Eczeem (bij kinderen)

Eczeem bij kinderen

Klachten en symptomen

Eczeem is een allergische ontstekingsreactie van de huid. De huid vertoont rode plekken, bultjes, blaasjes en schilfers. Mensen met eczeem klagen bovendien vaak over vrij ernstige jeuk. Astma, hooikoorts en spanning kunnen met eczeem gepaard gaan. Eczeem komt bij ongeveer 15 van de 1000 mensen voor in alle leeftijdsklassen maar vooral bij jonge kinderen.

Er zijn twee soorten eczeem:

Atopisch of constitutioneel eczeem.
Constitutioneel eczeem is een chronische huidaandoening, die gepaard gaat met roodheid, zwellingen, vochtblaasjes, vochtafscheiding ('natten'), kloofjes en littekens. Het belangrijkste kenmerk is echter de jeuk, die vaak heel hevig kan zijn. Zo hevig, dat men er 'gek' van wordt. De huid van mensen met constitutioneel eczeem is slecht in staat vocht vast te houden en men heeft dan ook vaak een (extreem) droge huid.

Mensen met constitutioneel eczeem hebben vaak een (over)gevoelige huid die, sneller dan de huid van een gezond iemand, op allerlei prikkels uit de omgeving reageert. De beste remedie lijkt dan ook ervoor te zorgen dat men zo weinig mogelijk met die prikkels in aanraking komt. In de praktijk is dat echter niet zo simpel. Het is niet altijd duidelijk welke prikkels de klachten veroorzaken. Bovendien geven bepaalde prikkels niet altijd dezelfde klachten.

Hoe ontstaat constitutioneel eceem?
De oorzaak en ontstaanswijze van constitutioneel eczeem zijn niet precies bekend. Het is een aandoening waarbij meerdere factoren afwisselend en gelijktijdig een rol spelen. Wel is duidelijk dat het hebben van een bepaalde erfelijke aanleg ('constitutie') een belangrijke factor is. Vandaar de naam constitutioneel eczeem. Heeft men deze erfelijke aanleg, dan zal die tijdens het leven niet meer veranderen. Andere factoren kunnen het ontstaan van de aandoening echter gunstig beïnvloeden, zodat iemand wel de erfelijke aanleg kan hebben en toch geen eczeem krijgt. Het merendeel van de mensen met constitutioneel eczeem heeft een atopische constitutie. Dat is een aanleg tot het ontwikkelen van een allergische aandoening, zoals constitutioneel eczeem, astma en hooikoorts (allergische rhinitis). Volgens schattingen heeft 20% van de Nederlanders een atopische constitutie. Mensen met deze constitutie hebben een grotere kans om kinderen te krijgen die ook een atopische constitutie hebben. Dat wil niet zeggen dat die constitutie ook daadwerkelijk tot allergische aandoeningen leidt. Het kind kan constitutioneel eczeem krijgen, of hooikoorts of astma, of een combinatie. Maar het kan ook heel goed dat het kind helemaal geen klachten krijgt. Voorspellen welke kinderen wel klachten krijgen (en wanneer) en welke kinderen niet is niet mogelijk, omdat meerdere factoren een rol spelen

Constitutioneel eczeem verschijnt meestal bij zeer jonge kinderen, vaak nog voor hun eerste verjaardag. Maar in principe kan de aandoening op iedere leeftijd voor het eerst optreden. Er zijn dan ook mensen die pas op latere leeftijd 'zomaar ineens' last van eczeem krijgen. De aandoening kan enkele maanden klachten geven, maar het kan ook jaren duren. Perioden zonder klachten wisselen dan vaak af met perioden waarin het eczeem ernstig is. Gewoonlijk blijft het eczeem gedurende enkele jaren bestaan om dan weer te verdwijnen, soms voor het verdere leven. We zeggen dan dat de persoon in kwestie over zijn eczeem is heen gegroeid. Een kleine groep (25%) houdt veel langer last van het eczeem en heeft er na zijn twintigste verjaardag nog steeds last van. Maar ook bij hen neemt de ernst van het eczeem meestal af bij het ouder worden.

