapot geslagen en geplunderd. In die nacht, de zogenaamde Kristallnacht, werden 35 joden vermoord. Ongeveer 30.000 mannelijke joden werden gearresteerd en in concentratiekampen opgesloten. De meesten werden na 6 weken weer vrijgelaten, maar meer dan 400 joden kwamen om het leven.

Op 1 september 1939 viel Duitsland Polen binnen. Dat was het begin van de Tweede Wereldoorlog. In het Westen overvielen de Duitse legers Denemarken en Noorwegen. Na een groot offensief capituleerden Nederland en België in mei en Frankrijk in juni 1940. In alle bezette landen werden spoedig anti-joodse maatregelen genomen. Na de inval in de voormalige Sovjet Unie in juni 1941 begon de volgende fase in het proces van vervolging en isolement: de systematische vernietiging. In de bezette delen van de Sovjet Unie werden joden massaal gefusilleerd. Hetzelfde lot trof grote groepen zigeuners. In Zuidoost- en, Oost-Europa en in Polen werden zij dikwijls ter plekke vermoord. In de zomer van 1941 besloten de nazi\'s over te gaan tot wat zij noemden de definitieve oplossing van het \'joodse vraagstuk\', de \'Endlösung\'. Hoe de moord op miljoenen joden geregeld en georganiseerd moest worden, werd besproken op de conferentie op 20 januari 1942 in een villa aan de Wannsee in Berlijn.

Auschwitz-Birkenau 1940-1945 In april 1940 besloot de Reichsführer SS en hoofd van de Duitse politie, Heinrich Himmler, in het zuiden van Polen een concentratiekamp in te richten in oude kazernes even buiten het stadje Oswiecim, door de nazi\'s omgedoopt in Auschwitz. Rudolf Höss werd commandant van het kamp. Aanvankelijk werd het kamp ingericht om Poolse tegenstanders van het nazi-regime gevangen te zetten. In juni 1940 kwam het eerste transport met Poolse politieke gevangenen aan. Later kwamen ook andere nationaliteiten, politieke tegenstanders van de nazi\'s, opgepakte verzetsmensen, mensen met verschillende religies, krijgsgevangenen. Zij stierven door uitputting, honger, besmettelijke ziektes, te zwaar werk of werden direct na aankomst doodgeschoten. Op een binnenplaats tussen twee barakken werden vele duizenden voornamelijk Poolse gevangenen tegen de muur gezet en doodgeschoten. Vanaf 1942 groeide Auschwitz uit tot het grootste vernietigingskamp voor joden uit heel Europa.

Eind maart 1941 werd Birkenau gebouwd, een vernietigingskamp op enkele kilometers van Auschwitz. Daarmee en door de bouw van vele nevenkampen werd Auschwitz-Birkenau het grootste complex van alle kampen. Daar werden mannen, vrouwen en kinderen, direct na aankomst vergast of langzaam ter dood gebracht door onmenselijk zwaar werk, te weinig eten en gruwelijke martelingen.

In de zomer van 1941 kreeg Höss van Himmler het bevel de massamoord op de joden zo technisch mogelijk te maken. In september 1941 werd in Auschwitz geëxperimenteerd met het gifgas Zyklon B. 600 Krijgsgevangenen uit de Sovjet Unie en 250 zieke gevangenen werden er mee vermoord. Eén van de ruimtes van het crematorium werd omgebouwd tot gaskamer. Daar werden in 1941 en 1942 Russische krijgsgevangenen en joden uit de Poolse getto\'s vergast.

