Rembrandt

Eindwerk Esthetica: Rembrandt Harmenszoon van Rijn 1. Biografie Rembrandt werd geboren te Leiden op 15 juli 1606. Zijn volledige naam was Rembrandt Harmenszoon van Rijn. Hij was het negende kind van de molenaar Harmen. Ondanks het feit dat hij van een relatief weinig betekenende familie kwam, waakten zijn ouders toch over het uitbouwen van zijn studies. De jonge kerel begon zijn studies aan de Latijnse school, en op 14-jarige leeftijd stapte hij over naar de universiteit van Leiden. Het programma dat de school hem aanbood, interesseerde hem bitter weinig. En daarom verliet hij deze universiteit voor de studie kunst. Zijn eerste leermeester was Jacob van Swanenburch, maar later in Amsterdam werd deze vervangen door Pieter Lastman, bekend om zijn historische schilderijen. Na zes maanden, nadat hij alles onder de knie had wat men hem aangeleerd had, keerde Rembrandt terug naar Leiden, waar hij zo’n hoog aanzien verwierf dat hij, ondanks het feit dat hij slechts 22 jaar was, reeds leerlingen ontving. Eén van zijn leerlingen was de bekende Gerrit Dou. Rembrandt verhuisde naar Amsterdam in 1631. Daar trouwde hij in 1634 met Saskia van Uylenburgh: het nichtje van een succesvol kunstverkoper. Daarmee zat zijn carrière in een lift. Het bracht hem in contact met welgestelde beschermheren die vurig portretten bestelden. Een buitengewoon mooi voorbeeld daarvan is het portret van Nicolaes Ruts geschilderd in1631(cf. links). Rembrandts mythologische en religieuze werken waren erg in trek. En hij schilderde reeds een groot aantal dramatische meesterwerken zoals de verblinding van Samson. Vanwege zijn bekendheid als leraar, was zijn werkplaats dagelijks gevuld met leerlingen. Onder hen waren er reeds vele die zich als een gevestigde waarde konden beschouwen in de zeer fragiele kunstwereld van die tijd. In tegenstelling tot zijn succesvolle en publieke carrière was Rembrandts familiaire leven eerder getekend door ongeluk. Tussen 1635 en 1641 schonk Saskia hem 4 kinderen. Maar slecht de laatste van de vier kinderen overleefde. Titus genaamd(cf. rechts). En alsof dat nog niet genoeg was, liet ook zijn vrouw het leven in 1642 op 30-jarige leeftijd. Hendrickje Stoffels ging in dienst als huishoudster en werd uiteindelijk ook zijn echtgenote. Ze werd door Rembrandt in vele portretten gebruikt als model. Ondanks zijn financiële succes als schilder, leraar, en kunstverkoper, dwong zijn ostentatieve levensstijl hem zichzelf bankroet te verklaren in 1656. Een lijst van zijn collectie van kunst en antieke goederen, opgesteld voor de veiling om zijn schulden in te lossen toonde een schimp van Rembrandts interesse: oude beeldhouwwerken, Vlaamse en Italiaanse Renaissanceschilderijen, Oosterse kunst, wapens en Nederlands werken van zijn tijd. Maar spijtig genoeg waren de resultaten van de veiling eerder pover, zelfs met de verkoop van zijn huis. Maar al deze problemen hadden helemaal geen invloed op Rembrandts werk. Integendeel, zijn artisticiteit nam zelf toe. Enkele van zijn beste werken van die periode waren Het Joodse bruidje, Bathsheba en dit zelfportret (cf. links). Zijn eigen leven bleef ondanks alles vol van leed en droefheid. Zijn geliefde Hendrickje stierf in 1663, en zelf zijn zoon Titus verliet hem op 27-jarige in 1668. 11 maand later liet ook hijzelf het leven op de 4e oktober van het jaar 1669 in Amsterdam. 