In Nederland hebben circa 400.000 mensen constitutioneel eczeem. Daarmee staat de aandoening op de vierde plaats in de top-10 van chronische aandoeningen in Nederland. Bij kinderen is het na astma zelfs de belangrijkste chronische aandoening. Constitutioneel eczeem wordt ook wel atopisch eczeem, atopische dermatitis, neurodermatitis of neurodermitis genoemd. Bij jonge kinderen wordt het ook wel dauwworm genoemd. Bij het eczeem van jonge kinderen staan de vochtige ('natten') plekken namelijk voorop. Het lijkt wel op de dauwdruppels die je 's morgens op een weiland kunt zien liggen, vandaar 'dauw'. De uitslag is bovendien ringvormig, vandaar 'worm'.

Hoe onstaat jeuk en wat kan ik er aan doen?
De jeuk staat bij constitutioneel eczeem voorop. Wat de oorzaak is van de jeuk bij constitutioneel eczeem is niet precies bekend. Wel is duidelijk dat zich in de huid jeuksensoren bevinden, die geprikkeld kunnen worden door bepaalde stoffen in het lichaam. Bij mensen met constitutioneel eczeem worden deze sensoren waarschijnlijk eerder en sneller geprikkeld dan bij andere mensen. De jeuksensoren geven prikkels af via zenuwen naar het ruggenmerg en de hersenen. In de hersenen wordt de prikkel als 'jeuk' waargenomen. De hersenen zorgen ook voor de reactie: krabben. Krabben bij jeuk is een soort reflex. Een baby begint zich dan ook meteen te krabben bij jeuk. Het is net als wanneer iemand zijn hand wegtrekt als hij iets heeft vast gepakt dat gloeiend heet is.

Krabben brengt wel verlichting bij jeuk, maar die is meestal maar van korte duur. De jeuk kan zo hevig zijn dat men de huid tot bloedens toe openkrabt. In de dan beschadigde huid kunnen bepaalde stoffen, zoals bacteriën en schimmels, makkelijker binnendringen. Hierdoor kunnen nieuwe irritatie, beschadigingen en infecties optreden, wat het eczeem en de jeuk weer kan verergeren. Daar komt nog bij dat een huid die herstelt van beschadigingen (wondjes door bijv. krabben) ook vaak jeukt. Er ontstaat een vicieuze cirkel: jeuk-krabben-jeuk.

Veel mensen met constitutioneel eczeem hebben een soort achtergrond jeuk. Deze jeuk is als het ware continue op de achtergrond aanwezig. Steeds jeukt het wel ergens, maar het is geen jeuk die dwingt tot krabben of wrijven. Als men wel krabt dan gebeurt dat vaak bijna onbewust. In tijden waarin het eczeem erger is, wordt de jeuk meestal heviger. Deze jeuk treedt vaak in aanvallen op en is niet of heel moeilijk te weerstaan. Binnen enkele minuten breidt de jeuk zich over bepaalde lichaamsdelen of het hele lichaam uit. De aanvallen duren meestal een half uur tot een uur. Het is niet te voorspellen wanneer de volgende aanval intreedt. Soms is dat dezelfde dag nog, soms na enkele dagen of pas na enkele weken of maanden. De aanvallen treden vaak 's avonds op of in de nacht, met slapeloze nachten en oververmoeidheid tot gevolg.

Hoe kan de Jeuk worden beperkt?
Aan de jeuk is niet veel te doen. Maar er zijn wel enkele praktische tips om er voor te zorgen dat de jeuk vermindert of in ieder geval niet erger wordt. Deze tips hebben te maken met jeuk uitlokkende factoren, namelijk:
1. Droge huid
2. Warmte (zon, centrale verwarming (zorgt ook voor uitdroging van de huid), transpiratie)
3. Emotie (stress, nervositeit, angst, opwinding, verveling, denken aan jeuk)
4. Beschadiging van de huid (genezende wondjes, littekens, zonnebrand, krabsporen)
5. Allergie (huisstofmijt, boompollen en graspollen, dierlijke eiwitten (koemelk), plantaardige eiwitten (pinda, soja), haren en huidschilfers van dieren)
6. Overgevoeligheid (andere, niet allergene prikkels, b.v.: chemicaliën, parfum, zeep, cosmetica, inkt, wol, rubber (latex), nylon)

Ad 1. Droge huid
Soepel houden van de huid door deze regelmatig in te smeren met een neutrale zalf (basiszalf). Ook na baden of douchen de huid goed insmeren. Huid beschermen (nagels kort, glad en schoon houden, huid bedekken met dun glad katoen (kleding) en door de kleding heen krabben, katoenen handschoenen dragen).

