Zeeen en oceanen

Het ontstaan van de zeeën en oceanen

Toen de aarde ontstond, zo’n 4,5 miljard jaar geleden, waren er nog geen zeeën. De aarde was zo warm dat er geen water bestond, alleen waterdamp. Toen de aarde afkoelde condenseerde (van gas naar vloeibaar) de waterdamp tot regenwolken en ging het regenen. Tenslotte vormde het water poelen en bijna 1 miljard jaar later ontstonden er oceanen. De oceanen en continenten lagen toen op andere plaatsen dan nu. Dat komt doordat de aardkorst is verdeeld in platen die de aarde bedekken als de zeshoekige vlakken van een voetbal. Omdat de platen verschuiven ontstaan er bergen en dalen op zowel het land als in de zee.

Golven en stromingen

De zee is altijd in beweging. Dat komt vooral door de wind. Hoe harder de wind hoe hoger de golven. Golven kunnen duizenden kilometers over de oceanen trekken. Op open zeeën rimpelen ze over het wateroppervlak, maar het water zelf verplaatst zich niet. Bij kustgolven schuift water onderaan de golf over de bodem en slaan de toppen van de golf op de kust. Enorme vloedgolven of tsunami’s ontstaan door aardbevingen onder de zeebodem.
In de oceanen komen op bepaalde plaatsen ook grote zeestromingen voor. Ze kunnen koud of warm zijn en hebben veel invloed op het klimaat. Stromingen aan de oppervlakte ontstaan door de wind, maar onderzeese stromingen ontstaan door verschillen in watertemperatuur en waterdichtheid.

El Niño

El Niño is een zeestroming in de Grote Oceaan. Om de paar jaar neemt de wind boven de Grote Oceaan af en gaat El Niño tegengesteld aan de oorspronkelijke richting stromen. Dat heeft grote gevolgen voor het weer. Sommige landen krijgen last van grote droogte, andere van zware overstromingen. Een bosbrand in Australië is een gevolg van de klimaatsverandering die word veroorzaakt door de El Niño-zeestromingen in de Grote Oceaan.

De getijden

Golven en stromingen zijn niet de enige manier waarop water beweegt. In de meeste delen van de aarde stijgt en daalt het water twee keer per dag. Deze beweging noemen we de getijdenwerking. Wanneer het water opkomt, is het vloed. Wanneer het zakt, is het eb. De getijdenwerking in de zeeën ontstaat door de zwaartekracht van maan en de draaiing van de aarde. Terwijl de maan rond de aarde draait, trekt hij aan het water direct onder hem, zodat het stijgt. Aan de andere kant van de aarde stijgt het zeewater ook, doordat het opzwelt door de draaiing van de aarde. Op die plaatsen is het vloed. Ongeveer 6 uur later is de maan voorbij: hij heeft het water eigenlijk meegesleept. De zeespiegel zakt tot zijn laagste punt: het is eb. Elke maand hebben we twee springgetijden en twee dode getijden. Bij springtij staan de zon, de maan en de aarde op één lijn, het water staat dan extra hoog. Bij doodtij staan de zon en de maan in een rechte hoek ten opzichte van elkaar. Ze trekken verschillende kanten uit, het water staat nu extra laag.

Het onderzeese landschap

Veel mensen denken dat de zeebodem plat is, maar dat is alles behalve waar. Heel diep onder water zijn er grote onderzeese vlakten, maar ook bergketens met diepe dalen. Die dalen worden troggen genoemd. De onderwaterbergen noemen we oceaanruggen. Ook zijn er grote breuken en veel vulkanen. Langs de randen van alle continenten ligt in de oceanen een ondiep gedeelte dat het continentale plat word genoemd. Zo’n plat loopt gelijdelijk af naar de oceaanbodem. Onder de Atlantische Oceaan ligt een prachtig landschap. Het meest opvallende is de S-vormige Mid-Atlantische Rug. Daar wordt nieuwe zeebodem gevormd, op de grens van twee schollen die uit elkaar schuiven. Verder zijn er onder zee uitgestrekte vlakten en losse bergen en bergtoppen die soms als eilanden boven het water uitsteken.
De Mount Everest is met een hoogte van 8848 meter, de hoogste berg ter wereld. Maar het diepste punt op aarde, in de Marianentrog in de Grote Oceaan, is 11.034 m diep.