Nieuwe vernietigingskampen volgden: Chelmno begon in december 1941 te functioneren, Sobibor, Treblinka, Belzec en Majdanek in 1942. Net als Auschwitz was Majdanek naast een vernietigingskamp ook een concentratiekamp voor dwangarbeid. Auschwitz-Birkenau groeide uit tot de grootste industrie van de dood. Uit alle hoeken van Europa vertrokken vanaf 1942 treinen vol mensen naar dit kamp. Na aankomst vond op het perron de selectie plaats. Veel kinderen en ouderen, zwangere vrouwen en zieken werden met één handgebaar van SS-ers naar de rij gedirigeerd die rechtstreeks naar de gaskamer ging. Anderen, geselecteerd om te werken, leefden korter of langer in de meest erbarmelijke en vernederende omstandigheden. Honger, kou, eindeloze appèls, mishandelingen, executies of ten slotte toch de gaskamer. Dwangarbeid werd verricht in het kamp zelf, in Monowitz of in andere werkkampen in de omgeving van Auschwitz. De voor arbeid uitgekozen mannen en vrouwen werden geregistreerd door een in de arm getatoeëerd nummer. Kleding werd hen afgenomen en in ruil daarvoor kregen de gevangenen dunne, gestreepte kamppakken. In het barre Poolse klimaat bezweken velen onder de wreedheden, de zware arbeid en besmettelijke ziektes.

Het Auschwitz complex De uitbreiding van het oorspronkelijke kamp begon in de zomer van 1941. Tot oktober 1944 toen het Rode Leger naderde, werden er nieuwe nevenkampen gebouwd waar de gevangenen zeer uiteenlopende werkzaamheden verrichtten.

Het basiskamp: Auschwitz I Dit kamp bestond uit het oorspronkelijke, aangepaste en vergrote kazernecomplex. Er moesten 20.000 gevangenen in ondergebracht kunnen worden. Ook de kampleiding was er gehuisvest. In de eerste plaats was het een kamp voor politieke gevangenen en criminelen, naar het model van de kampen zoals die sinds 1933 in Duitsland bestonden. Vanaf september 1941 werden er ook Russische krijgsgevangenen in ondergebracht en ten slotte grote aantallen joden. In het kamp werden ook medische experimenten uitgevoerd, op mensen, alsof het proefdieren waren.

Het kamp Birkenau: Auschwitz II Het basiskamp werd in 1941 uitgebreid met de bouw van Auschwitz II, ofwel Birkenau, op ongeveer drie kilometer afstand van Auschwitz I. Birkenau bestond uit een immens grote vlakte, ongeveer 175 hectaren, met honderden barakken en een spoorlijn in het midden. Bij de bouw kwamen duizenden gevangenen om het leven.

Het terrein werd omgeven door diepe sloten, hoge prikkeldraadversperringen die onder stroom stonden en overal stonden wachttorens. Hier werden na de \'selectie\' honderdduizenden joden vergast, gepland, goed georganiseerd, als in een efficiënt werkende fabriek. De doden werden in massagraven begraven. Door de bouw van vier grote gaskamers en crematoria in 1943 werd de productie van de dood gigantisch opgevoerd. Vanaf mei 1944 vonden alleen al meer dan 400.000 Hongaarse joden door vergassing de dood. De crematoria konden het niet verwerken.

Het kamp Monowitz: Auschwitz III Vanaf de tweede helft van 1942 werden kampgevangenen meer en meer ingezet in de bewapeningsindustrie. Op 7 km. van het basiskamp stond een fabriek van het Duitse chemieconcern IG-Farben, in 1941 gebouwd door gevangenen uit Auschwitz, bestemd voor de productie van synthetisch rubber. Daar werd het werkkamp Monowitz, ook Auschwitz III genoemd, gebouwd.

Nevenkampen Een netwerk van nevenkampen, waar zeer uiteenlopende werkzaamheden werden verricht, werd in de omgeving van Auschwitz aangelegd. Tussen 1942 en 1944 verrezen ca. 40 kampen en kampjes. Het was vuil, zwaar en soms gevaarlijk werk dat door de meestal ondervoede gevangenen moest worden verricht in de landbouw, in de industrie en in de bouw.

