Kunstdisciplines drama, beeldende vorming en dans

Beeldende Vormgeving * Degas – La classe danse

INHOUD

Voorstelling
Op het schilderij zie je een oude man, met zijn handen leunend op een stok, die dansles geeft aan een aantal jonge balletdanseresjes in een vrij grote ruimte. Voor in het schilderij zie je een paar meisjes van de achterkant die staan te kijken hoe de leraar aanwijzingen geeft aan voornamelijk één meisje dat aan het dansen is, in het midden van het schilderij. Eén meisje zit op een piano. Alle danseressen hebben een strik om hun middel, allen in een andere kleur. Het onderwerp van het schilderij is dus een dansles in de 19e eeuw.

Het schilderij is gemaakt door Edgar Degas en heet “La classe danse”. Degas heeft het geschilderd in 1871, nadat hij een keer een balletvoorstelling bezocht heeft en gefascineerd was door de danseressen. Sindsdien heeft hij vele schilderijen met danseressen gemaakt, vooral balletdanseressen. Het onderwerp van het schilderij is heel duidelijk; een klas balletdanseressen krijgt les van hun leraar. De sfeer van het schilderij is het beste te omschrijven als een sfeer van hard werken, het dagelijks leven van de balletdanseressen, wat soms glamourous, maar vaak ook hard of saai is.

Boodschap
Ik geloof niet dat er een bewuste boodschap in het schilderij verborgen ligt, ik denk dat Degas niet zozeer schilderde om mensen ergens bewust van te maken. Het is wel opvallend dat Degas voornamelijk danseressen schilderde als ze aan het oefenen waren, aan het wachten waren of bijvoorbeeld hun schoen vastmaakten. In de tijd waarin Degas leefde, hadden balletdanseressen een sterrenstatus. Degas wilde met zijn schilderijen misschien laten zien dat ook balletdanseressen normale mensen zijn, hij wilde met zijn schilderijen de alledaagsheid van het ballet laten zien, dat er meer is dan wat je op het podium ziet. Hij toont met zijn schilderijen zijn visie op het ballet.

Mate van abstrahering
Het is een realistisch, figuratief kunstwerk. De relatie tot de werkelijkheid van “La classe danse” is heel goed; het is juist een heel realistisch schilderij omdat het laat zien hoe danseressen werken als ze niet op het podium staan. Het schilderij is dus ook niet geïdealiseerd; je ziet hoe de danseressen die niet aan het dansen zijn zich vervelen, het meisje op de piano krabt haar rug en legt haar hoofd in haar nek. Ze ziet er niet uit alsof ze zich heel erg vermaakt tijdens de les. Het schilderij is niet abstract, gedeformeerd of non-figuratief.

VORM

Middelen
Het schilderij is gemaakt met olieverf op canvas. Het is 85 x 75 centimeter groot.
Het licht is redelijk fel, en “schijnt” van de rechterkant op de rug van de leraar. Schaduwen zijn niet echt duidelijk waarneembaar.
Het schilderij is kleurrijk, en de kleuren zijn vrij helder. De kleurcontrasten zijn voornamelijk donker tegen licht, de witte tutu’s van de danseressen komen erg naar voren. Ik vind de kleuren die Degas gebruikt heeft eerder warm dan koud.
“La classe danse” is een schilderij, dus tweedimensionaal. De textuur zal niet helemaal glad zijn, doordat het nou eenmaal verf is en, als ik de verhalen over Degas moet geloven, laag over laag om steeds weer kleine aanpassingen te maken waardoor bij verf altijd enig reliëf ontstaat. De ruimte wordt gesuggereerd door grote en kleine figuren en doordat de ene figuur bijvoorbeeld net voor de andere staat, door de hoek van de ruimte die je ziet en de lijnen in het parket die een klein beetje naar elkaar toelopen, zodat je het perspectief ziet.