Ad 2. Warmte
Warmte vermijden en verkoeling zoeken (korte lauwe douche nemen, blazen op de jeukende plek (evt. met ventilator of föhn in koude stand), schaduw opzoeken, verwarming niet te hoog zetten in de winter, niet te warm kleden).

Ad 3. Emotie
Rust, ontspanning en afleiding zoeken (spelletje doen, met iemand een praatje maken, wandelen, doen waar je zin in hebt).

Ad 4. Allergie
Allergenen vermijden indien bekend is waarvoor men allergisch is. Soms kunnen bepaalde geneesmiddelen ('antihistaminica') voor verlichting van de allergische klachten zorgen.

Ad 5. Overgevoeligheid
Prikkels vermijden (geen zeep gebruiken, maar bijvoorbeeld ongeparfumeerde badolie, (katoenen) handschoenen dragen tijdens bepaalde klussen, katoenen kleding dragen).
Jeukprikkels worden aan de hersenen doorgegeven via dezelfde zenuwen als pijnprikkels. Het gebruiken van pijnstillers tegen de jeuk ligt dan ook voor de hand. Bij hevige jeuk, zoals bij eczeem vaak het geval is, is het effect van pijnstillers echter niet erg groot. Tegen de jeuk bij eczeem worden vaak antihistaminica voorgeschreven. Antihistaminica gaan op plaatsen zitten waar anders de histamine gaat zitten. Daardoor kan de histamine haar werk (jeukprikkel afgeven aan de jeuksensoren) niet doen.

Contacteczeem

De term eczeem wordt gebruikt voor huidafwijkingen, die meestal gepaard kunnen gaan met jeuk, roodheid, kleine bobbeltjes (papels), blaasjes, natten en schilfering. Deze verschijnselen zijn het gevolg van een niet-infectieuze ontstekingsreactie in de huid. Deze vorm van eczeem wordt veroorzaakt door overgevoeligheid voor een bepaalde stof (bijv. nikkel, chroom, rubber, zepen, cosmetica, (af)wasmiddelen). Er wordt onderscheid gemaakt in twee soorten contacteczeem: ortho-ergisch contacteczeem en allergische contacteczeem.

Ortho-ergisch contacteczeem wordt veroorzaakt door irriterende stoffen, zwak toxische stoffen zoals oplosmiddelen en zepen. Dit gebeurt bij iedereen in meer of mindere mate. Bij dit type eczeem is een chronische inwerking door dergelijke zwak toxische prikkels de oorzaak vaan de ontstekingsreactie in de huid.

Men spreekt van allergisch contacteczeem als de stoffen in de huid niet een toxische- maar een allergische reactie teweeg brengen. Dit is een "overgevoeligheids" -reactie van het lichaam waarbij de afweer is ingeschakeld. Dit gebeurt alleen bij personen die in een eerdere fase voor die bepaalde stof allergisch zijn geworden. Een combinatie van het allergisch contacteczeem en eczeem door irritatie komt ook voor.

Bij allergisch contacteczeem kan men door middel van huidtests onderzoek doen naar de oorzaak van het eczeem. Dergelijke tests zijn er niet voor ortho-ergisch contacteczeem. Een allergisch contacteczeem is niet besmettelijk voor anderen. Wel moet u, als het eczeem "open en nattend" is, algemene regels van de hygiëne in acht nemen om te voorkomen dat het infecteert. Het allergisch contacteczeem is niet erfelijk.

Een veelvoorkomend misverstand is dat eczeem besmettelijk is. Dit is niet het geval, je kunt eczeem dus niet van iemand anders krijgen of overdragen.

Hoe ontstaat het?