Bevrijding 27 januari 1945 De komst van het Russische Rode Leger halverwege januari 1945 verraste de kampleiding die besloot tot ontruiming van Auschwitz-Birkenau over te gaan. Elke gevangene die nog in staat was te lopen, moest mee naar Duitsland (meer dan 60.000 mensen). De overigen, zieken en stervenden, werden aan hun lot overgelaten. Wekenlang moesten de gevangenen lopen. Duizenden stierven tijdens deze \'dodenmarsen\' van uitputting, honger en kou. Wie niet verder kon werd ook dikwijls doodgeschoten. De overlevenden werden uiteindelijk in vaak open treinwagons naar andere, overvolle kampen in Duitsland gebracht. Van de ongeveer 8000 doodzieke en uitgeputte achterblijvers in Auschwitz werd de meerderheid bevrijd toen op de 27ste januari 1945 de Russen het kamp bereikten.

Het aantal slachtoffers Een exact aantal dodelijke slachtoffers van Auschwitz-Birkenau is moeilijk vast te stellen omdat een onbekend aantal joden zonder enige vorm van registratie direct na aankomst werd vergast. De nazi\'s hebben vanaf de zomer 1944 bewust veel van de minutieus bijgehouden administratie vernietigd. Schattingen over cijfers lopen sterk uiteen. In recente publicaties wordt het aantal op ongeveer anderhalf miljoen geschat, waarvan het merendeel joden. Ongeveer 21.000 zigeuners werden vermoord.

In Auschwitz-Birkenau werden bijna 40.000 Nederlandse joden onmiddellijk na aankomst vergast.

Na de oorlog keerden van de meer dan 100.000 gedeporteerde Nederlandse joden slechts ongeveer 5000 mensen terug uit de concentratie- en vernietigingskampen.

Van de 245 uit Westerbork naar Auschwitz gedeporteerde zigeuners bleven er 55 in leven.

Verwerkingen aantekeningen

30 januari 1933: Hitler wordt rijkskanselier en benoemt zichzelf tot Führer en zet een jodenvervolging op. 1 april 1933: Officiële joodse boycot (hele dag ggen contact met joden). 1935: Neurenberger rassenwetten
Wet ter bescherming van Duits bloed en Duitse eer. Wet op het rijksburgersschap. Jood kan geen Duits burger zijn. Een jood is iemand die afstamt van tenminste drie grootvaders die volledig joods van ras zijn. 1936: Anti-Komintern verdrag: verdrag tussen de landen Japan, Italië en Duitsland tegen de Sovjet Unie. 9 november 1938: Rijkskristalnacht: joodse bezitten worden verwoest e.d. 1 september 1939: Duitsland valt Polen binnen: begin Tweede Wereldoorlog. 10 mei 1940: Duitse aanval op West-Europa. 22 juni 1941: Operatie Barbarossa: aanval van Duitsland op de Sovjet Unie. December 1941: - Duitse leger wordt tot stilstaan gebracht bij Moskou. - Jappanners vallen Pearl Harbour aan. - Daarop besluit Hitler de oorlog te verklaren aan Amerika (reden is niet duidelijk). Januari 1942: Wannsee conferentie in Wannsee bij Berlijn, definitieve uitroeiing jodemdom in Europa. Januari 1943: Slag bij Stalingrad, Duitse leger verliest. 6 juni 1944: Decision Day (D-Day) bij Normandië. 8 mei 1945: Capitulatie Duitsland.

Anti-semitisme: Ander woord voor jodenhaat
Progrom: Een aanval op een bepaalde bevolkingsgroep. Tsjerta: Vestigingsgebied voor een bepaalde bevlkingsgroep (joden: Oekraïne en Polen). Jiddisch: Joodse taal
Getto: Daar werden joden samengedreven. Hierdoor konden ze later gemakkelijk worden uitgeroeid. Einsatzgruppen: Legeronderdeel die achter het front aanging om joden op te sporen en uit te roeien. Endlösung: Moord op de joden. Holocaust: Brandoffer (Hebreeuws): verbranden van joodse lijken. Shoa: Joodse benaming voor holocaust.