Vulkanisme

Inleiding

Vulkaanuitbarsting treft Filippijnen
24 februari 2000
MANILLA - Meer dan 30.000 inwoners van de Filippijnen zijn vandaag gevlucht, na een serie uitbarstingen van de vulkaan Mayon. Mayon kwam vanochtend tot de eerste van veertien uitbarstingen en braakte wolken rook en as uit die hoogtes van 10 kilometer bereikten.
De uitgespuugde keien en ander materiaal komen met temperaturen van 900 graden Celsius neer op de berghellingen, waarna de lava volgens seismologen met zo'n 80 kilometer per uur naar beneden glijdt. Er zijn nog geen slachtoffers gemeld.
De Filippijnse president Estrada moest een bezoek aan de getroffen regio afzeggen, omdat het vliegveld in de provinciale hoofdstad Legazpi moet sluiten wegens de regen van as en stenen.
Voorafgaand aan de uitbarstingen zouden zich volgens het Vulkanologisch en Seismologisch Instituut in Manilla zware bevingen hebben voorgedaan. "We hebben alarmfase vijf ingesteld en dat betekent dat we met een gevaarlijke uitbarsting zitten", aldus de directeur van het instituut.
De 2462 meter hoge Mayon-vulkaan, die zo'n 330 kilometer ten zuidoosten van de hoofdstad Manilla ligt, heeft sinds juni vorig jaar vier keer as en rook uitgebraakt. De berg staat bekend als gevaarlijk. Bij de laatste uitbarsting in februari 1993 kwamen zeventig mensen om het leven. In 1911 was de ramp nog groter toen bij een eruptie 1300 personen stierven.
Dit was 24 Februari in de Telegraaf te lezen. Vulkaanuitbarstingen zijn aan de orde van de dag. Iedereen heeft wel eens in de krant een stukje gelezen over een land dat weer eens getroffen is door een vulkaanuitbarsting.
In dit werkstuk zult u meer te weten komen over het onderwerp vulkanisme. We zullen door middel van een aantal vragen te beantwoorden, dieper op het onderwerp ingaan. Er zal wat verteld worden over vulkanisme in het algemeen en over verschillende deelgebieden waar veel vulkanisme voorkomt. Tot slot zal er iets verteld worden over een andere vreselijke natuurramp: wervelstormen. We hopen dat u dit werkstuk met veel plezier leest.

Vulkanisme algemeen

Schildvulkanen
Schildvulkanen of simpelweg schilden zijn zeer grote vulkanen. Deze vulkanen zijn opgebouwd uit vele lagen gestolde lava. De lava stroomt uit de opening, de krater of centrale opening genaamd. Soms stroomt de lava uit meerdere openingen. Zo wordt er een brede zacht glooiende kegel gevormd. De hellingen van deze vulkanen zijn zo flauw omdat de lava met een hoog basalt gehalte zeer vloeibaar is. Dit maakt het onmogelijk hoge steile kegels te vormen.

Schildvulkanen komen voor bij zogenaamde hot spots (dit zijn hete plekken). Deze liggen ver verwijderd van de tektonische platen. Ze komen ook voor in de buurt van de mid-oceanische rug. Dit is een langgerekte bergrug midden op de bodem van de oceaan. Daar is het uitbreiden van de zeebodem aan de gang. De aardkorst scheurt uiteen en aan de andere kant van de aardkorst vind dan subductie plaats (de zware plaat duikt onder de lichte). Waar de aardkorst uiteen scheurt komt lava naar boven.
Schildvulkanen barsten rustig uit. De uitbarstingen bestaan vooral uit lava uitvloeiingen en fonteinen. Daar door ontstaan rond de vulkaan opening sintelkegels en spatkegels. De bekendste schildvulkanen vind je op Hawaii (de Mauna Loa en de Kilauea). De frequentie van dit soort vulkanen is jaren slapend.