Functie
De doelen van het schilderij zijn volgens mij esthetisch, in de zin van schoonheid en inleving. De schoonheid van de danseressen, en inleving in het leven van de danseressen. Degas laat het “dagelijks leven” van de balletdanseressen zien, zodat je als je naar het schilderij kijkt, je meer in het leven van danseressen kunt inleven. Ook denk ik dat hij het schilderij voor vermaak gemaakt heeft, als decoratie, en omdat hij het zelf gewoon fijn vond om te schilderen, voor zijn eigen vermaak dus. Het schilderij is geen gebruiksvoorwerp, het is autonome kunst en dus alleen bedoeld om naar te kijken.

Drama * Antigone

INHOUD

Voorstelling

De personages

Antigone is de hoofdpersoon van het verhaal. Zij is de dochter van Iocaste en Oedipus. Ze heeft een uitgesproken eigen mening en staat bekend om haar eigenwijze karakter.
( Fragment regel 43 t/m 45, uit Forum )
Koor: De weerbarstige aard van een tegendraadse vader verraadt zich in dit kind: zij weet van geen wijken, welk onheil haar ook bedreigt.

Creon is de broer van Oedipus, en de nieuwe koning van Thebe. Creon is erg autoritair.
( Fragment regel 124 t/m 126, uit Forum )
Creon: Zolang ik leef zal niemand mij de wet voorschrijven, en zeker niet een vrouw.

Ismene is Antigone’s zuster. Ismene is zo goed als Antigone’s tegenpool: toen Antigone haar vroeg haar te helpen bij haar zusterplicht ( het begraven van hun broer ) was Ismene te bang om bestraft te worden en tegen het verbod van koning Creon in te gaan. Als Antigone echter door Creon bestraft wordt door levend begraven te worden, zet ze al haar angst opzij en wil delen in haar straf. Ze houdt veel van Antigone.
(Fragment regel 127 t/m 133, uit Forum )
Koor: Kijk nu, daar komt Ismene door de poort naar buiten. Aan haar tranen kun je zien hoeveel zij om haar zuster geeft: haar gezichtje gloeit. Haar sombere blik, gefronste wenkbrauwen en tranen, ontsieren haar.

Haemon is de verloofde van Antigone en zoon van koning Creon. Over zijn karakter weet ik niet veel, alleen dat hij veel van Antigone houdt en er kapot van is als Antigone gestorven is.
( Fragment regel 311 t/m 316, uit Forum )
Bode: … en hij lag op zijn knieën bij haar, zijn armen om haar middel, terwijl hij klaaglijk huilde om de bruid die hij verloren had, en ook om wat zijn vader had aangericht, en om deze omhelzing op dit droevig bruidsbed.

Eurydice is de vrouw van Creon. Zij komt niet veel voor in het stuk.

Polyneices en Eteocles zijn Antigone’s broers. Zij komen alleen helemaal aan het begin van het stuk voor, als ze beiden sterven. Eteocles streed voor Thebe, Polyneices was in de ogen van velen een landverrader.

Waar en wanneer speelt het verhaal?
Het verhaal speelt zich af in Thebe, in het paleis van koning Creon. Het speelt zich ( geheel volgens de eenheden van Aristoteles ) af binnen 24 uur, en op één plaats. Gebeurtenissen die zich afspelen buiten het paleis worden verteld door een bode die naar het paleis komt. Ik denk dat het verhaal zich ongeveer afspeelt rond 500 v. Christus, rond de tijd dat het geschreven is door Sophocles.