2. Analyse van werken 2.1 De anatomische les van Nicolaes Tulp Rembrandt begon zijn professionele carrière als schilder rond 1631. Zijn eerste twee verkochte werken zijn van dat jaar. De anatomische les van Nicolaes Tulp van 1632 toont dan ook aan hoe snel hij evolueerde in het vervaardigen van schilderijen. Dit schilderij was er slechts één uit de reeks van groepsportretten die voor de bestuurskamer van het Chirurgijnsgilde gemaakt zijn en waarvan de oudste uit 1603 stamt. De reden voor het maken van dit werk was de anatomische les die Tulp in januari 1632 deed. Zo’n anatomiestuk kende een centraal motief: een anatomische les, en een hoofdrolspeler, de praelector ofwel de voorlezer. Tweemaal in de week werd er door een vooraanstaand medicus een theorieles aan de Amsterdamse chirurgijns gegeven. Een heel belangrijk facet in deze lessen was het bijwonen van een praktijkles in het anatomisch theater om zo meer inzicht te krijgen in de menselijke lichaamsbouw. Zo kon er elk jaar opnieuw een openbare ontleding plaatsvinden. Dit gebeurde meestal in wintertijd omwille van de stank van het lijk. De openbare ontleding werd meestal onder leiding van de praelector verricht. In 1631 ondernam Tulp, die drie jaar ervoor voorlezer van de chirurgijngilde was geworden, zijn eerste lijksectie. Ook in 1632 deed Tulp het weer. Naar aanleiding van die sectie maakte Rembrandt het bewuste schilderij. Eigenschappen: - Gemaakt in 1632- Op doek met olieverf - Afmetingen zijn 169,5 x 216,5 cm- Te vinden in het Mauritshuis- Morfologisch werk- Atektonisch- Asymmetrisch- Picturaal- Sferisch perspectief- Monochroom- Chiaroscuro

De artistieke prestatie van de nog jonge schilder is werkelijk verbazingwekkend, zeker omdat hij op dat moment slechts een geringe ervaring had opgedaan. Het is als het ware een momentopname van de sectie waarbij er eerst goed werd nagedacht over de compositie. De aandacht van de kijker is gericht op de activiteit van Tulp die demonstreert hoe de spieren van de arm lopen. Daarvoor is de arm van het lijk opengelegd. Voor het lichaam werd gewoonlijk het lijk van een misdadiger gebruikt. In dit geval was dat Adriaen het Kint. Dit schilderij was Rembrandts eerste groepsportret. De namen van de personen die op het schilderij te vinden zijn staan op het papier dat door de achterste man vastgehouden wordt. De opdrachtgevers moeten met het werk tevreden zijn geweest. De hieropvolgende opdracht voor een anatomiestuk werd namelijk in 1656 weer aan Rembrandt gegeven. Dergelijke schilderijen waren eigendom van het gilde waartoe de opdrachtgevers behoorden. Al vanaf het bestaan van het schilderij hing het in het Waaggebouw op de Nieuwmarkt, niet erg ver van Rembrandts eigen woning. Ook de ontleedplaats bevond zich in de Waag. Tot de negentiende eeuw bevond het schilderij zich in Amsterdam, maar nadat in 1798 de chirurgijngilde was opgeheven, kwam het in het bezit van het Chirurgijnsweduwenfonds. Zo besloot het bestuur van dat fonds het schilderij te verkopen in 1828. De voorgenomen openbare verkoping werd echter bij Koninklijk Besluit verboden. Vervolgens is het schilderij door het Rijk aangekocht. Ook vandaag nog verbaast men zich over de uiterst gedetailleerde schilderijen van Rembrandt. 