Of en op welk tijdstip een stof een contactallergie veroorzaakt, hangt af van de eigenschappen van de betrokken stof. Voor sommige stoffen wordt men snel en gemakkelijk allergisch. Maar ook persoonlijke eigenschappen, die nog onvoldoende bekend zijn, spelen een rol. Als een stof met allergische eigenschappen goed door de huid heendringt, bv. omdat deze beschadigd is door irritatie, treedt sneller overgevoeligheid op dan wanneer de huid intact is. Het is goed mogelijk om zonder problemen jaren achtereen met een bepaalde stof gewerkt te hebben voordat men, zomaar opeens, allergisch wordt. Anderzijds kan een contact van enkele weken reeds voldoende zijn. Is men eenmaal allergisch, dan zijn slechts kleine hoeveelheden van het allergeen nodig om huidklachten te veroorzaken. Een contactallergie blijft vaak levenslang bestaan.

Stoffen die contactallergieën kunnen veroorzaken

Het aantal stoffen dat een contactallergie kan veroorzaken (contactallergenen) is heel groot. De meest voorkomende allergenen zijn:
- onedele metalen, zoals nikkel en chroom, die respectievelijk o.a. te vinden zijn in "goedkope" sieraden, cement (metselaarseczeem) en leer;
- geurstoffen, zoals die gebruikt worden in parfums en cosmetica, maar ook in industriële producten om onaangename geuren te maskeren;
- conserveermiddelen, gebruikt in producten die aan bederf onderhevig zijn, zoals cosmetica, handcrèmes en talrijke industriële producten;
- stoffen die in rubber zitten;
- lijmen;
- geneesmiddelen in zalven;
- planten;
- beroepsgebonden stoffen, zoals bestanddelen van haarverf en permanentvloeistoffen bij kappers (kapperseczeem).

Wat zijn de verschijnselen?

Soms treden overgevoeligheidsverschijnselen alleen op wanneer het contactallergeen in combinatie met licht in contact met de huid komt (foto-allergisch contacteczeem). Dit komt o.a. voor bij anti-zonnebrandcrèmes en parfums. Een enkele keer ontstaat een allergisch contacteczeem door een stof die bij contact met de huid bijna direct jeuk, roodheid en zwelling geeft. Deze directe reactie (contacturticaria) verdwijnt ook weer snel. Dit is een urticariële reactie, net zoals netelroos of galbulten. Indien contact met een dergelijke stof regelmatig optreedt, ontstaat - mede door voortdurend krabben en wrijven ten gevolge van jeuk - een contacteczeem dat er precies zo uitziet als de andere contacteczemen. Dergelijke reacties worden o.a. gezien bij huidcontact met rubberen handschoenen, fruit en groente (b.v. kiwi, aardbei, tomaten), kaas, vlees en vis.

In de uitgaven van GAAF! Van april en juli 2002 is uitgebreid aandacht besteed aan eczeem bij kinderen. Hierbij een samenvatting over het hoofdstuk: "Behandeling van eczeem bij kinderen" uit de GAAF! van juli.

Huidverzorging
Allereerst de huidverzorging. Hiermee staat of valt de behandeling van eczeem, want een goede conditie van de huid is essentieel. Om de huid in een goede conditie te brengen en te houden, moet je haar dagelijks verzorgen. Het kan soms lastig zijn dat dag-in-dag-uit vol te houden. Vooral als het wat beter gaat met het eczeem, slaan we al snel een keertje over. Maar goed onderhoud van de huid kan nieuwe verergeringen van het eczeem voorkomen, waardoor er veel minder medicinale zalf en andere geneesmiddelen nodig zijn.

Hormoonzalven
Corticosteroïdzalven - zoals de hormoonzalven eigenlijk heten - zijn zalven waarin een middel zit dat afgeleid is van het natuurlijke hormoon cortisol. Cortisol is een hormoon dat in de bijnieren wordt aangemaakt en dat veel belangrijke processen in het lichaam regelt. Het is onmisbaar. Corticosteroïden werken op de huid als een afweeronderdrukker. Inmiddels zijn er verschillende varianten van ontwikkeld. Ze hebben elk een andere sterkte en op basis daarvan worden ze ingedeeld in klassen.