Het verhaal
Antigone is een klassiek drama, geschreven door een Griekse schrijver uit de oudheid, Sophocles, rond 500 v. Chr. Het speelt zich af in Thebe, in het paleis van koning Creon.
Oedipus, voormalig koning van Thebe, was getrouwd met zijn moeder Iocaste. Met Iocaste had hij vier kinderen: Antigone, Ismene, Polyneices en Eteocles. Als later bekend wordt dat Oedipus zijn eigen vader vermoord heeft en vervolgens met zijn moeder getrouwd is zonder dat een van beiden dat wist, steekt hij zijn ogen uit en verlaat Thebe. Als Oedipus weg is, willen zowel Creon ( broer van Oedipus ) als Polyneices en Eteocles koning van Thebe worden. Er volgt een bloedige strijd, waarbij Polyneices en Eteocles elkaar vermoorden. Alleen Eteocles krijgt een eervolle begrafenis, omdat hij als een held wilde strijden voor Thebe. Polyneices wordt tegenover de bevolking van Thebe afgeschilderd als verrader en koning Creon verbiedt hem te begraven: ieder die ook maar bij hem in de buurt probeert te komen krijgt de doodstraf. Antigone, nichtje van Creon en verloofde van zijn zoon Haemon, kan echter niet leven met het idee dat haar broer opgegeten zal worden door aasgieren en ’s nachts glipt ze stiekem weg om hem te begraven. Ze wordt betrapt door twee wachters en meegevoerd naar Creon. Creon en Antigone hebben een lange discussie, Creon vindt dat Antigone het recht niet had om haar broer, de landverrader, te begraven, terwijl Antigone hem vertelt dat alle doden gelijk behandeld moeten worden en dat er in de onderwereld geen onderscheid wordt gemaakt tussen goeden of slechten. Creon is te laf om haar direct te doden, en bestraft de daad door Antigone op te sluiten in een grot, waar zij van honger en dorst zal sterven. Als Antigone weggevoerd wordt, komt de blinde ziener Teiresias op. Hij vertelt Creon dat de goden zijn handelswijze veroordelen: de doden moeten begraven worden, niet de levenden. Hij voorspelt dat Creon zijn zoon Haemon ( Antigone’s verloofde ) zal verliezen. Ook het koor ( bestaande uit oude gezagsgetrouwe Thebanen ) dringt er bij Creon op aan Polyneices te begraven en Antigone te bevrijden. Creon gaat snel naar het graf, en een bode komt op om Creons vrouw, Eurydice, te vertellen wat er gebeurd is. De bode vertelt dat toen Creon en zijn soldaten bij het graf aankwamen, Haemon het open gemaakt had en Antigone gevonden had, hangend aan haar linnen sluier als strop. Als Haemon zijn vader ziet trekt hij zijn zwaard, maar Creon vlucht en Haemon stort zichzelf in zijn zwaard en sterft, terwijl hij Antigone’s levenloze lichaam omhelst. Creon is kapot van verdriet en keert terug naar zijn paleis met Haemons lijk in zijn armen. Als hij thuiskomt, komt de bode uit het paleis en verteld hem dat Eurydice, nadat ze gehoord had wat er gebeurd was bij het graf van Antigone zichzelf heeft gedood. Creons verdriet kent geen grenzen meer.

Hoe ontwikkelen de personages zich?
Antigone is altijd al tegendraads geweest, maar ze ontwikkeld zich tot een steeds opstandiger persoon. Vooral onder de druk van Creon om zich onderdanig tegenover hem te gedragen wordt ze alleen maar brutaler en eigenwijzer.
Haar zus Ismene is in het begin van het verhaal behoorlijk angstig en volgzaam, maar als ze merkt wat er met haar zuster dreigt te gebeuren komt ze uit haar schulp en wil delen in haar lot. Creon ontwikkelt zich tot een steeds gemener persoon, tot hij te horen krijgt dat de goden hem veroordelen en naar het graf van Antigone gaat, en spijt heeft van zijn daden.

Spanningsopbouw
In de Griekse tragedies is er een vaste volgorde qua spanningsopbouw. Het stuk begint met een lange proloog, waarin verteld wordt wat er tot nu toe gebeurd is en op welk moment je in het verhaal valt ( aangezien bijna alle Griekse verhalen door elkaar lopen en met elkaar te maken hebben is dit wel zo handig ). Meestal volgt dan de “hybris” wat overmoed betekend; een personage doet iets wat bijvoorbeeld de goden niet bevalt, dan volgt de “catastrophe”; alles loopt fout, de held gaat ten onder. Uiteindelijk volgt dan de catharsis, de zuivering. Mensen komen tot inzicht en zijn na het zien van de tragedie “gezuiverd”.