2.2 De nachtwacht Nederland kende ten tijde van Rembrandt een ongekend hoge productie van kunst. Het aantal schilderijen dat toen vervaardigd werd is verbazingwekkend hoog. En bovendien was de kwaliteit eveneens geweldig. Het beroemdste schilderij is zonder twijfel het werk van Rembrandt dat als De Nachtwacht bekend staat. Waarschijnlijk is Rembrandts meest bekende en meest controversiële schilderij de verkeerde naam “de nachtwacht” toegeschreven in het begin van de negentiende eeuw. De titel leidde vele kunstcritici tot het zoeken van allerlei mysteries achter het schilderij. De oorspronkelijke titel luidt “Officieren en manschappen van het Amsterdamse Kloveniersgilde, de compagnie van kapitein Frans Banning Cocq”. Het is een groepsportret van schutters. Dat waren weerbare mannen die, als de nood aan de man was, oproepbaar waren om de stad te verdedigen of oproeren te onderdrukken. Het schilderij stelt de compagnie van kapitein Frans Banning Cocq en zijn luitenant Willem van Ruytenburgh voor, omringd door zestien van hun manschappen. Boven de poort staan op een schildje de namen van de achttien geportretteerden die voor de opdracht betaald hebben. De overige personen die erop voorkomen, zijn door Rembrandt met het oog op de compositie toegevoegd. De opdracht zou in 1639 of kort er na aan hem zijn gegeven. Het zal niet toevallig zijn dat Rembrandt juist in diezelfde tijd een kapitaal huis kocht. Eigenschappen: - Gemaakt in 1642- Op doek met olieverf - Afmetingen zijn 363 x 437 cm- Te vinden in het Rijksmuseum- Morfologisch werk- Atektonisch- Asymmetrisch - Picturaal- Sferisch perspectief- Monochroom- Chiaroscuro
De schutters kwamen op gezette tijden in de Kloveniersdoelen bijeen. De doelen was de oefenplaats van de schutters. Voor de zaal van het doelengebouw werd besloten zes grote schuttersstukken te laten maken en een groepsportret van de overlieden. Voor een van de zes stukken kreeg Rembrandt de opdracht. Deze koos voor een gedurfde compositie. De mannen zijn in volle actie, bezig zich te formeren. Door de wijze waarop Rembrandt de figuren heeft gerangschikt, is een grote levendigheid bereikt. Dat wordt versterkt door de in het oog springende werking van licht en donker. De schutters lijken uit een donkere poort in het volle licht te treden. Het meisje links van de kapitein staat in het volle licht. Zij symboliseert de kloveniers. De klauwen van de kip die aan haar gordel hangt, verwijzen naar de naam ‘clauweniers’. Ze houdt de ceremoniële drinkhoorn van de kloveniers vast. Rembrandt beperkte zich niet tot één techniek. Sommige onderdelen zijn minutieus uitgewerkt, terwijl hij op andere plaatsen de verf heel dik heeft aangebracht. Schilderkunstig zit het meesterlijk in elkaar. De hand van de kapitein bijvoorbeeld lijkt zo uit het schilderij te steken. De tijdgenoten waren zich van de kwaliteiten van het schilderij bewust. Zo schreef Rembrandts voormalige leerling de kunsttheoreticus Samuel van Hoogstraten vol bewondering over het schilderij. Hij wees erop dat voor Rembrandt de compositie en de eenheid belangrijker was dan de afzonderlijke portretten. Hij noemde het stuk treffend ‘schilderachtich van gedachten’ en ‘zwierich’ en ‘krachtich’ gedaan. Daarmee verschilt dit schilderij van de andere schuttersstukken die in die tijd zijn gemaakt. Kritiek had Samuel van Hoogstraten ook. Hij had gewild dat Rembrandt er ‘meer lichts in ontsteeken had’. De benaming Nachtwacht dateert uit het begin van de negentiende eeuw toen het schilderij al enigszins nagedonkerd was. Toen wist men niet meer precies wat het voorstelde. Kennelijk dacht men aan een nachtelijk tafereel. Het