Stratovulkanen
Een stratovulkaan wordt ook wel een samengestelde vulkaan genoemd. Deze ontstaat waar subductie plaats vind. De zware plaat duikt onder de lichte. De plaat smelt en wordt magma. Deze magma wil naar boven. De vulkaan komt tot uitbarsting. Een samengestelde vulkaan bestaat uit afwisselende lagen as en lava. Dat verklaart meteen de naam. De vulkaan spuwt om de beurt lava en as uit. Zo kan er in een korte tijd een hoge berg worden opgebouwd.
Dit soort vulkanen komt meestal explosief tot uitbarsting. Dit komt door het kleverige en taaie magma die omhoog wil en dan de kraterpijp verstopt. Er komt steeds meer druk op te staan en als die druk te groot wordt krijg je een zeer explosieve eruptie.
Stratovulkanen hebben vaak indrukwekkende hoge bergtoppen met eeuwige sneeuw. Deze zijn vaak hoger dan 2500 meter. Ze hebben vaak een oppervlak van 1000 km2 en een volume van 400km3.
Tussen twee erupties door houdt de vulkaan zich een lange tijd rustig. Het lijkt dat de vulkaan uitgedoofd is. Om de vulkaan te zien uitbarsten moet je geluk hebben of de vulkaan een lange tijd observeren.
Hoewel Stratovulkanen meestal groot en kegelvormig zijn heb je nog meer verschillende vormen: concaaf/hol (Agua), pyramideachtig (Stromboli), convex-concaaf/ hol-bol (Vesuvius), helmvormig (Mount Rainier), ingestorte caldera (Graciosa), ingenesteld (El Piton in Teide), met allerlei krater toppen (Shasta), of langsgewijs langs een kloof (Hekla).

Sintelkegels
Sintelkegels vind je over de hele wereld in het vulkanisch landschap. Ze zijn niet echt beroemd of berucht omdat ze met hun uitbarstingen weinig schade en andere ellende veroorzaken. Meestal worden ze gevormd door de uitbarstingen van het Stromboli- of Hawaiiaanse type. De kegels ontwikkelen zich in groepjes. Ze komen vaak voor op de hellingen van de Strato- of schildvulkanen. Sintelkegels zijn slapend.

De sintelkegels bestaan uit lava fragmenten. Die zijn afkomstig uit de vulkaanopening en hopen zich hier rondom op na een uitbarsting. Lavafragmenten bestaan over het algemeen uit sintels.

Sintelkegels groeien erg snel. Ze bereiken snel hun maximale formaat. Sintelkegels worden over het algemeen niet hoger dan 250 meter. Hun diameter is meestal zo'n 500 meter.
De vorm van een sintelkegel wil nog wel eens veranderen tijdens zijn (korte) leven. Als de positie van de opening (uitlaat) verandert kunnen zich meerdere kegels op een rij of door elkaar heen staand ontwikkelen. Afhankelijk van de kracht van de eruptie kunnen de kegels ingenesteld, begraven in de grond of in de vorm van een breuk voorkomen.
Een mooi voorbeeld van een sintelkegel is een vulkaan in Mexico, de Paricutin. Hij ontstond spontaan midden in een korenveld op 20 februari 1943 en groeide in de vijf erop volgende dagen uit tot een hoogte van bijna 100 meter.

Hotspots
Hotspots of hete plekken zijn plaatsen in de mantel waar het zo heet is dat gesteente smelt tot magma. Boven deze plaatsen ontstaan schildvulkanen. Ze ontstaan op de bodem van de diepzee en kunnen na verloop van tijd zo hoog worden dat ze als vulkanische eilanden boven water uitsteken. De Hawaiiaanse hete plek bijvoorbeeld is al 70 miljoen jaar actief, en heeft een reeks schildvulkanen doen ontstaan over een oppervlakte van 6000 km van het noordwesten van de Stille Zuidzee.
Een andere, de Yellowstone hot spot is al minstens 15 miljoen jaar actief en heeft vulkanische landvormen doen ontstaan langs de Snake River Plain, een vlakte die zich over 650 km uitstrekt vanaf West Wyoming tot de grens tussen Idaho en Oregon.
Als een hete plek onder een continentale lithosferische plaat ligt kan de hete plek enorme volumes magma produceren die laag over laag afgezet worden. Duizenden vierkante kilometers land kan zo bedekt worden! Deze opeenhopingen worden basalt stromen genoemd.