Het conflict
Het conflict in Antigone is natuurlijk het meningsverschil tussen Creon en Antigone: Creon is tegen het begraven van Polyneices, dat zou tegen de wil van de goden zijn aangezien Polyneices een slecht mens was, terwijl Antigone zegt dat de goden juist van de mensen verlangen alle doden hetzelfde te behandelen en dat zij als zuster verplicht is hem te begraven.

(fragment regel 12 t/m 27, uit Forum)
Creon : En toch heb jij gewaagd deze verordening te overtreden?
Antigone : Ja. – Het was geen god hierboven die ons mensen dit bevel heeft opgelegd en ook niet de gerechtigheid, waarop de doden hier beneden aansprak maken. Verder ben ik van mening dat jouw decreten niet zoveel kracht van wet bezitten, dat een gewone sterveling de ongeschreven goddelijke wetten kan overtreden: ik ben ook maar een mens. Die wetten liggen vast, die zijn niet van vandaag of gisteren, maar van alle tijden, en niemand weet hoe oud ze zijn. Ik voelde er niets voor ze te overtreden uit vrees voor de willekeur van een willekeurig mens, en zo de wraak van de goden te riskeren.”

(fragment regel 113 t/m 120, uit Forum)
Antigone : Om het even: het hiernamaals eist respect voor alle doden.
Creon : Dat betekent toch niet dat een schurk dezelfde behandeling verdient als een fatsoenlijk mens?
Antigone : Wie weet of daar beneden niet juist dat van ons gevraagd wordt?
Creon : Nooit wordt een vijand – ook niet na zijn dood – een vriend!

Het hoogtepunt
Het hoogtepunt van het verhaal is wel de “catastrophe”, het stuk dat Creon bij de grot
aankomt en ziet hoe zijn zoon van waanzinnig van verdriet het levenloze lichaam van
Antigone omhelst en zichzelf doodt, om het leven heeft gebracht, en hij tot de ontdekking
komt helemaal alleen achter te zijn gebleven.

Het thema en de boodschap
Het thema van Antigone is standvastigheid, het hebben van een eigen mening, daarvoor
opkomen en zelfs ( zoals Antigone ) willen sterven. Antigone blijft haar idealen trouw onder
druk van de heersende moraal. De boodschap van Antigone is gelijk aan het thema;
Sophocles wilde de mensen bewust maken van de waarde van je eigen mening en
hoe je voor jezelf en je idealen moet vechten.

Mate van abstrahering
Antigone is zoals alle Griekse tragedies, sterk gedramatiseerd. De kern van de Griekse
tragedie is dat de held altijd ten onder gaat, hij zal het stuk nooit overleven. Zo gaat het
niet altijd in het echte leven. In hoeverre het stuk gedramatiseerd is kan ik
natuurlijk niet zeggen, omdat ik daarvan niet genoeg weet van de normen en waarden in
de Griekse oudheid.

VORM

Ik heb zelf Antigone vorig jaar gezien, in Amsterdam in het VU-theater. Het was een moderne uitvoering, uitgevoerd in een Islamitisch milieu. Ik zal de Antigone bespreken zoals hij in de Oudheid werd opgevoerd.

Middelen
De acteurs in de Oudheid waren altijd mannen. Omdat de theaters groot waren, droegen ze maskers met overdreven gezichtsuitdrukkingen ( zie plaatje ), schoenen met plateauzolen en dikke gewatteerde gewaden, zodat iedereen, ook de toeschouwers op de achterste rij, konden zien wat er op het podium gebeurde. De akoestiek in de theaters was heel goed door de vorm
van de theaters ( iets meer dan een halve cirkel ) en de oplopende tribunes.