schilderij heeft verder een bewogen geschiedenis doorgemaakt. De Nachtwacht is oorspronkelijk een stukje groter geweest. Toen het schilderij in 1715 verhuisde van de Doelen naar het Stadhuis op de Dam, werd het aan drie kanten verkleind. Het schilderij moet ongeveer 400 bij 500 centimeter groot zijn geweest. Dit is niet de enige keer geweest dat het werd verplaatst. In de negentiende eeuw hing het in het Trippenhuis en tijdens de Tweede Wereldoorlog is het, opgerold en wel, op een veilige plaats ondergebracht. Beroemd als het is, is het schilderij meermalen beschadigd door geestelijk gestoorde mensen, maar kon steeds goed worden gerestaureerd. 2.3 Het Joodse bruidje Rembrandts kleurige kracht verhoogt verbazingwekkend in zijn laatste periode. En dat is erg goed te zien in het Joodse bruidje, ook al tonen zijn laatste werken dat niet steeds; sommige blijven zelfs sterk monochroom . De naam “Het Joodse bruidje” is in het begin van de negentiende eeuw aan het schilderij gegeven. Totnogtoe is het onderwerp van de voorstelling een raadsel gebleven. Stelt het een oudtestamentisch paar voor? Of is het een dubbelportret van twee tijdgenoten van Rembrandt? Het kan ook een combinatie van beide mogelijkheden zijn: een man en een vrouw die zich als bijbelse figuren hebben laten vereeuwigen. Dat wordt een portrait historié genoemd, een gehistoriseerd portret. Wanneer dat het geval is geweest, houden de meeste kunsthistorici het er op dat Isaak en Rebekka zijn uitgebeeld. Een andere, meer neutrale verklaring is dat de man de liefde aan zijn vrouw verklaart. In dat geval zou het onderwerp van het schilderij de deugdzaamheid van het huwelijk zijn. Naast de onzekerheid over het onderwerp, is het jaar waarin Rembrandt dit schilderij heeft gemaakt onbekend. Het wordt omstreeks 1666 gedateerd. Het behoort alleszins tot één van zijn meest briljante kleurrijke creaties. Zelfs in reproducties is het mogelijk iets te zien van de schommelende kwaliteit van zijn verf, de schommelende tinten, en de harmonieuze samensmelting van het geheel. Maar kunstcritici kunnen slechts een suggestie geven over de warmte van het vurige scharlaken, de gouden gelen, het delicate blauwe, het krachtvolle wit, en het diepe zwart van zijn verrijkend palet. Ook gebruikte Rembrandt enkele revolutionaire technieken bij het vervaardigen van dit werk. Hij heeft in dit schilderij de verf ruw opgebracht. De verf voor de mouw van de man is zo dik, dat het lijkt of hij daarvoor een paletmes heeft gebruikt.(Cf. rechts) Het kalme, verlichtend werk van levensechte, half afgeschilderde figuren, doet terugdenken aan een Venetiaans renaissanceschilderij. Dit licht een stukje sluier op van zijn klassieke smaak, maar het gebruik van kleuren in die schilderijen is echter niet erg klassiek. Eigenschappen: - Gemaakt in circa 1665- Op doek met olieverf - Afmetingen zijn 121,5 x 166,5 cm- Te vinden in het Rijksmuseum- Morfologisch werk- Tektonisch- Picturaal- Sferisch perspectief- Coloristisch- Chiaroscuro 3. Eigen waardeoordeel Rembrandt heeft mij geleerd dat antieke kunst niet noodzakelijk een aspect is voor eerder saaie personen. Naarmate ik in mijn werk vorderde werd ik steeds meer geboeid door deze geniale schilder. Het verwonderde me overigens dat hij niet alleen de dag van vandaag heel erg bewonderd wordt, maar zelfs tijdens zijn leven reeds internationaal beroemd was. Wat in die tijd toch niet eenvoudig