Plaattektoniek, aardbevingen en vulkanen

Inleiding
Wij hebben zelf niet het onderwerp mogen uitkiezen. Dat was al voor ons gedaan. Het werkstuk moest gaan over Endogene krachten oftewel: Plaattektoniek, aardbevingen en vulkanen. Zoals we al zeiden: Ons werkstuk gaat over plaattektoniek, aardbevingen en vulkanen. Dat is dan ook wat er wordt verteld in onze hoofdstukken, maar we zullen het nog even iets duidelijker aangeven. Er wordt verteld over: - platen - de geschiedenis van de aardbeving - wat een aardbeving in houdt - hoe de schalen verdeeld zijn - de aardbeving van Turkije - wat een vulkaan is - welke soorten vulkanen er zijn - grote vulkaanuitbarstingen
Er worden verschillende vragen gesteld in het werkstuk, zo wordt er onder andere gevraagd: - Hoe meet men de kracht van een aardbeving? - Welke soorten golfbewegingen heb je? - Hoe werkt een seismograaf? - Wat zijn zijkraters? Platen

Dit werkstuk gaat over aardbevingen en vulkanen. Om te begrijpen wat aardbevingen en vulkanen precies zijn vertellen we eerst iets over de aarde zelf: De aarde bestaat uit 4 lagen. De binnenste laag is de binnenkern. Die bestaat uit vloeibaar gesteente. In de binnenkern is het rond de 2500 graden Celsius. Om de binnenkern heen zit de buitenkern. Die is waarschijnlijk vloeibaar. Om deze 2 kernen heen ligt de mantel. Die bestaat uit gesteente, maar is toch nog heel heet. Om deze mantel bevindt zich de aardkorst. Die bestaat uit bewegende platen. Die platen worden ook wel schollen genoemd. Schollen zijn ongeveer 64 kilometer dik. Je hebt verschillende soorten schollen. Schollen waar alleen water op ligt, zoals de zee noemt men Oceanische schollen. Schollen waar alleen land op ligt noem je continentale schollen. Die schollen hebben ook namen. Alle schollen die er op de wereld zijn de: - Pacifische plaat - Amerikaanse plaat - Afrikaanse plaat - Euraziatische plaat - Nazca plaat - Antarctische plaat - Indisch Australische plaat. Vroeger waren die schollen een geheel. Die heette Pangea. Langzamerhand ontstonden er scheuren in dat geheel. Zo ontstonden er aparte schollen. Die schollen liggen nog wel vast tegen elkaar aan, want ze drijven maar heel langzaam. In één jaar verschuiven ze ongeveer 2 centimeter. Maar er zitten nog wel spleten tussen de schollen. Die spleten zijn de zwakke plekken in de aardkorst. Deze noemen we ook wel breuklijnen. Soms is het zo dat twee schollen tegen elkaar aan drijven. Dan duwen ze zo hard dat er een bepaalde spanning ontstaat. Op een gegeven moment is er zoveel spanning opgebouwd dat die spanning wil ontsnappen. Dat kan op twee manieren: - de spanning kan ontsnappen doordat de twee schollen langs elkaar heen schuiven (figuur 1) - de spanning kan ontsnappen doordat de twee schollen tegen elkaar opbotsen en zo een berg vormen (figuur 2) In het eerste geval is het een aardbeving, bij het tweede geval is het een vulkaan. De krachten die van buiten komen, waardoor de platen gaan schuiven, noemen we exogene krachten. Die van binnenuit noemen we de endogene krachten. De geschiedenis van de aardbeving
Vaak zie je op televisie dat er een aardbeving heeft plaatsgevonden. Er wordt dan verteld over de kracht van de aardbeving en de gevolgen hiervan. Maar wat meestal niet verteld wordt is hoe die aardbevingen ontstaan. Vroeger geloofden men in mythen en legenden. Men bedacht verschillende verklaringen. De schildpad
Zo dacht men in India bijvoorbeeld dat de aarde op een gouden schaal lag. Die schaal zou dan gedragen worden op de ruggen van reuze olifanten. Die olifanten stonden dan weer op een nog grotere schildpad. Als die schildpad zich dan omdraaide veroorzaakte dat een aardbeving. Poseidon
De Grieken geloofden dat Poseidon als hij heel erg boos was, aardbevingen veroorzaakten. Poseidon is de god van de zee. Inkrimping
Een tijdje later dacht men dat een aardbeving het gevolg was van het krimpen van de aardbol. Men dacht dat dat zou komen door te veel afkoeling. Ondertussen zijn al veel geleerden bezig geweest met het zoeken naar de echte verklaring. Men kon er maar niet op komen hoe gebergten, aardbevingen, vulkanen en de beweging van de werelddelen ontstonden. In de jaren 60 en 70 heeft men een theorie bedacht. Daardoor kon men opeens alles verklaren. Die theorie wordt ook wel plaattektoniek genoemd. Aardbevingen
Hoe ontstaat een aardbeving precies? We hebben al eens gezegd dat een aardbeving kan ontstaan doordat er spanning onstaat tussen twee schollen. Die spanning wil ontsnappen en dat gebeurt doordat twee schollen langs elkaar heen schuiven. Maar een aardbeving kan ook andere oorzaken hebben. We gaan even wat verder in op die eerste oorzaak: Op de aarde liggen dus schollen. Die schollen drijven allemaal een kant op. Soms drijven die schollen naar elkaar toe. Dan botsen ze tegen elkaar aan. Als ze tegen elkaar aan botsen willen ze toch verder drijven, maar dat gaat niet want er ligt al een andere schol. Doordat die schollen tegen elkaar aan duwen onstaat er een spanning. Op een gegeven moment is die spanning zo groot dat die wil ontsnappen. Het makkelijkste is dan om te ontsnappen via de breuklijn, want die is het zwakst. Bij een aardbeving doet hij dat door te schuiven. Dit gaat met hele kleine schokken, maar op aarde is dat een hele grote schok. Een aardbeving dus. Het punt waar de aardbeving het sterkst is, noemt men het epicentrum. Het diepste punt waar een aardbeving begint, noemt men het hypocentrum. Waarmee meet je de kracht van een aardbeving? De kracht van een aardbeving kan je meten. Dit doe je met een speciaal apparaat. Dat apparaat heet een seismograaf. Voor “de kracht van een aardbeving” zegt men ook wel “magnitude”. Mensen die de magnitude meten heten seismologen. We leggen zo uit hoe een seismograaf werkt, maar om het duidelijk te kunnen begrijpen hebben we op de volgende bladzijde een plaatje geplakt van een seismograaf. Zoals jullie zien bestaat een seismograaf uit een standaard, een rol registratiepapier die vastzit aan een standaard wat ze samen de slinger noemen, een gewicht met een pen eraan vast en een veertje. Hoe werkt die seismograaf precies? De seismograaf is dus een grote standaard, waar aan de ene kant een stang met een registratieband aan vast zit en aan de andere kant een stang waar een veertje met een gewicht aan vast zit. De standaard waar de stang met de registratieband aan vast zit, is zo gemaakt dat het niet beweegt tijdens een aardbeving. Het gewicht daar in tegen, beweegt wel, doordat hij vast zit aan een veertje. Dat veertje beweegt tijdens een aardbeving door de trillingen. Daardoor beweegt gewichtje met de naald op en neer. De naald zet daardoor krassen in de registratieband. Door twee of meer registratiebandjes van een seismograaf, kan een seismoloog zien waar de trillingen plaatsvonden. Op dat registratiepapier wordt de tijd en de kracht vermeldt, en soms ook vanuit welke richting de trillingen werden opgevangen. Welke soorten golfbewegingen zijn er? Als er een aardbeving is, zijn die trillingen soms wel duizend kilometer verderop te meten. Men voelt die trillingen daar dan niet, maar toch zijn ze er. Het kan dus zijn dat er een aardbeving plaatsvindt in Tokio die men kan opmeten in New York. Aardbevingen bestaan uit golfbewegingen. Meestal zijn dat er drie of meer. Golfbewegingen kunnen zich voortplanten. Dat doen ze met verschillende snelheden over de aardkorst. Ze bewegen in verschillende richtingen. Je hebt drie soorten golven: - primaire golven - secundaire golven - lange golven
Primaire golven bewegen zich in de lengterichting. Secundaire golven staan daar loodrecht op. Lange golven planten rondom het aardoppervlak. Lange golven bewegen zich langzamer dan de anderen, maar ze maken de meeste schade. Seismografen staan op verschillende plaatsen in de wereld opgesteld. Elke dag meten ze wel trillingen op, want zoals we zeiden: De aarde beweegt altijd. Schalen
Om de kracht te meten gebruikt men dus een seismograaf. Maar hoe moet men nou vertellen hoe krachtig een aardbeving is. Om de metingen die met een seismograaf worden gedaan te vertellen zijn 2 schalen bedacht. Dit is de schaal van Richter volgens het boek “De Geo Geordend”: Kracht wat merk je in het epicentrum? 0,1,2 Niets
3 lichte trilling: alsof er een auto door de straat rijdt
4 matig tot sterk: deuren rammelen, schilderijen slingeren
5 sterk: voorwerpen (bijv. vazen) vallen om, bomen bewegen