Gevaren
Het as en vulkanisch gesteente van een vulkaan zijn erg voedzaam voor planten. Vandaar dat er veel boeren op vulkanen wonen, want ze kunnen daar goed hun voedsel verbouwen. Helaas voor die boeren is een vulkaan erg gevaarlijk. Als hij uitbarst vernield hij het hele landschap: stof, as en stenen worden (kilo)meters hoog de lucht in geblazen en kunnen soms tot een zonsverduistering leiden.
Meestal staat er na een vulkaanuitbarsting niets meer overeind in de wijde omtrek van de vulkaan
Lava stroomt naar beneden en vernietigt alles wat het op zijn pad tegenkomt. Als de as op de grond is terechtgekomen, en het gaat regenen, kunnen er modderstromen ontstaan, die hele dorpen wegvagen.
Maar aangezien de as zo vruchtbaar is, zullen er al gauw bomen en planten groeien, en zullen de mensen weer terugkeren om hun bestaan weer op te bouwen.

De vier deelgebieden: IJsland, de Andes, Hawaii en de Etna

Deelgebied 1: IJsland

In IJsland komt erg veel vulkanisme voor. Dit vulkanisme ontstaat doordat er twee aardschollen van elkaar af schuiven. Amerika schuift namelijk van Europa af. Hierbij ontstaan scheuren in de aardkorst. Door de scheuren komt magma naar boven. Deze stolt vrijwel onmiddellijk en er ontstaan schildvulkanen. Op IJsland komen er behalve schildvulkanen ook Stratovulkanen en tafelbergen voor. Ook komen er spleeterupties voor die zijn heel gewoon in IJsland. Bij een spleeteruptie scheurt bij een aardbarsting de aarde open. Er ontstaat een lange spleet waaruit vooral veel lava stroomt. Er ontstaan uiteindelijk op een aantal plaatsen kleine uitbarstinghaarden. Hieruit kunnen er kleine kraters gevormd worden.

Een gletsjerbreuk is een gletsjer waarin zich een meer vormt en waarbij dit meer plotseling leegloopt. Dit leeglopen kan door twee manieren gebeuren. Namelijk door smeltwater of door vulkanisme. Door smeltwater kan het gebeuren dat het smeltwater niet kan wegstromen doordat het wordt tegengehouden door een berg of ijsmuur. Het water hoopt zich op in een meer. Bij voldoende druk gaat het ijs van de gletsjer drijven. Hierdoor zal het meer onder de gletsjer leeg stromen. Dit komt overal in de wereld voor. Bij de tweede manier zorgt het vulkanisme ervoor dat het meer leegloopt. Dit komt vooral voor op IJsland. Het komt voor bij de vulkanen Katla, Eyjafjallaljökull en Öræfajökull. Bij een gletsjerdoorbraak komen steden onder water te staan en onder het puin te liggen.

Deelgebied 2: de Andes

In het Andes gebergte komt ook veel vulkanisme voor. Het vulkanisme is ontstaan doordat er twee platen tegen elkaar botsen. Bij de botsing ontstaan er gebergtes en vulkanen. De voorkomende vulkanen in de Andes zijn vooral Stratovulkanen. Het type eruptie wat voorkomt in de Andes is het pelee type. De gletsjerdoorbraken die in IJsland voorkomen kunnen niet ontstaan in de Andes. Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste is er een heel ander klimaat in de Andes dan op IJsland, het is er veel warmer. Ten tweede komt er lang niet zoveel vulkanisme voor als op IJsland.

