Renaissance

Renaissance is Frans voor wedergeboorte. Aan het einde van de 14e eeuw en gedurende de 15de eeuw werd door Italiaanse humanisten het idee verspreid dat er een wedergeboorte van de klassieke cultuur plaatsvond. Deze wedergeboorte volgde volgens hun op de 'duistere middeleeuwen'. Hiermee bedoelden ze de gehele periode na de val van het Romeinse rijk tot de aanvang van de renaissance.
Deze periode werd door hun zwaar onderschat, zowel op cultureel als intellectueel gebied. Het getuigt wel dat men in de renaissance er bewust van was niet meer in de middeleeuwen te leven. Het is voor het eerst dat de mens zich collectief bewust is te leven in een ander tijdvak. De Renaissance deelt men doorgaans in de vroege renaissance (ca. 1400-1500, centrum Florence), hoge renaissance, (1500-1530 in Florence, Rome, Milaan) en het Maniërisme (of late renaissance) (1530-1600).
In Italië heeft de Gotiek als bouwstijl tussen de Romaanse en Renaissance-bouwkunst geen grote rol gespeeld. De Italiaanse gotische architectuur, met haar palazzi, helder ingedeelde ruimten en rustige, horizontale karakter, liep in feite al vooruit op de volgende bouwstijl en wordt daarom niet ten onrechte 'proto-Renaissance'genoemd. In de rijke en zelfbewuste stadstaten lag de macht niet bij de kerk of een ridderlijke adel met abstracte idealen, maar bij een burgerij en -als Italiaans unicum- een verburgerlijkte adel met 'praktische' deugden als zuinigheid, vlijt en ambachtelijke vaardigheden. In deze steden, die vooral door de handel tot aanzien waren gekomen, hadden zich andere religieuze opvattingen ontwikkeld: in plaats van te verlangen naar een snel einde van het 'ellendige' aardse bestaan, zoals karakteristiek was geweest voor de tijd van de Gotiek, kreeg men nu oog voor de schoonheid en de harmonie van de wereld.
In de loop van de 14e eeuw ontstond het humanisme, dat tot gevolg had dat op natuurwetenschappelijk gebied niet langer de kerkelijke leerstellingen (dogma's) golden, maar het verstand en de objectieve waarneming. Dit betekende het einde voor eenheid van geloof en kennis die tot dan toe bestaan had. Naast de priester fungeerde nu ook de burger als cultuurdrager. De universiteiten maakten zich los van de Kerk- het lange proces van seculadsering ('verwereldlijking' van het leven) was in gang gezet. De Renaissance vormde ook de basis voor talrijke andere ontwikkelingen die vaak pas in latere eeuwen volledig tot wasdom kwamen: rationalisme, democratie, mensenrechten, de moderne wetenschap en techniek het bankwezen, het maken van zoveel mogelijk winst en ook de opvatting dat bouwen een kunst is -al deze zaken zijn zonder dit tijdperk ondenkbaar. Met de Renaissance eindigden de Middeleeuwen en begon de Nieuwe Tijd. Oorspronkelijk werd echter geenszins een 'ontheiliging' van het aardse bestaan nagestreefd. Integendeel: men zag de wereld als een goddelijke schepping, en om de harmonie hiervan beter te kunnen doorgronden, besloot men de wetten van de natuur te onderzoeken. Ook geloofde men dat harmonie en schoonheid in de kunst tot stand kwamen door het volgen van vaste regels. Dit leidde bijna automatisch tot een hernieuwde aandacht voor de klassieke Griekse cultuur. De humanisten pleitten toch al voor aansluiting bij de culturele tradities van Italië. Men leerde Grieks en ook Latijn (de taal van het oude Rome, die tot dan toe vrijwel volledig aan de geestelijken voorbehouden was). Men zocht, vertaalde en bestudeerde antieke geschriften, mat antieke ruïnes op en reconstrueerde ze, groef beelden op en plaatste die weer.
Florence was de bakermat van de Renaissance. De welvarende en kritische republiek was door handel, nijverheid en geldverkeer langzamerhand tot de belangrijkste stad van Europa uitgegroeid. De pazzi, Medici en Pitti ondersteunden alle artistieke initiatieven die het roemloze recente verleden achter zich lieten en met verwijzingen naar de glorieuze tijd van de klassieke oudheid meehielpen een geloof in de toekomst te verspreiden. Belangrijke burgers lieten zich door humanisten adviseren of verrichten zelf humanistische studies; de combinatie magistraatgeleerde was zeer karakteristiek voor deze tijd. Het verlangen naar een modern leven dat geïnspireerd was op de rijke antieke beschaving leidde tot omvangrijke vernieuwingen in de kunst.