Verhaalelementen
Antigone wordt opgevoerd in vijf bedrijven. Een tragedie kent vaste onderdelen:
In de proloog wordt het publiek ingeleid, waar het over gaat en op welk moment je in het verhaal valt. De parados is het lied dat het koor zingt bij het opkomen. De episoden zijn de bedrijven, deze worden van elkaar gescheiden door een stasimon ( koorlied ). Het stuk eindigt met de exodos, het laatste bedrijf vanaf het laatste koorlied. In veel tragedies komt nog een lange, emotioneel betoog van een bode voor, die verteld wat er ergens anders gebeurd is. Meestal zijn dit dingen die te gruwelijk zijn om te laten zien. Het koor bestaat altijd uit mensen die bij het verhaal betrokken zijn.
Griekse tragedies worden altijd chronologisch opgevoerd: er zijn geen tijdsprongen.

Kader
1. Orchestra – ronde dansplaats. Oorspronkelijk was de orchestra een dansplaats van aangestampte aarde. In het midden ( dit is niet te zien op het plaatje ) stond een altaar als verwijzing naar het religieuze karakter van de tragedie. Aan de zijkant was een klein podium waar de musici zaten.
2. Skene – toneelgebouw ( letterlijk: tent ). De skene was oorspronkelijk niet meer dan een verkleedhut. Later ontwikkelde het zich tot een multifunctioneel gebouw van sten met drie deuren. De stenen skene was niet alleen kleedkamer en opslagruimte, maar de naar de toeschouwers gekeerde kant was ook decor en kon een paleis of tempel voorstellen ( in dit geval dus het paleis van koning Creon ).Door de deur in het midden kon een ekkuklema ( plankier op wielen ) naar buiten gerold worden, waarop getoond werd wat er binnen gebeurde.
3. De toeschouwersruimte. De zitplaatsen waren brede traptreden van steen die in iets meer dan een halve cirkel om de ronde Orchestra waren aangelegd. Het liep naar boven op, zodat niemand tegen het achterhoofd van degene voor hem aankeek. De zitplaatsen werden doorkruist door trappen en loopruimten.

FUNCTIE

Volgens mij heeft de Antigone verschillende doelen. Een Griekse tragedie is altijd religieus: de Goden worden altijd aangehaald. In dit geval de wil van de Goden bij het behandelen van de doden. De politieke functie van de Antigone is bewustwording en protest: protest tegen de heersende moraal in het Thebe van Sophocles en bewustwording van de waarde van je eigen mening en idealen. De Griekse tragedie heeft ook vermaak als doel, maar niet zozeer op een vrolijke manier aangezien er veel afschuwelijke dingen gebeuren. Wat volgens mij echter de belangrijkste functie van de Griekse tragedie is, is de “catharsis”, de zuivering van je eigen geweten door je te spiegelen aan de hoofdpersoon. Volgens Aristoteles had de tragedie een bevrijdend effect op de toeschouwer. De tragedie stelt ons, volgens moderne psychologen, in staat de ergste verschrikkingen te overleven zonder een hart van steen te ontwikkelen. In de Griekse tragedies maken mensen de grootste verschrikkingen door en geven toe aan hun emoties. Met behulp hiervan kunnen wij de verschrikking van de verbijstering en de wanhoop van onze tijd onder ogen zien. De tragedie stelt ons zo in staat door te leven, ook als dat onmogelijk lijkt. Ik denk dat de moderne “tearjerker” dezelfde functie heeft als de Griekse tragedie.

Dans * De Notenkraker

INHOUD

Voorstelling
De dansvoorstelling “De Notenkraker” is gebaseerd op het verhaal “De Notenkraker en de Muizenkoning”, van E.T.A. Hoffman. De dansvoorstelling is voor het eerst opgevoerd in 1892 in het keizerlijk Marijinski Theater. De choreografie is oorspronkelijk bedacht door Pepita, en de muziek is geschreven door Tsjaikovski.

