Vulkanen

Aarde.

Als met je voet op de grond stampt lijkt de Aarde een harde bal.In de kern is het grootste gedeelte zacht. Binnen in de aarde is het zo heet [meer dan 5.000 graden Celsius] dat alle stoffen door de hitte smelten.
Tussen de kern,aardkorst,aardmantel,is het gesteente weliswaar vast,maar het wordt ook wel taai-vloeibaar genoemd.Alleen hellemaal binnenin,in de binnenkern,is de druk zo groot,dat het ijzer door de druk weer een vaste vorm krijgt.

Platen.

De buitenste laag van de Aarde heet lithosfeer en bestaat uit de aardkorst en het bovenste stukje,de harde bovenlaag ,van de aardmantel.De lithosfeer bestaat uit stukken die platen worden genoemd.dDe platen drijven eigenlijk op het taai-vloeibare gesteente van de aard mantel.

Het aardoppervlak word gevormd door platen, de wetenschappelijke naam is plaatektoniek.
De aardschollen kunnen maar liefst 75 km dik zijn.De aardschollen verplaatsen zich best wel langzaam maar 5 cm per jaar.
Maar deze kleine verplaatsingen hebben soms enorme gevolgen.
Het is 1 van de oorzaken van het ontstaan van een vulkaan.

Hoe ontstaat een vulkaan?

De platen worden de hele tijd langs-tegen of uit elkaar geduwd. Onze werelddelen liggen op die platen en veranderen dus van plaats dat gaat wel ontzettend langzaam hooguit een paar centimeter per jaar.

Bij deze tekening zie je 3 verschillende openingen in de aardkorst.Dit zijn ook 3 oorzaken waardoor een vulkaan kan ontstaan.

1. Uit elkaar bewegende platen. [rechts]
2. Naar elkaar toe bewegende platen. [links]
3. Zwakke plekken in de aardkorst. [midden]

1. Sommige platen bewegen zich uit elkaar.
Als dit gebeurt ontstaat er een breuk tussen hen in.Deze spleet zorgt ervoor dat er magma kan ontsnappen uit de aardmantel. Als het magma opkomt om de breuk te vullen ontstaan er soms een vulkanen.
Als de platen steeds verder uit elkaar gaan wordt de vulkaan uit elkaar getrokken en ontstaat er een nieuwe breuk,dus weer een nieuwe vulkaan.Na miljoenen jaren ontstaat er door dit proces een nieuwe bergketen.
Meestal verloopt het vukanisme hier rustig.Omdat de platen steeds verder uit elkaar gaan word er ruimte geceeert voor het opstijgende magma.Het opstijgend magma wordt een nieuwe aardkorst.Deze gebeurtenis gebeurt bijvoorbeeld in het midden van de Atlantische Oceaan.Hier is een oceaanrug ontstaan.

2. Andere platen bewegen juist naar elkaar toe en botsen dan.
Als dit gebeurt, duwt de ene plaat de ander naar beneden in de laag gesmolten gesteente eronder. Als de plaat naar beneden wordt gedrukt smelt hij en ontstaat er magma.Dit magma stijgt op naar het aardoppervlak en barst uit als een vulkaan.Dit vulkanisme veloopt meestal minder rustig.Het magma moet eerst door de aardkorst heen breken voor het naar buiten kan stromen.Daar is ontzettend veel kracht voor nodig.Hevige uitbarstingen zijn meestal het gevolg.

3. Hotspots.
Een andere oorzaak van het ontstaan van een vulkaan is op een hotspots, een gebied waar de aardkorst erg dun is.Hier kan de gesmolte gesteente zich makkelijk een weg banen door de aardkorst en zich verzamelen in de magmahaard in de vulkaan.Uiteindelijk wordt de druk zo groot dat er een uitbarsting onstaat.

Hoe werkt een vulkaan?

