Termieten

1. Inleiding Het woord termiet is afkomstig van het latijnse woord tarmes of termes, wat houtworm betekent. De termiet behoort tot de orde van de Isopter, van de insecten, met ca.2000 soorten, hoofdzakelijk in de tropen en subtropen te vinden. 2. Uitzicht Termieten worden ook wel witte mieren genoemd (wegens hun bleke kleur en de overeenkomsten tussen een termietenstaat en een mierenstaat). Toch verschillend ze in vele opzichten van de mieren (deze behoren tot een andere orde van insecten.) Het lichaam van termieten is zacht, uitgezonderd het kopkapsel. De kop is groot en vrij lang, de mandibels of bovenkaken zijn hard en bijtend. Bij de gevleugelde termieten zijn er twee paar gelijke vleugels. Dit is een termietenkolonie met leden van een verschillende rangordes. 3. Levenswijze De levenswijze van de verschillende families loopt nogal uiteen, maar beantwoordt ongeveer aan het volgende schema: Een termietenstaat bestaat uit een aantal kasten: in vorm en levenswijze verschillende groepen van individuen. In alle kasten komen zowel mannetjes als wijfjes voor. Het talrijkste is de kaste van de juveniele ( = onvolwassen) arbeiders of werkers dit zijn mannetjes en wijfjes met onvolledig ontwikkelde geslachtsorganen, die voornamelijk belast zijn met de nestbouw en voedselaanvoer. Het zijn langwerpige, vleugelloze insecten. De ogen, zowel de samengestelde als de enkelvoudige, zijn meestal min of meer rudimentair, de antennen snoervormig, de monddelen krachtig bijtend. De soldaten, een kaste van eveneens ongevleugelde, onvruchtbare mannetjes en wijfjes, met verdedigingsfunctie, zijn groter, met veelal zeer grote kop en enorme voorkaken. Bij sommige soorten komen soldaten voor met een snuitvormige verlenging van de kop waarop een klier uitmondt die een kleverige vloeistof (ook met afweerfunctie) afscheidt.
4. De voortplanting De voortplanting wordt verzorgd door de mannetjes en wijfjes met grote reproductieve kasten. De primaire reproductieve kaste bestaat uit mannetjes en wijfjes met grote vleugels. De stichting van een nieuw nest gaat altijd van een dergelijk paar uit, dat zich ingraaft en de vleugels verliest; dit worden de koning en de koningin. De koningin heeft in het vervolg uitsluitend als taak het leggen van eieren, in verband waarmee het achterlijf bij sommige soorten uitgroeit tot een worstvormig lichaam van 5-9cm lengte. In deze toestand kan de koningin, die bij bedoelde soorten tot 4000 eieren per etmaal legt, zich niet meer verplaatsen en wordt gevoed door arbeiders. De koning en de koningin kunnen zeer oud worden (tot 50 jaar) en paren in deze tijd vele malen. Als de koningin of de koning iets overkomt, kunnen de arbeiders nog een andere kaste doen opgroeien: de supplementaire reproductieve kaste. De leden hiervan hebben kleine vleugels en kunnen de plaats van de koning of de koningin innemen. 5. Nesten In Afrika, Australië en Azië komen soorten voor die met aarde en speeksel nesten bouwen, waar van het bovengrondse deel, de termietenheuvels, zes meter hoog kan zijn. Lang niet alle termieten maken echter zulke nesten, vele leven onder de grond, andere in hout, maar bijna alle soorten zijn zeer lichtschuw. Als het bij het uitbreiding van hun territorium nodig is om zich op het oppervlak van de grond of gebouwen te verplaatsen, leggen zij van fijngekauwd hout tunnels aan die het zonlicht weren. 6. Voedsel Cellulose is voor de termieten het voornaamste voedsel, waardoor vele soorten tot de zeer schadelijke insecten gerekend moeten worden. Zowel houten als papieren gebruiksvoorwerpen, als houtconstructies van gebouwen kunnen in korte tijd grondig worden vernield. Het verraderlijke is daarbij dat de termieten, in verband met bovengenoemde lichtschuwheid, steeds een papierdun laagje intact laten, zodat balken en planken die nog gaaf lijken, volkomen uitgehold kunnen zijn. De vertering van dit voor alle dieren zeer moeilijk verwerkbare voedsel geschiedt met behulp van micro-organismen (bacteriën of zweepdiertjes) in de darm. Vele van de hoger ontwikkelde termieten leggen in speciale kamers schimmelculturen aan, die tot voedsel strekken voor vooral de vruchtbare dieren en de jonge larven. 7. Gasten Evenals bij de mieren leeft in de termietennesten een groot aantal andere dieren, vooral kevers, maar ook vliegen, mijten, enz., als ‘gasten’ (termitofielen) In Europa komen slechts twee soorten voor, beide ten zuiden van de lijn Bordeaux, Venetië, vooral aan kusten: Kalotermes flavicolli, met kolonies van enkele honderden individuen in droog hout en Reticulitermes lucifugus, met kolonies van enkele duizenden exemplaren in vochtig hout.