In de Andes komen ook lahars voor. Lahars Zijn plotselinge stromen van halfvloeibare modder, rotsen en ijs. Ze donderen met angstwekende snelheid en vernietigende kracht naar beneden. Lahars ontstaan vooral door uitbarstingen van vulkanen.

De Nevado del Ruiz

De Nevado del Ruiz is een zeer actieve vulkaan. De vulkaan ligt vlakbij het centrum van Colombia in een vulkanisch gebergte. Het gebied maakt deel uit van het Los Nevados Nationaal Park en is makkelijk bereikbaar. Het is de meest bekendste beklimminggebied in Colombia en in de winter als uitkijkplek. Het is de hoogste berg in de omgeving. De berg is namelijk 5000 meter hoog.

De Nevado del Ruiz kwam tot uitbarsting in 1885. Deze uitbarsting was de op vier na dodelijkste in de geschiedenis. Deze uitbarsting staat op 9 in de top-10 van de krachtigste erupties. Het totaal aantal schachtoffers was meer dan 230.000. Tijdens de uitbarsting was er een 14 jarige meisje en ze heette Omaira Sanchez, die zestig uren lang voor haar leven vocht de reddingspogingen mislukten en het meisje verdronk. Na deze uitbarsting was deze vulkaan nog actief voor een paar jaar. Namelijk in de jaren 1991 en 1992.

Deelgebied 3: Hawaii

Hawaii is een lange rij eilanden waar veel vulkanisme voorkomt. Het bestaat uit 8 grote hoofdeilanden en nog 130 andere, kleinere eilandjes. Deze zijn niet allemaal meer bewoond. Het is een staat van Amerika en ligt aan de Westkust op de hoogte van The Rocky Mountains en Mexico. Hawaii bevindt zich ongeveer in het centrum van de Pacifische plaat. Dit is een oceanische plaat. Het is een groot deel van de Grote Oceaan. De Pacifische plaat heeft allemaal kleine scheurtjes. De plaat verplaatst zich elk jaar 2,5 cm naar het Noordwesten. De Pacifische plaat en de daaraan grenzende Amerikaanse plaat, schuren langs elkaar waardoor er zwakke plekken ontstaan langs de plaatgrenzen. Op deze plekken is het hete magma niet meer ver onder de korst verwijderd. Op de plaats waar het magma zijn weg naar boven gevonden heeft ontstaat een vulkanisch eiland.

Doordat de Pacifische plaat elk jaar 2,5 cm verplaatst ontstaat er een lange keten van vulkanische eilandjes, die zich van Hawaii tot zo’n 4000 km verderop in Noordwestelijke richting uitgespreid heeft. Echter niet op alle eilanden zijn de vulkanen nog actief. De bekendste actieve vulkanen zijn: Lo`ihi, Kilauea, Mauna Loa, Hualalai, Mauna Kea, Kohala en Haleakala. In het Zuidoosten liggen de grootste en oudste vulkanen. Deze vulkanen zijn al heel vaak uitgebarsten en worden daardoor steeds groter. Er komt steeds een nieuwe laag gestolde lava overheen. De kleinste vulkanen liggen onder water. Ze zijn niet te zien. Hawaii is ook ooit zo begonnen. Alle vulkanen van Hawaii zijn schildvulkanen. Er komt steeds een dun laagje gestolde lava overheen waardoor je flauwe hellingen krijgt. Ze zijn ontstaan door hotspots (hete plekken). De Hawaiiaanse hotspot is al 70 miljoen jaar actief.