Vulkanen zijn openingen waaruit gas spuit en hete stenen omhoog schieten die in het land eromheen komt.
Sommige vulkanen zijn alleen maar lange barsten in de grond.Andere zijn bergen van gesteente die zich rond een krater hebben opgehoopt.Onder de krater loopt een tunnel of kraterpijp naar een seservoir van magma diep onder de berg, de magmahaard.De magmahaard is door spleten en pijpen verbonden met de mantel.Die verbindingen zijn altijd open maar de kraterpijp is meestal geheel verstopt door gestolde lava en door gesteente dat van de kraterwanden is afgebrokkeld.Land voordat de werkelijke uitbarsting begint stroomt steeds meer magma de magmahaard binnen.Het seservoir word groter en magma stijg naar het aardoppervlak.In het magma zitten gassen als kooldioxide en zwaveldioxide,zwavelwaterstof en waterdamp opgelost waardoor het materiiaal lijkt op spuitwater.Erst is de druk in de magmahaard even groot als erbuiten en wordt in stand gehouden door de steenmassa's bovenop de haard en van het magma zelf.Maar naarmate er meer magma in de haard doordringt, loopt de druk op en vooral bovenin wordt de druk van binnen hoger dan erbuiten.

Door de druk van het magma rijst de berg langzaam enkele meters en zwelt op als een ballon zodat de hellingen iets steiler worden.Daarbij ontstaat steeds sneller na elkaar kleine aardbevingen en die worden op steeds geringere diepte opgewekt.Ook komen uit scheuren en spleten steeds meer gassen uit de magmahaard en die zoeken een weg naaar buiten.Zo ontstaan er in de krater en op de hellingen van de berg steeds meer bronnen waar stoom en gassen onder hoge druk uit wegstromen.De druk wordt groter totdat ook stenen en zelfs grote rotsblokken uit de spleten worden geblazen.Uiteindelijk komt er ook magma tevoorschijn.Het kan dan gaan over gesmolten gesteente dat dan lava wordt genoemd.Of er kan sprake zijn van gloeiend hete stof dat de lucht in wordt geblazen;dat noemen we [vulkanisch] as.De as ontstaat als magma en gassen bovenin een de magmahaard een schuimmengsel vormen.Je kunt het vergelijken met de schuimkraag in een glas bier.

Door de uitschurende werking van stenen en as worden spleten in de krater steeds groter totdat de prop in de kraterpijp naar buiten wordt geduwd of door een geweldige ontploffing in talloze kleine stukjes de lucht in wordt geslingerd.Als zo'n ontploffing plaatsvindt, valt er tot ver in de omtrek een regen van as, stenen en grote rotsblokken.Soms vormen gloeiende as en hete gassen een mengsel dat lijkt op poedersneeuwdat stroomsoms letterlijk met sneltreinvaart langs de berghelling naar beneden.Dan spreken we van een gloedwolk.plantengroei, dieren en mensen op het pad van een gloedwolk verkolen in een oogwenk en gebouwen en akkers verdwijnen onder een dikke laag as.Nadat de kraterpijp ontstopt is blijven geruime tijd gassen, as en lava uit de krater komen.Lava stroomt langs geulen de berghellingen af en as verspreidt zich in de lucht boven de berg, valt als stofregen neer of wordt door de wind meegevoerd.Naarmate de druk in de magmahaard afneemt komt de vulkaan weer tot rust.Een nieuwe propvormt zich in de kraterpijp en de druk in de magmahaard begint weer toe te nemen.Ook als de uitbarsting voorbij is kan de vulkaan gevaarlijk blijven, vooral als er veel as rond de krater is gevallen.Bij zware regenval vermengt water zich met as tot modder en ontstaan er lawines die net zo gevaarlijk zijn als gloedwolken.Ook als tijdens veel sneeuwen ijs op de berg smelt, of als het hard regent of als het hardt regent of als de inhoud van het kratermeer uit de krater wordt geslingerd ontstaan er modderlawines.