Het water in de zee

Zeewater is erg zout en niet drinkbaar. Dit komt omdat zeewater ongeveer 3.5% opgeloste mineralen of zouten bevat (de zoutheidsgraad van het water is overal anders). Het belangrijkste zout is natriumchloride oftewel keukenzout. Ook zitten er magnesium-, kalium- en calciumzouten in het water. De meeste van die zouten komen uit rivieren. Zij nemen mineralen mee uit de gesteenten waar ze langskomen. Ook sommige meren hebben daarom zout water.
De zoutheidsgraad van zeewater blijft ongeveer gelijk omdat de hoeveelheid water in de zeeën ongeveer gelijk blijft. Dat komt door de waterkringloop.

De waterkringloop

Ook wel de watercyclus genoemd. De zon laat water uit de zee verdampen tot waterdamp. Die damp stijgt op en koelt af. Daarbij condenseert hij: dat wil zeggen er ontstaan dan kleine waterdruppeltjes. De druppeltjes vormen samen wolken en vallen weer terug naar de aarde als regen of sneeuw. Via rivieren stroomt dit water uiteindelijk weer terug naar de zee.

Leven in de zee

Verschillende soorten dieren en planten leven in de zee. Planten vind je alleen in de bovenste gedeelten want ze hebben zonlicht nodig om te groeien. Heel wat zeewiersoorten groeien op de zeebodem in de ondiepe wateren dichtbij de kust.
Heel veel zeeplanten zijn zo klein dat je ze enkel onder een microscoop kunt zien. Deze planten worden gegeten door diertjes die bijna even klein zijn. Deze plantjes en diertjes noemen we plankton. Zij zijn op hun beurt weer voedsel voor kleine vissen. Zo ontstaat een voedselketen.

De stervende zee

Al eeuwenlang heeft de zee gediend als vuilstortplaats voor de mensen. Traditiegetrouw zetten alle zeelui al het afval overboord. In het verleden was de hoeveelheid vuil veel minder, het werd snel afgebroken door de zee. Tegenwoordig is de hoeveelheid afval veel groter en de materialen blijven veel langer in stand. De oceanen raken verstikt.
Jaarlijks komt er 3.5 miljoen ton olie in zee terecht, meestal als gevolg van ongelukken. Het deel van de olie dat naar de bodem zakt brengt schade toe aan planten en vissen. Het deel dat blijft drijven vormt enorme vlekken die de toevoer van zuurstof belemmert. Veren van vogels met olie erop verliezen hun isolerende werking waardoor de beesten sterk afkoelen. Dit heeft vaak de dood tot gevolg. Toen de olietanker Sea Empress in 1996 vastliep op de rotsen voor de zuidkust van Wales stroomde 60.000 ton ruwe olie in zee en raakte 250 km kust besmeurd waarbij 50.000 vogels stierven.
Kerncentrales produceren radioactief afval dat schadelijk is voor alles wat leeft en dat duizenden jaren blijft. Niemand wil dat graag in zijn achtertuin hebben dus word het maar in zee gedumpt. Maar ook daar richt radioactief afval grote schade aan. Amerika verbood in 1970 het dumpen in zee van radioactief afval en Europa volgde in 1982. Maar nog geen vijf jaar daarna ontdekte men dat de radioactieve straling op een strand in de buurt van de Engelse kerncentrale bij Sellafield duizend keer zo hoog was als normaal.
Overal op de wereld lozen rioleringen hun afval ongezuiverd in zee of word het per schip vervoerd en midden op zee geloosd. In de Mid-Atlantische bocht, een gebied in de Atlantische Oceaan op 160 km ten oosten van New York, word jaarlijks meer dan acht miljoen ton ongezuiverd rioolafval gestort. De zee-egels die in dat gebied leven, bestaan voor 25% uit rioolspecie. In 1998 gaf de Europese Unie een verbod op het lozen van rioolafval in zee.
Veel dieren sterven door al deze vervuiling. Talloze dieren raken verstrikt in netten of zien dingen aan als voedsel. Het visaantal neemt ook sterk af doordat ze in grote aantallen gevangen worden voor de vishandel. Gelukkig zetten veel organisaties zich in voor redding van de stervende zee, zoals Greenpeace.