Veel mensen zijn in eerste instantie huiverig om corticosteroïdzalven te gebruiken. Dat is op zich begrijpelijk, maar met goede begeleiding en juist gebruik zijn ze veilig en kunnen er heel goede resultaten worden bereikt. Van een huilerig en niet-slapend kind, naar een blij en slapend kind kan een verademing zijn, zowel voor het kind als voor de omgeving.
Essentieel is het juiste gebruik. Vraag bij de voorschrijvend arts altijd alle details over het gebruik. Hoe vaak? Op het hele lichaam of alleen de eczeemplekken? Hoe dik/dun? De aanwijzing 'tweemaal daags dun aanbrengen', zoals vaak op het etiket te lezen is, is echt niet voldoende.

Behandeling met antihistaminica
Bij een allergische reactie komt histamine vrij. Histamine is een stof die onder andere jeuk veroorzaakt en de kleine bloedvaten in de huid doet uitzetten, waardoor de huid rood wordt en er bultjes (oedeem) kunnen ontstaan. Om de werking van histamine tegen te gaan kunnen antihistaminica gebruikt worden.
Grofweg kunnen antihistaminica in twee soorten worden ingedeeld, versuffend en niet-versuffend. De versuffende werking kan een positieve invloed hebben, met name bij nachtelijke jeuk en problemen met slapen. In het algemeen worden antihistaminica voorgeschreven bij kinderen vanaf 1 jaar. Van deze kunnen dermatologen, allergologen en kinderartsen na overleg afwijken.

Psychologische aspecten
Een kind met ernstig eczeem en met ernstige allergieën kan een enorme belasting zijn voor het gezin. Dit wordt vaak door artsen onderschat. Een aantal problemen op een rij:
Door jeuk, krabben en huilen ontstaat slaapgebrek bij zowel ouder als kind. Dit leidt tot irritatie, een slecht humeur en moeilijker kunnen omgaan met de situatie. Het vinden van een effectieve behandeling zodat kind en ouders kunnen doorslapen is essentieel.
Ouders die zelf genetisch belast zijn, kunnen zich schuldig voelen over de ziekte van hun kind. Immers, de allergische genen zijn van hen afkomstig.
Mogelijke keuzes om gevolgen van de allergieën in te perken zoals het wegdoen van huisdieren of het saneren van een huis, zijn erg ingrijpend en brengen veel verdriet, respectievelijk kosten met zich mee.
Iedereen die een kind heeft met een ziekte zal het herkennen: de ongevraagde adviezen van de omgeving. Opmerkingen over het lang geven van borstvoeding of het wachten met introductie van voedsel leidt tot veel onbegrip. De omgeving gaat 's nachts niet drie keer uit bed om een krabbend en bloedend kind aan te treffen, de ouder wel. Het communiceren hierover blijkt niet eenvoudig te zijn. De ouders voelen zich bekritiseerd en aangevallen op hun keuzes, de omgeving begrijpt de ernst van de situatie niet. Zo kan het gezin geïsoleerd raken, wat de gezinssituatie en het omgaan met het eczeem er niet makkelijker op maakt.

Samenvattend
Heeft je kind eczeem, ga dan altijd op zoek naar mogelijke oorzaken. In de praktijk blijkt dat met name bij jonge kinderen (tot 5 jaar) voeding een belangrijk rol kan spelen bij eczeem. Het uitzoeken van mogelijke allergieën is dus heel erg belangrijk en kan de kwaliteit van leven van zowel kind als omgeving (ouders, broers, zussen) enorm verhogen.
Serieuze medische aandacht is noodzakelijk. Er is een heel arsenaal aan testen, zalven en medicijnen voor handen, maar juist gebruik daarvan vereist deskundigheid. Laat je daarom doorverwijzen naar een specialist. Soms voldoet een arts in eerste instantie niet: ga dan op zoek naar een arts waar jij vertrouwen in hebt. Lotgenoten kunnen je daarin helpen.
En last but not least: wat je omgeving, je arts of je diëtist ook zegt, jij moet je er goed bij voelen. Laat je niet overbluffen door wat een arts of diëtist zegt. Jij kent jouw kind het best, dus volg je gevoel.

Het artikel is in zijn geheel te vinden in GAAF! Juli 2002. In de uitgave van GAAF! April 2002 is in dezelfde serie een artikel over preventie van eczeem bij kinderen opgenomen.