Soorten vulkanen.

Actieve, slapende en dode vulkanen.

Er zijn duizenden vulkanen op Aarde.Daarvan zijn er geen 2 aan elkaar gelijk.Toch zijn ze in soorten te delen.
En van de onderverdelingen is die van actieve, slapende en dode vulkanen.Van de duizenden vulkanen komt slechts een klein deel af en toe tot uitbarsting.Dat zijn de actieve vulkanen De meeste andere hebben al vele duizenden, soms zelf al miljoenen jaren lang geen uitbarsting meer gehad.Zij worden de ode vulkanen genoemd.Wie naar een dode vulkaan dicht bij huis zoekt, komt uit in de franse streek Auvergne, tussen de steden Clermont-Ferrand en Toulouse;daar liggen enkele dode vulkanen.Dan heb je nog slapende vulkanen waarvan men niet zeker weet of ze ooit nog tot uitbarsting zullen komen.In de eifel liggen enkelekraters gevuld met water.Een van de bekendste is de Marialaach vlakbij Thier.De meest recente uitbarsting in de Eifel hebben onge veer 12.000 jaar geleden plaatsgehad.Enkele geleerden menen dat er de komende eeuwen wel weer een uitbarsting in de Eifel zal voor komen.Het tellen van vulkanen is niet gemakkelijk.Driekwart van de aardbodem is met zee bedekt en de bodem daarvan is moeilijker in kaart te brengen dan het vasteland.Nog steeds wordt er af en toe een nieuwe vulkaan ontdekt.Toch is na te gaan hoeveel vulkanen momenteel actiev zijn.Sind het begin van de geschreven geschiedenis, ongeveer 6.000 jaar geleden, zijn er wereldwijd 550 vulkaanuitbarsting opengeketend.Er moeten er veel meer geweest zijn want sommige vukanen liggen kilometers diep onder water.Als zo'nvulkaan tot uitbarsting komt is daar vanaf het zeeoppervlak niets van te merken.
We hebben al gesproken van actieve, slapende en dode vulkanen.Onder de actieve vulkanen onderscheiden hebben we "rode" of schildvukanen en "grijze" of stratovulkanen.

De vorm van de vulkaan is afhankelijk van de samenstelling van het magma en van de plaats waar dit naar buiten stroomt.Zo zorgt dikke lava voor een hoge berg omdat de dikke lava op een hoop blijft, dunne lava zorgt voor een platte berg omdat de dunne lava weg loopt.

Rode of schildvulkanen

Bij vulkanen van type is het magma in de magmahaard een dunne vloeistof.Het magma kan daardoor makkelijk door spleten naar het aardoppervlak doordringen en de verstopping in de kraterpijp aanvreten tot die geheel of gedeeltelijk is opgeruimd.Tijdens een uitbarsting komen dan ook zelden ontploffingen voor en ook wordt er weinig of geen as uitgestoten omdat gassen uit het magma kan ontsnappen zonder eerst schuim te vormen.Uitbarstingen van rode vulkanen leveren voor de omgeving dan ook weinig gevaar op tenzij een lavastroom door een bewoond gebied dreigt te lopen.Zelfs dan is er meestal alleen sprake van schade aan huizen en akkers, niet van doden en gewonden.Wel ontstaan er lavafonteinen van teitallen, zelfs honderden meters hoog als de druk van binnenuit hoog is opgelopen.Lavastromen leggen tientallen kilometers af, vooral als de uitbarsting lang duurt.Zo hoopt zich niet telkens materiaal bij de krater op maar verspreidt zich tot ver in de omtrek.Na verloop van tijd en talloze uitbarstingen met lavastromen ontstaat er een berg met flauwe hellingen.De berg lijkt dan ook meer op een schild dan op een kegel.Rode vulkanen worden ook schildvulkanen genoemd.Rode vulkanen komen vaak met tussenpozen tot uitbarsting fo blijven zelfs jaar in, jaar uit actief zoals de Kilauea op Hawaii.Deze vulkaan trekt jaarlijks vele toeristen die de lavastromen en -fonteinen komen bewonderen.Rode vulkanen komen voor waar magma opwelt uit de aardmantel en 2 aardschollen uit elkaar duwt.