Zoals te zien is op het kaartje hierboven zit er een bocht in de eilandenreeks. Al eerder is verteld dat de Pacifische plaat waar Hawaii op ligt, elk jaar 2,5 cm verplaatst in Noordwestelijke richting. De Hawaiiaanse hotspot beweegt echter niet mee. Zodoende schuift de plaat over de hotspot en ontstaat er een knik in de eilandenreeks. De vulkanen van Hawaii zijn niet de enige die op deze manier ontstaan zijn. IJsland op de Amerikaanse plaat en de Galapagoseilanden op de Nazcaplaat bewegen ook over een hotspot waardoor je hetzelfde effect krijgt.

Kilauea

De meest bekendste vulkaan van Hawaii is de Kilauea. Op het kaartje hieronder is de locatie van de Kilauea te zien (het donkeroranje gekleurde). Hij ligt in het Zuidoosten van het eiland Hawaii.

De Kilauea heeft een hoogte van 1277 m boven zeespiegel. Het is de jongste vulkaan van het eiland Hawaii. Vroeger dachten de mensen dat de Kilauea een hele kleine vulkaan was. Dit kwam doordat ze hem vergeleken met de Mauna Loa, die heel wat hoger is. Later bleek dat de Kilauea een groot magmapompsysteem heeft dat 60 km de grond ingaat.

Na een pauze van ¼ eeuw waren er met tussenpozen een aantal uitbarstingen van de Kilauea. Deze uitbarstingen waren in 1919, 1921, 1922 en 1923. In 1952 begon de Kilauea weer flink met uitbarsten. Er zijn ongeveer 34 uitbarstingen geweest. De zwaarste uitbarsting ooit was in 1960. Gelukkig waren er geen slachtoffers. Dit kwam doordat vulkanologen na een lange periode van wetenschappelijk onderzoek de uitbarsting konden voorspellen en zo kon alles op tijd geëvacueerd worden. Wel vernietigde de lavastroom een dorp. In 1984 was er weer een gigantische uitbarsting. De lava stroomde 11 km de zee in. Sindsdien is hij niet meer opgehouden. De laatste uitbarsting vond plaats in de maand juli van 1997. De Kilauea produceerde reusachtige lavastromen maar gelukkig waren er weer geen mensen in gevaar.

In totaal is de Kilauea wel 61 maal uitgebarsten.Op de Kilauea staat het vulkaanobservatorium van Hawaii die is uitgegroeid tot een internationaal centrum voor vulkaanstudies.

Deelgebied 4: de Etna

De Etna is de grootste vulkaan van Europa, hij is namelijk wel 1374 meter hoog. De Etna staat op Sicilië, Italië.

Ook is de Etna een van de meest actieve vulkanen van de wereld. De grootste uitbarsting van de vulkaan had plaats in 1669. Toen overspoelde een lavastroom het hele stadje Catania. Omstreeks 1500 werden al uitbarstingen genoteerd. Sindsdien zijn er 209 geteld. Het is nooit de hoofdkrater die uitbarst, maar openingen in de flanken van de vulkaan. Tot vandaag de dag barst de Etna nog regelmatig uit. In 1998 is er paniek bij de Etna. Hij is weer actief geweest en heeft brokstukken tot 10 km hoogte de lucht in gesmeten. Vulkanologen zeggen dat de mogelijkheid tot een uitbarsting als in 1992 (een grote uitbarsting waarbij Italiaanse troepen de bewoners van dorpen om de Etna moesten redden van de lavastroom) bestaat. Gelukkig gebeurt dat niet. In de nacht van 22 op 23 maart 2000 is de Etna wel uitgebarsten. De lava werd 200 m de lucht in gespoten. Het spektakel heeft in totaal ongeveer twee uur geduurd. Er is geen gevaar voor omwonenden omdat de lavastromen twee onbewoonde dalen inlopen. 17 Juli werd Italië weer gewaarschuwd dat de Etna op uitbarsten stond. Er werden 50 aardschokken gevoeld in de buurt van de Etna. De uitbarstingen worden steeds heviger en iedereen maakt zich grote zorgen over de grote lavastromen die op het dorpje Nicolosi af komen. Cantania wordt meerdere malen onder de as bedolven. De uitbarstingen gaan een aantal dagen door. Op 30 juli wordt bekend dat door de vulkaan giftige zwaveldampen in de lucht zijn terechtgekomen. 3 augustus is uiteindelijk de ellende over en is de rust op Sicilië grotendeels teruggekeerd.

