Paleis op de Dam

Verslag: Het Paleis op de Dam Het meest imposante gebouw in het historische hart van Amsterdam is het Koninklijk Paleis. Het Koninklijk Paleis aan de Dam is niet het permanente woonhuis van Koningin Beatrix, maar wordt gebruikt als residentie wanneer er belangrijke evenementen in de hoofdstad plaats vinden. De Burgerzaal wordt bijvoorbeeld gebruikt bij de jaarlijkse ontvangst van diplomaten. Ook vindt het diner van het Corps Diplomatique traditiegetrouw in het Paleis plaats. Het paleis heeft de laatste jaren echter ook een publieke functie gekregen. Er worden prijzen uitgereikt en bovendien is het Paleis op vastgestelde dagen te bezichtigen door bezoekers en op afspraak kan het publiek worden rondgeleid. De Geschiedenis van het Paleis op de Dam. Voor de geschiedenis van het Paleis op de Dam moeten we terug naar de 17e eeuw. In deze tijd nam de behoefte aan een groter en mooier stadhuis toe. Het aantal inwoners was sterk toegenomen en door de vele handelsactiviteiten was het bestuurlijke apparaat enorm uitgebreid. In Europa gold de stad als hét doorvoercentrum van handelsproducten. Op de Dam, werd het een drukte van jewelste. De kleine schepen voeren tot aan dit plein de stad binnen. Vanuit het oude raadhuis, dat sinds de 14e eeuw op deze plek stond, regeerden de burgemeesters over de stad. In 1640 was het stadsbestuur daarom van mening dat ook het nieuwe stadhuis weer op deze plek in Amsterdam gebouwd moest worden.
Het oude middeleeuwse stadhuis In de 17e eeuw werd Amsterdam bestuurd door vier burgemeesters. Deze werden bijgestaan door de Vroedschap, een adviesorgaan waarin 36 leden zitting hadden. Zij gaven verschillende bouwmeesters de opdracht een ontwerp te maken voor de nieuwe aanwinst van de stad. Het nieuwe stadhuis moest de macht en welvaart van de handelsstad tot uitdrukking brengen. In de tussentijd begon het stadsbestuur met het aankopen van huizen en bouwgrond voor het gebouw. De voorbereidingsfase duurde negen jaar. De Republiek der Verenigde Nederlanden voerde nog steeds strijd voor de onafhankelijkheid van Spanje en Amsterdam financierde voor een groot deel de strijd. Daardoor werd er met regelmaat aanspraak gemaakt op de stadskas. Bovendien veranderden de plannen van het stadsbestuur nog wel eens over de precieze plaats en grootte van het stadhuis. In 1648 werd Jacob van Campen uitgekozen tot de architect. Dit besluit viel kort na het sluiten van de vrede met Spanje te Münster. Men kon nu veel geld reserveren voor de bouw van het stadhuis. Van Campen ontwierp een kolossaal gebouw, dat het gehele bouwterrein moest gaan innemen tussen de Nieuwendijk en de Kalverstraat. Het werd geschat op ongeveer 79 bij 43 meter. Later zou het nog groter worden. Het ontwerp van Jacob van Campen kreeg de bijnaam ‘het achtste wereldwonder’ door de enorme afmetingen van het gebouw. Dat effect werd versterkt doordat het gebouw geheel vrijstond en niet was opgenomen in het stratenpatroon. Hij gebruikte voor de bouw voorbeelden uit de klassieke oudheid. In het gebouw neemt de burgerzaal een centrale plaats in. Van Campen ging bij zijn ontwerp van de Burgerzaal uit van een Romeinse rechtszaal binnen het forum. Net als de Romeinen in de oudheid konden de Amsterdammers hier vrij in en uit lopen. Op 20 januari 1648 werd de eerste heipaal voor het nieuwe stadhuis geslagen. Terwijl men bezig was met de bouw brak de Engelse Zeeoorlog (1652-1654) uit. De Amsterdamse stadskas werd hierdoor weer eens flink aangetast en het had zelfs een bouwstop tot gevolg. Maar doordat het oude stadhuis in hetzelfde jaar afbrandde moest er toch worden doorgegaan met het bouwen van het nieuwe stadhuis. De bovenste twee verdiepingen zouden komen te vervallen. Maar deze aanpassing werd gelukkig niet uitgevoerd doordat de oorlog met Engeland tijdig werd