was, beroemdheid verwerven tijdens je levensjaren. Want bekendheid verwerven tijdens je levensjaren, kan toen niet zo eenvoudig geweest zijn als de dag van vandaag. Ik heb het werk “De anatomische les van Nicolaes Tulp” gekozen, omdat ik zo verbaasd was over de capaciteiten van de nog zo jonge Rembrandt. Ik kon eerst niet geloven dat hij slechts 26 was toen hij dit schilderij gemaakt heeft, alleen al omdat elk detail zo minutieus is uitgewerkt. Om maar over de technieken die hij toen al onder de knie had te zwijgen. Vooral het clair-obscur facet van het schilderij komt goed tot uiting. Een werk waar ik niet onderuit kon was de nachtwacht. Het is namelijk zo bekend dat het een zonde zou zijn het niet te bespreken. Maar niet enkel om die reden kwam het in mijn eindwerk terecht. Het fascineerde me hoe hij een moment van actie en beweging zo mooi kan vastleggen. De figuren die geschilderd staan, lijken opeens versteend te zijn, terwijl ze net hun warmte en uitstraling bewaren. Kijk maar naar de mooie belichting van het meisje en de luitenant. En het contrast met de donkere kapitein. Werkelijk prachtig. Het Joodse bruidje verkoos ik boven andere werken omdat er, ook al lijkt het eerder simplistisch en eenvoudig, toch enkele moeilijke maar mooie technieken aan te pas kwamen. En eveneens omdat het eens een kleiner portret was in de plaats van weer zo’n groepsportret. En dit stelt andere vereisten dan zo’n overweldigend werk zoals de nachtwacht. Hier is subtiliteit een must. Ook verrassend aan dit schilderij vind ik dat Rembrandt het “mogelijk” heeft gemaakt dat er twijfel mogelijk is aan dit werk. Het geeft toch enigszins een mysterieus tintje aan het schilderij. Hij werkte dus duidelijk graag met een rustige compositie, en warme kleuren zoals geel, bruin, rood en kleuren die goudachtig aandoen. En technieken zoals Clair-obscur. En het is dus duidelijk dat hij een enorm grote indruk heeft nagelaten op zijn nakomelingen. Vooral zijn leerlingen gingen door met dezelfde trant als Rembrandt. Leerlingen die ook nu niet als de minste worden beschouwd: Gerard Dou, Carel Fabritius, Ferdinand Bol, Govert Flinck, Philips Koninck en Gerbrand Jansz. van den Eeckhout, Samuel van Hoogstraten, … Maar ook schilders die niet als leerlingen van Rembrandt door het leven zijn gegaan ondergingen een invloed van Rembrandt: Aert de Gelder, Godfrey Kneller en J. Leupenius… Zelfs personen zoals Picasso lieten zich inspireren door Rembrandt. (Cf. onder) Dit wil toch enigszins zeggen dat Rembrandt een briljant schilder was, en dat hij ons heel wat meegegeven heeft over compositie, lichteffecten, laagstructuur, … en daarmee dus een niet te missen figuur was uit de schilderkunst. Men kan hem zeker beschouwen als een grootmeester van de schilderkunst. 4. Bronvermelding 4.1 Boeken · History of art, Sixth edition door H.W. Janson & Antony F. Janson · Rembrandt Harmensz. van Rijn door Ernest Raboff · De schilderijen van Rembrandt door Horst Gerson · Encartaencyclopedie door Winkler Prins
4.2 Internet · Rembrandt, Internet, 1996. (http://cgfa.sunsite.dk//rembrand/index.html) · Rembrandt van Rijn, internet. (http://www.artchive.com/artchive/R/rembrandt.html) · PIOCH, N., Rembrandt, internet, 16 februari 1996. (http://www.southern.com/wm/paint/auth/rembrandt/) · DZIWETZKI, A., 'Rembrandt Rembrandt', internet, 14 januari 2003. (http://www.duitslandweb.nl/Actueel/Uitgelicht/Rembrandt_Rembrandt.html)