Grijze of stratovulkanen

Bij deze vulkanen is het magma een dikke vloeistof en kan dus moeilijk tot het aardoppervlak doordringen.De druk in de magmahaard moet dan eerst hoog oplopen en dat kan lang duren.Sommige grijze vulkanen barsten met tussenpozen van tientallen jaren uit, de Pinatubo op de Filippijnen bijvoorbeeld maar eens in gemiddeld 600 jaar.Geleerden hebben vastgesteld dat het Yelowstone Park in de Amerikaanse staat Wisconsin een grijze vulkaan is die eenmaal in ongeveer 600.000 jaar uitbarst.Het is de grootste vulkaan van de wereld.De meest recente uitbarsting heeft ongeveer 600.000 jaar plaatsgehaddus er is een kleine kans dat de volgende ongeveer binnen 100 jaar plaatsvindt.Het zou de grootste uitbarsting worden sinds mensengeheugenis.Grijze vulkanen zijn gevaarlijk als ze uitbarsten en hoe meer tijd er verlopen is naar de vorige uitbarsting, hoe heftiger de volgende wordt.Bij uitbarstingen van de grijze vulkanen wordt de verstopping in de kraterpijp door een grote ontploffing verpulverd en de lucht in geblazen.Daarna spuiten met grote snelheid as en gassen de lucht in en vormen een pluim die tot in de stratosfeer kan oprijzen.De romeinse geschiedenis schrijver Plinuis heeft in 79 na Chr. een beroemd verslag geschreven van een dergelijke uitbarsting.Hij beschreef de uitbarsting van de Monte Somma [de latere Vesuvius]waarbij pompeii werd verwoest.Hij maakte daarbij melding van een wolk in de vorm van een pijnboom die boven de Monte Somma [de latere Vesuvius]oprees.Uitbarstingen van grijze vulkanenworden nog steeds pliniaanse uitbarstingen genoemd.Tijdens een uitbarsting valt eerst tot in wijde omtrek een regen van stenen, dan volgt er een regen vanas die dagenlang kan aanhouden.Bossen, akkers, steden verdwijnen onder een laag as die metersdik kan aangroeien.Er komt nauwelijks of geen lava uit de vulkaan.Buitengewoon gevaarlijk zijn gloedwolken die de vulkaanhellingen af komen razen.Zo'n gloedwolk begroef Pompeii tijdens de door Plinius beschreven uitbarsting.Bewoners op straat werden daarbij gedood voordat ze in de gaten hadden wat hen boven het hoofd hing.Modderlawines tijdens en na de uitbarsting zijn al net zo gevaarlijk.En ddor asregens tot in de weide omtrek worden oogsten vernield en worden akkers enkele jaren lang onbruikbaaromdat de as schadelijke als zwavel bevat.Als in het nieuwsberich melding wordt gemaakt van een vulkaanramp gaat het meestal om een uitbarsting van een grijze vulkaan.Grijze vulkanen zijn kegelvormig en hebben steile hellingen omdat materiaal uit de krater ophoopt.Als je een gat graaft in de bodem kun je verschillend gekleurde lagen as en stenen vinden.Iedere laag is tijdens een uitbarsting ontstaan.
Grijze vulkanen worden ook stratovulkanen genoemd naar het latijnse woord "stratus" voor "laag".Grijze vulkanen zijn vooral te vinden in zones waar een aardschol onder een andere schuift.

Slakkenkegel, Spleet-, koepel-,caldera- en samengestelde vulkaan.

Dit is een derde onderverdeling, hierbij onderscheiden we 6 typen vulkanen.