Andreas Vesalius

Inleiding
In de 18e eeuw werden inwendige ziekten aan magische krachten toegeschreven, aan demonen of aan verstoringen van het evenwicht tussen de lichaamssappen slijm, bloed, gele en zwarte gal. Men geloofde in de invloed van sterrenbeelden en planeten en stelde theorieën op over te sterke of een te zwakke prikkeling. Ook waren de vorm en functie van de inwendige organen onbekend. Volgens de oude Grieken was een dood mens onrein en mocht er dus ook geen lijkopening worden verricht. In de 16e eeuw kwam daarin verandering door de onderzoekingen van de Zuid-Nederlandse arts Andries van Wesel ofwel Andreas Vesalius (1514-1564) Wij zullen deze onderwerpen verder toelichten: 1 Het leven van Andreas Vesalius - Wie was hij? - Wat heeft hij onder andere onderzocht? 2 Wat was zijn belangrijkste werk? - Wat waren de radicale ideeen voor die tijd van Vesalius? - Wat was zijn manier van werken? 3 Hoe dacht hij zelf over de kritiek die hij ontving? 1 Het leven van Andreas Vesalius
Wie was hij? Hij was een Zuid-Nederlands anatoom, en stamde uit een uit Wesel afkomstige artsenfamilie die reeds vijf generaties lang in het Brabantse werkzaam was. Hij studeerde aan het Collegium Trilingue te Leuven, daarna anatomie te Parijs (1533). Daar kon hij reeds op lijken werken bij de anatomische studie. In 1536 was hij terug te Leuven en gaf er lessen in anatomie (= de wetenschap van de bouw en vorm van organismen). Eind 1537 promoveerde hij te Padua in de geneeskunde en hij werd er met een cursus anatomie belast. Wat heeft hij onder andere onderzocht? Een van de belangrijkste observaties die door Vesalius werden beklemtoond, was de afwezigheid van verbindingskanalen door het tussenschot tussen linker- en rechterharthelft. Daardoor werd de voorstelling van de bloedvoorziening van het lichaam, zoals die ingevolge de leer van Galenus (Grieks-Romeinse astroloog en medicus, ook beschouwde men hem als een man met vele wijze uitspraken) gedurende verscheidene eeuwen meesterachtig was aanvaard, anatomisch onhoudbaar en werd aldus mede de basis gelegd voor de reële beschrijving van de bloedsomloop in 1628 door William Harvey. 2 Wat was zijn belangrijkste werk? Wat waren de radicale ideeen voor die tijd van Vesalius? Zijn (op eigen bevindingen gebaseerde) hoofdwerk; De humani corporis fabrica libri septem (1543), oftewel de zeven boeken over de anatomie van het menselijk lichaam. Hij verwierp hierin met succes de tot dan toe als onfeilbaar geldende anatomie van Galenus (129-199). Op niet minder dan tweehonderd onderdelen week de anatomie van Vesalius af van die van Galenus! Er wordt gesuggereerd dat dit boek geldt als het eerste moderne boek over de anatomie van de mens. Dit is een voor die tijd bijzonder werk door de nauwkeurig uitgevoerde anatomische tekeningen. Het werk werd dan ook een succes onder de medici en er verschenen spoedig verkorte uitgaven in diverse talen. Nog altijd waren de voorstellingen van de Grieks-Romeinse arts Galenus maatgevend voor de bevolking, en dan speciaal voor de 'orthodoxe' galenisten. Dit werk ondervond dus ook sterke weerstand in Europa. Gedurende tientallen jaren twistten de medici over de juistheid van Vesalius waarnemingen, wat hem niet onberoerd liet. De jonge wetenschapper ging zo gebukt onder de kritiek, dat hij besloot een punt te zetten achter zijn academische carrière. Zij gingen zelfs zo ver dat ze hem van Inquisitie beschuldigden. Het verhaal gaat dat hij een edelman had ontleed wiens hart nog klopte In 1563 ontvluchtte Vesalius daarom Madrid, omdat hij inmiddels ook werd gezocht. Vesalius liet zich inschepen voor een pelgrimsreis naar het Heilige Land. Op de terugweg strandde het schip waarmee hij voer op het Griekse eiland Zacynthus, waar hij eenzaam en ver van huis in 1564 overleed en begraven werd. Zijn graf is nooit gevonden. Wat was zijn manier van werken? Vesalius werkte via de wetenschappelijke methode. Hij stelde een hypothese op, hij deed een voorspelling, en toetste deze voorspelling door een experiment uit te voeren. Kwamen de hypothese en de resultaten van het experiment overeen met de hypothese, dan kon hij vaststellen dat zijn hypothese de juiste was. 3 Hoe dacht hij zelf over de kritiek op zijn werk? “Iedereen is zo verstrikt in geloof en gezag en onze tijd telt zo weinig vrienden der waarheid - die zich bovendien nog slechts door middel van leerboeken op de studie toeleggen - dat velen mij vijandig gezind zijn omdat ik, naar hun mening, in mijn geschriften het gezag van Galenus, de vorst der geneesheren en onze gemeenschappelijke leraar, heb aangetast en niet geheel en al in zijn leer heb berust, ja zelfs beweerd heb, dat er hier en daar in zijn geschriften fouten te vinden zijn. Zij moeten er toch dankbaar voor zijn, dat ik het het eerst gewaagd heb een verkeerde indruk weg te nemen, een buitengewone gelegenheid heb geboden om de waarheid op het spoor te komen. Maar neen, gij zult er integendeel veel vinden, die mijn werk - uit ontzag voor Galenus - zo oppervlakkig hebben ingekeken, dat zij nog altijd, maar zonder intussen het lichaam te hebben onderzocht, beweren dat al wat er in Galenus anatomische geschriften staat, volkomen waar is. Gij hebt ongetwijfeld inzage genomen van geschriften van vele, zeer geleerde mannen van onze tijd, die openlijk mijn zwakke pogingen ver boven verdienste hebben geroemd, en gaarne erkenden, dat zij hun ogen meer geloofden dan de werken van Galenus”.