beëindigd. De voltooiing nam nog 10 jaar in beslag. Het beeldhouwwerk aan de buitenkant van het Paleis In de 17e eeuw geloofde men dat alles met elkaar in verband stond. Daarom maakte van Campen in het beeldhouwwerk symbolische elementen. Aan de buitenzijde is dat te zien aan de beelden die op het dak staan en aan het beeldhouwwerk binnen de beide timpanen. Aan de achterzijde van het paleis staat het beeld van Atlas. Deze drager van het hemelgewelf torst de aardbol met de planeet aarde als kern. Aan de Damzijde staat een bronzen beeld van Vrede, dit beeld verwijst naar het vredesverdrag dat in 1648 werd gesloten met de Spanjaarden. Deze twee beelden worden geflankeerd door de vier deugden voor een goed bestuur: Prudentia ( Voorzichtigheid), Justitia (Gerechtigheid), Temperantia (Gematigdheid) en Vigilantia (Waakzaamheid). Voor het vervaardigen van de beelden liet Van Campen de beroemde Artus Quellinus uit Antwerpen overkomen. De Burgerzaal Van Campen wilde van de burgerzaal een bijzondere ruimte maken. De zaal ligt centraal in het gebouw en is bijna 27 meter hoog. In deze zaal konden de Amsterdammers vrij rondlopen. Boven de ingang naar de burgerzaal aan de oostkant zit de Amsterdamse stedenmaagd. Zij draagt de attributen van vrede bij zich, de olijftak en de palmtak. Twee leeuwen, symbool van kracht en wijsheid, zitten aan haar voeten. Boven haar ‘zweven’ Pallas Athene (Wijsheid) en Hercules (Kracht). Bij binnenkomst ziet men direct Justitia (Gerechtigheid). Deze beeldengroep is geplaatst boven de deur naar de Schepenkamer. Hier kwam de rechterlijke macht van de stad samen. Links van haar zit de Dood, rechts Straf met martelwerktuigen. Justitia vertrapt Hebzucht (koning Midas) en Nijd ( een vrouw met slangen in het haar). Boven de toegangen naar de galerijen zijn aan weerszijden de vier elementen aangebracht. Aarde (een kind zogend), tegenover Water (die een schip torst), en Vuur ( afkomstig uit een land rond de evenaar), tegenover Lucht. Achter Vuur brand de zon, een kind aan haar voeten wakkert de vlammen aan. Ze houdt een schaal met as op waaruit de vogel Phoenix verrijst. In de galerijen staan de planeten opgesteld. Het zijn 7 Romeinse goden, en Cybele, de godin van de aarde. Ze zijn opgesteld zoals men dacht dat de planeten zich in de ruimte bewogen: in een cirkel rond de aarde, die in de Burgerzaal te zien is in de vorm van de marmeren kaarten. Cybele staat ook naast de weeskamer, met een sleutel in haar hand waarmee ze in het voorjaar de aarde opent en in het najaar de aarde sluit. De Schepenzaal In de schepenzaal werd door de schout en negen schepenen recht gesproken. Het vertrek is na de Burgerzaal de grootste van de hoofdverdieping. Het schoorsteenstuk verwijst naar de functie van de zaal. Het werd geschilderd door Ferdinand Bol, een leerling van Rembrand. Mozes daalt de berg Sinaï af met de stenen tafelen. Twee keer per week werden in deze zaal huwelijken voltrokken. De tortelduifjes en de kinderkopjes in de architraaf wijzen hierop. De kamer van de Commissarissen van Kleine Zaken is verbonden met de Schepenzaal. Hier werd recht gesproken in kleine financiële zaken. Ook hier is dit weer te zien aan het beeldhouwwerk. Apollo, de god van de muziek, staat bij de ingang. Als brenger van de harmonie kon hij de conflicten oplossen. Met de hanen boven de deur wordt verwezen naar de twistende partijen. Secretarije De secretaris van het stadsbestuur beheerde veel informatie die niet in de openbaarheid mocht komen. Op het ene paneel zien we dan ook een vrouw met haar vinger op haar lippen. De vissen en ganzen die steentjes in hun bek hebben verwijzen naar de zwijgzaamheid. Het tweede reliëf verbeeldt een andere deugd van een secretaris, namelijk trouw aan het bestuur. Het is gesymboliseerd door een hond die waakt over zijn dode baas.