Het verhaal
De Notenkraker beeldt de droom van de jonge Clara Staalboom uit. Het is Kerst, en de familie Staalboom ontvangt vrienden en familie in hun grote huis. Clara en haar broertje Fritz spelen met hun vrienden. Het feest komt tot een hoogtepunt als hun peetvader Drosselmeyer arriveert; hij maakt speelgoed en heeft altijd verrassingen. Clara en Fritz krijgen van hem allebei een cadeau. Hoewel het cadeau van Fritz heel mooi is, krijgt Clara een notenkraker die de hit van het feest wordt. Fritz is jaloers, en rukt de notenkraker uit haar handen en breekt hem.
Later, als alle gasten naar huis gaan, komt Clara stiekem uit bed. Ze is bezorgd om haar Notenkraker en sluipt naar de Kerstboom waar ze in slaap valt met de Notenkraker in haar armen. Rond middernacht beginnen er vreemde dingen te gebeuren. Clara wordt steeds kleiner, en het speelgoed om haar heen komt tot leven. Als de Notenkraker ontwaakt, trekt hij met zijn leger van speelgoedsoldaatjes ten strijde tegen de muizen en hun leider, de Muizenkoning. De Notenkraker moet de Muizenkoning doden, omdat deze hem, een prins, betoverd heeft in een Notenkraker. Op een gegeven moment is de Notenkraker en zijn leger ingesloten door de muizen en bijna is de strijd verloren, maar dan gooit Clara haar slof naar het hoofd van de Muizenkoning en hij valt dood neer. De Notenkraker veranderd in de prins die hij eigenlijk is, en neemt Clara mee op een wonderlijke reis. Uiteindelijk wordt Clara wakker en blijkt dat ze alles gedroomd heeft.

Naar welke gevoelens verwijst de dans?
Volgens mij verwijst de dans naar de gevoelens van Clara. Clara is een jong meisje wat steeds ouder wordt en droomt over verliefd worden en groter worden. Het is duidelijk dat zij in haar droom verliefd is op de Notenkraker. De Notenkraker verteld het verhaal van een meisje wat langzaam aan een vrouw begint te worden.

Welke associaties roept het bij je op?
De voorstelling heeft een erg dromerige sfeer, en de gebeurtenissen zijn heel sprookjesachtig. En natuurlijk krijg je door het moment waarop het verhaal zich afspeelt een heel feestelijk kerstgevoel.

Boodschap
Volgens mij is het zo dat er een boodschap ligt in het feit dat Clara heel veel hield van de Notenkraker, ook al toen hij nog een lelijke Notenkraker was en geen knappe prins.

Mate van abstrahering
De Notenkraker is een verhalende dans, geen abstracte dans. Wel is het zo dat je het verhaal van de Notenkraker moet kennen als je de voorstelling wilt begrijpen, aangezien er bij balletvoorstellingen nooit gesproken wordt.

VORM

Middelen
De Notenkraker is een klassieke dans. Er zijn twee hoofdpersonen: Clara Staalboom en de Notenkraker. Dan zijn er nog een aantal bijpersonen: Frits Staalboom, Louise Staalboom, de heer Drosselmeyer, de neef van Drosselmeyer en de Muizenkoning. Daarnaast zijn er nog heel erg veel “figuranten”, zoals de gasten op het kerstfeest en de beide legers van de Muizenkoning en de Notenkraker.

Bewegingen
De meeste dansers bewogen zich heel vloeiend, alleen de Notenkraker bewoog zich, tot hij prins werd, heel houterig aangezien hij een houten pop moest uitbeelden. Natuurlijk waren de bewegingen en danspassen verschillend per scène, bijvoorbeeld in het deel van het gevecht tussen de muizen en de notenkraker waren de passen heel wervelend en explosief.

Theatrale middelen
De muziek liep synchroon met de danspassen, als dat is wat er met de vraag bedoeld wordt. Er was niet echt een décor, er werden op de achtergrond op een wit scherm verschillende kleurpatronen en abstracte afbeeldingen geprojecteerd waar je uit moest opmaken wat er zich afspeelde. Dat maakte het wel onduidelijk. Het enige echte décor wat er was was een kerstboom.

FUNCTIE

Ik denk dat de Notenkraker voornamelijk esthetisch bedoeld is, ter inleving of herkenning van de ontwikkeling die Clara doormaakt in haar droom. Ook is de voorstelling natuurlijk bedoeld voor vermaak, ballet is erg mooi om naar te kijken.