De Etna is niet echt een gevaarlijke vulkaan. Dit komt doordat hij lang van tevoren waarschuwt door lichte aardschokken. Er volgt ook nooit een geweldige uitbarsting met brokstukken en as. Er ontstaan wel stromen erg vloeibare lava die langzaam naar beneden lopen. Er is dus altijd tijd genoeg om mensen in veiligheid te brengen als het nodig is.
Hoe de Etna is ontstaan zijn zelfs geologen nog niet helemaal achter. Hij is niet ontstaan zoals de andere eerder beschreven vulkanen. Sommige geologen denken dan de Etna op een soort van magmabel staat. Dit zou kunnen verklaren waarom de Etna zo veel lava spuwt.

Tropische wervelstormen

Wat is een wervelstorm?
Een tropische wervelstorm is een zeer krachtige storm met hevige wervelwinden. Die wervelwinden kunnen een snelheid van 120 kilometer per uur halen. Wervelwinden ontstaan boven warme oceanen met een zeewater temperatuur van ongeveer 27 graden. Ze reizen in de windrichting mee over zee. Dat doen ze meestal met een snelheid van ongeveer 20 km per uur. Ze brengen hevige regens met zich mee en maken hoge golfen. Als de wervelwinden boven land komen veroorzaken ze grote schade en richten vernielingen aan. Bomen worden ontworteld en daken waaien van huizen. De hoge golven en zware regens veroorzaken in de kuststreken vaak grote overstromingen. Door de eeuwen heen zijn wervelwinden de oorzaak geweest van vreselijke rampen. Tegenwoordig weten wetenschappers een heleboel bijvoorbeeld over hoe ze gevormd worden, maar we zijn nog steeds niet in staat om ze tegen te houden.

Binnen in de wervelwind
Er ontstaat een wervelwind als waterdamp uit de zee dikke wolken vormt. Terwijl de warme waterdamp en lucht opstijgen, beginnen ze te draaien in de opwaartse spiraal. Nog meer warme, vochtige lucht stijgt op onder de opstijgende lucht en die wervelde lucht bouwt een enorme wervelwind op. De hevige wind draait rond in een rustig, wolkeloos gebied van zeer lage druk. Dit wordt het oog van de wervelstorm genoemd.

Waar ter wereld
Wervelwinden ontstaan in gebieden rond de evenaar. Ze ontstaan tussen de keerkringen: de kreeftskeerkring ten noorden van de evenaar en de steenbokskeerkring ten zuiden van de evenaar. Dit zijn de heetste gebieden op de aarde. Hier is dus het water van de oceanen het warmst. De oceanen met een temperatuur boven de 26.5ºC produceren warme, vochtige damp die een wervelwind nodig heeft om zich te vormen.

Wervelwind zones
De wervelwindzones op aarde bevinden zich tussen de denkbeeldige lijnen: de kreeftskeerkring en de steenbokskeerkring. De wervelwinden trekken meestal westwaarts. Ze worden voortgeduwd door de passaatwinden. Dan draaien ze weg van de evenaar en nemen toe in snelheid. Ze nemen toe in snelheid omdat ze worden beïnvloed door het draaien van de aarde. Op het noordelijk halfrond gaan wervelwinden altijd tegen de wijzers van de klok in. Veel wervelwinden draaien naar het oosten als ze koeler land of koeler zee bereiken.