Thesaurie Ordinaris Aan de zuidoostkant van het Paleis bevond zich de Thesaurie Ordinaris. De schatmeesters die hier kantoor hielden waren belast met het beheer van de financiën en de zorg voor de openbare werken. De schatmeesters moesten niet alleen zakelijk en precies zijn, maar moesten ook een gevoel van rechtvaardigheid en een liefdadige houding hebben ten opzichte van de Amsterdamse burgers. Boven de schouw hangt een schilderij van Nicolaes van Helt Stockade. De voorstelling van Jozef die het graan verdeelt onder het Egyptische volk moest een voorbeeld zijn voor de schatmeesters. Burgemeestersvertrek In het Burgemeestersvertrek kwamen de vier regerende burgemeesters bijeen. De burgemeesters waren vooraanstaande inwoners van de stad die vaak in de handel actief waren. Zij voerden hun bestuurstaken uit naast hun dagelijkse bezigheden. Belangrijk was dat zij hun belangen niet vermengden. De decoraties in het vertrek waarschuwden hen ervoor. Boven de toegangsdeur is een marmeren reliëf te zien met Mercurius die de honderd-ogige Argus (oplettendheid) met zijn muziek in slaap probeert te sussen om zijn koe te stelen. Vierschaar In deze ruimte werd officieel de doodstraf in het openbaar uitgesproken. De burgers hadden vanaf de Damzijde direct zicht op de rechters. Deze zaten voor drie gebeeldhouwde taferelen: barmhartigheid, wijsheid en rechtvaardigheid. Op het linker paneel wordt Zaleucus een oog uitgestoken. Deze wetgever had een wet gemaakt waarin stond dat mensen die overspel pleegden bestraft moesten worden door hen beide ogen uit te steken. Toen zijn eigen zoon overspel had gepleegd offerde hij één oog voor hem op. Het middelste paneel laat het oordeel van Salomon zien. Deze koning moest recht spreken tussen twee vrouwen die beiden beweerden de moeder van een zuigeling te zijn. Toen de vorst beval het kind in tweeën te houwen zodat beide vrouwen een deel konden krijgen protesteerde de echte moeder. De koning wees het kind aan haar toe en bestrafte de leugenares. In het rechterpaneel wordt rechtvaardigheid getoond. De Romeinse consul Brutus had de doodstraf uitgeroepen over de samenzweerders tegen de stad Rome. Toen zijn eigen zoons betrokken bleken te zijn bij de samenzwering, kende hij geen genade en liet ook hen doden. Van stadhuis naar Paleis Het stadhuis veranderde in een Paleis toen Louis Bonaparte koning van Holland werd. Hij maakte van de Dam een majestueus plein. Aan de gevel van het Paleis aan de Damzijde werd een balkon gemaakt, zodat de koning zich zou kunnen tonen aan het volk. De burgerzaal werd ingericht als ontvangstzaal. Het Burgemeesters vertrek werd zijn salon. De Thesaurie Ordinaris werd de slaapkamer van de koning en de Vierschaar werd zijn kapel. De koningin, Hortense de Beauharnais, vond het paleis en de omgeving maar niets, zij klaagde over het sombere uitzicht op de nieuwe kerk en bovendien vond zij de stank van de gracht achter het gebouw onverdraaglijk. Na drie weken in het paleis te hebben doorgebracht vertrok zij naar Parijs. Toen het Nederlandse Koningshuis weer terugkeerde, werd het weer in de oorspronkelijke staat hersteld. In 1938 vierde Wilhelmina hier haar veertigjarige regeringsjubileum. Tien jaar later werd zij opgevolgd door koningin Juliana, zij had nu de beschikking over een in elk opzicht waardig paleis. Sinds 1980 is het Koninklijk Paleis de Amsterdamse residentie van Koningin Beatrix. Mening: De video over het paleis op de dam heeft ons veel laten zien over het paleis.Wij weten nu veel meer van de bouw, de geschiedenis en waarvoor het in de loop van de eeuwen gebruikt is. Iets wat wij op het eerste gezicht helemaal niet verwacht hadden, was dat het voormalig als gemeentehuis had gediend. Naderhand werd voor ons duidelijk waarom en begrepen wij ook dat alle wandversieringen, beeldhouwwerken, schilderijen en andere vormen van kunst een heel belangrijke rol speelden in het gemeentehuis. Ondanks de protesten van een aantal mensen, zijn we blij dat het toch gebouwd is. Heel bijzonder vinden wij dat het voor alle zaken waarvoor je op het gemeentehuis moest zijn, een andere ruimte had en dat de mensen (die hun klassieken kenden) wegwijs konden uit de zogenaamde wegwijzers die overal in het gebouw te zien waren. Het is zo boeiend om de klassieken te vergelijken met het heden en erachter te komen dat er bepaalde herkenbare facetten zijn. Zo zie je bijvoorbeeld dat de mens nooit echt zal veranderen en dat dus door de loop van de eeuwen heen de ‘verhalen en gebeurtenissen’ van toen nog steeds zijn toe te passen op huidige gebeurtenissen. Iets anders was het feit dat het paleis als middelpunt van Nederland en in zekere zin van de wereld werd gezien. De grootsheid van het gebouw en de reliëfs van de wereldzeeën bevestigen dat gedeeltelijk. Iets wat wij ons nu niet meer goed voor zouden kunnen stellen, maar wat wij wel heel gunstig vinden is dat de mensen gewoon in en uit konden lopen, met of zonder dieren, er konden komen om zaken te doen en bijna overal rond mochten wandelen. Ergens vinden wij het jammer dat dat nu niet meer het geval is, maar het geeft het paleis als het ware een hogere status. Dit heeft natuurlijk veel te maken met het feit dat Napoleon het gemeentehuis indertijd als het ware tot een van zijn paleizen ‘gebombardeerd’ heeft. Aangezien het gebouw het uiterlijk heeft van een paleis (op de ontbrekende tuinen en oprijlanen na) was het niet zo’n grote stap voor Napoleon, maar het lijkt ons dat het een grote, ingrijpende verandering moet zijn geweest voor de burgers van Amsterdam. Wij vinden het erg jammer dat het paleis toen veel van zijn symboliek is kwijtgeraakt, omdat het paleis en de ruimtes niet meer gebruikt werden waarvoor ze eigenlijk bestemd waren. Gelukkig is het paleis voor publiek nu gedeeltelijk weer open en kan iedereen genieten van de velen schatten die het paleis te bieden heeft. Het paleis op de dam is een gebouw waar zeker de Amsterdammers, maar eigenlijk alle Nederlanders trots op mogen zijn!