Middeleeuwse kunst

De beeldtraditie die in de vroeg-christelijke periode is ontstaan is in de middeleeuwen voortgezet. Het geloof kreeg ook nog eens een sterkere impact en aantrekkingstrekkings kracht omdat het leven niet altijd even rooskleurig was, denk aan de pestepidimie. Het lijden van Christus en de de mensen ging een belangrijke rol spelen in de beeldcultuur. In de Middeleeuwen stond niet de mens centraal, zoals in de Klassieke Oudheid, maar God en de kerk. Dit is een basisgegeven, dat gedurende de hele Middeleeuwen geldt. De Middeleeuwse kunst voldoet altijd aan een of meerdere van deze kenmerken: het is voor een bepaald doel nuttig, het brengt een bepaalde boodschap over, het brengt een bepaalde uitwerking teweeg. Waarbij in deze context het woord ‘bepaalde’ voor ‘Christelijke Gedachte’ staat. Geen sculptuur of schilderij werd dus ‘zomaar’ gemaakt. De stijl van de Middeleeuwse kunst is in de vroege Middeleeuwen vooral beïnvloed door de Romeinse en de Vroeg-Christelijke Kunst, later in de Middeleeuwen ontwikkelt zich steeds meer een eigen stijl door invloed van de Germanen. De Middeleeuwen begonnen rond 500 na Christus. In Europa was het een chaos door de vele invallen van barbaarse volken en later door de volksverhuizingen. In deze periode van donkere eeuwen gingen de beschaving en de kennis uit de oudheid voor een groot deel verloren. De economie steunde op de landbouw en het feodale systeem, zodat de bevolking zich nauwelijks geestelijk kon ontwikkelen. De mensen hadden geen kennis over de simpelste natuurverschijnselen of over ziekte en gezondheid en bijna iedereen was analfabeet. In alles werd de hand van God gezien. God was almachtig en iedere vorm van tegenspoed, ziekte of een mislukte oogst, werd gezien als Zijn straf. Het idee van de ondergang van de wereld*, dat in de vroege Middeleeuwen sterk leefde, maakte mensen bang en zorgde voor een grote toename van de christelijke toewijding. Ook het verschil in rijkdom werd uitgelegd als de wil van God. Daarom schikte iedereen zich in zijn lot en voor het grootste deel van de bevolking betekende dat keihard werken om zichzelf, maar vooral ook om de adel en de kerk te onderhouden. De kerken en kloosters hielden dit idee natuurlijk in stand en benadrukte dat de mens op aarde goed moest leven om een plaats in de hemel te verwerven. Het aardse bestaan was in de Middeleeuwen van ondergeschikt belang en het hele leven was gericht op het hiernamaals. De angst om in de hel te komen, maakte de mensen zeer onderdanig aan de machthebbers. *In het visioen van Johannus de Evangelist, de Apocalyps of Openbaring, wordt de tweede komst van Christus op aarde voorspeld. Zijn komst zal het einde der tijden betekenen en over de mensen zal een oordeel uitgesproken worden: het Laatste Oordeel. Tijdens dat laatste oordeel worden de zielen van de mensen gewogen. De goede mogen naar de hemel en de slechte worden naar de hel verbannen. In de Middeleeuwen was men overtuigd dat deze gebeurtenis precies 1000 jaar na de geboorte van Christus zou plaatsvinden. Dit jaartal verdeelt de Middeleeuwen dan ook in de vroege Middeleeuwen (500 n.C. tot 1000 na Christus) en de late Middeleeuwen (1000 n.C. tot 1500 na Christus). Orde De orde in de samenleving was in de Middeleeuwen duidelijk, de kerk stond boven alles. De economie werd volgens het feodale systeem uitgevoerd, waarbij grootgrondbezitters alle macht over hun lijfeigenen hebben. In de bouwkunst werden kerken nog steeds volgens een vast grondplan opgebouwd. De beeldhouwkunst speelde in de bouwkunst een functionele rol, er was geen sprake van losstaande beelden. Boven de portalen van kerken bevonden zich vaak reliëfs met een bijbelse voorstelling. Vaak werd hier de ‘dies irae’ (dag des oordeels) uitgebeeld, met een heersende Christus (Christus Majesta, -Pantocrator) of een Christus als rechter in het midden, die de zielen selecteert voor hemel of hel, met aan zijn ene kant de hel, en aan de andere kant de hemel afgebeeld. Dit om de kergangers er bij het binnenkomen nog even aan te herinneren waar ze het ook alweer allemaal voor deden. Middenportaal van de Madeleine, Vezelay, Frankrijk
Lichaam Het belangrijkste lichaam in de middeleeuwen was het lichaam van Christus, wat in de loop der tijden heel verschillend is weergegeven. Zijn haardracht en kleding zijn steeds aangepast aan het modebeeld van de tijd. Tegenwoordig kennen wij Christus als een slanke man met lang haar en een baard,zoals in de late Middeleeuwen, maar er is ook een tijd geweest dat hij korter haar had en baardloos was. In de vroege Middeleeuwen waren afbeeldingen over het algemeen picturaal, de mensfiguren in deze afbeeldingen zijn frontaal en houterig, de anatomie wordt verwaarloosd en de lichamen zijn bedekt door gewaden, waar weinig plasticiteit in is te vinden. De figuren hebben vreemde gezichten met grote, starende ogen en enige levendigheid is ver te zoeken. In de loop van de Middeleeuwen vergaarde men steeds meer kennis op het gebied van anatomie en het weergeven van dingen, en de mensfiguren werden zowel in de schilderkunst als in de beeldhouwkunst steeds realistischer en menselijker. Een andere reden voor deze ontwikkeling is het feit dat het wereldlijke steeds meer binnen treed in de kerk, deze verwereldlijking wordt ook secularisering genoemd. Emoties en individualiteit worden steeds belangrijker. Kuisheid is een van de grootste deugden, en alle afgebeelde lichamen zijn dan ook gehuld in gewaden en draperieen.