De hevigste stormen
De krachtigste stormen blijken lang niet altijd de meest verwoestende te zijn. Pas sinds kort zijn er betrouwbare statistieken over windsnelheden, luchtdrukverschillen, schade en slachtoffers van wervelwinden en andere tropische stormen. Ze tonen aan dat de schade afhangt van waar en wanneer een storm toeslaat en in welke mate men gewaarschuwd was. In september 1935 bereikte een wervelwind van de 5e categorie de kust van Florida en werden 408 mensen gedood. Slechts een maand later veroorzaakte een wervelwind, die volgens de verslagen waarschijnlijk veel minder krachtig was 2000 doden in Haïti.

Cycloon
Een cycloon is een vrij groot gebied van lage luchtdruk waar de lucht omheen beweegt in de richting die de aarde draait. Cyclonen van normale breedte worden depressies genoemd. Een cycloon op kleine schaal, word ook wel een windhoos genoemd. In Nederland kan zo'n windhoos voorkomen.
Tussen 5 en 10 noorden breedte en zuiden breedte ontstaan tropische orkanen. Die tropische orkanen heten ook wel cyclonen of tropische wervelstormen. Men spreekt eerst van een tropische cycloon. Maar als de cycloon sneller dan windkracht 12 (méér dan 32 m/s) gaat tropische cyclonen Wordt zo'n cycloon anders genoemd namelijk een hurricanes dan komt de cycloon voor in het Caribische gebied en ten westen van Midden-Amerika. Deze cyclonen kunnen alleen boven zeewater dat warmer is dan 27 graden Celsius voorkomen.

Tropische orkanen

Tropische orkanen ook wel tropische cyclonen genoemd, ontstaan zodra de temperatuur van het oceaanwater rond de evenaar opgelopen is tot 27 graden of hoger. Daarom ontstaan ze vooral in de nazomer en het najaar. Mocht u voornemens hebben in die periode naar het Caribische gebied en met name Florida, Mexico of het Bovenwindse eilanden te reizen dan is het niet onverstandig de weerberichten in de gaten te houden. Behalve de gevaarlijke orkaanwinden vallen er in de verre omtrek ook honderden millimeters regen: bepaald geen vakantieweer dus.
Waar ontstaan tropische orkanen?
De bron van tropische orkanen vinden we vaak voor de West Afrikaanse kust, Waar enorme onweersbuien het beginstadium vormen voor deze orkaandepressies. Ze drijven met de oostelijke stroming mee en doorlopen ondertussen de stadia van tropische depressie tot hurricane. Er wordt pas over een tropische orkaan gesproken als de wind een gemiddelde snelheid heeft bereikt van 118 km/u en hoger. Een tropische orkaan of cycloon is bovendien tot grote hoogte gevuld met warme lucht in tegenstelling tot de depressies in onze omgeving die gevuld zijn met koude lucht.

Bronvermelding

We hebben gebruik gemaakt van de volgende sites:

 http://www.vulkanen.nl
 http://www.telegraaf.nl
 http://www.ijsland.com
 http://www.library.thinkquest.org/17457/dutch
 http://hawaii.pagina.nl
 http://landen.pagina.nl
 http://atlas.pagina.nl
 http://www.google.com
 http://www.theunitedstatesofamerica.myweb.nl/landschap/bergen.htm
 http://www.geo.mtu.edu/~boris/ETNA.html
 http://volcano.und.nodak.edu/vwdocs/volc_images/img_etna.html
 http://www.op.dlr.de/ne-hf/SRL-2/p45738_etna.html
 http://www.bop.vgc.be/tijdschriften/kits/980301/etna.html
 http://dorneanu.myweb.nl/Vulkanen/paginas/vulkaan.htm
 http://www.ad.nl
 http://www.volcanoes.com
 http://geografie.pagina.nl
 http://www.lib.utexas.edu/maps/

We hebben nog wel meer sites gebruikt maar niet allemaal zijn genoteerd en van sommige is maar zo weinig informatie gebruikt dat het niet de moeite waard was.