5,5 zeer sterk: schade aan gebouwen, schoorstenen breken
6 vernielend: paniek, grote schade aan gebouwen
6,7 verwoestend: gebouwen zwaar beschadigd, gasleidingen breken, waardoor branden ontstaan, viaducten storten in
7,3 vernietigend: veel gebouwen ingestort, scheuren in de aarde
8 catastrofaal: meeste gebouwen verwoest, rails buigen
8,5 de wereld vergaat: hele steden worden verwoest, rotsen scheuren, het landschap verandert helemaal
Dit is de schaal van Mercalli volgens een encyclopedie: Kracht wat merk je in het epicentrum? I alleen door seismografen geregistreerd
II zeer licht; slechts onder gunstige omstandigheden gevoeld
III licht; trilling als van voorbijrijdend verkeer; door enkele personen gevoeld
IV matig; door velen gevoeld; rammelen van deuren en ramen; trilling als van zwaar verkeer
V vrij sterk; algemeen binnenshuis gevoeld; opgehangen voorwerpen slingeren; klokken blijven stil staan
VI sterk; schrikreacties; voorwerpen in huis vallen om; bomen bewegen; minder solide huizen worden beschadigd
VII zeer sterk; schade aan vele gebouwen; schoorstenen breken af; golven in vijvers; kerkklokken geven geluid

VIII vernielend; paniek; algemene schade aan gebouwen; zwakke bouwwerken gedeeltelijk vernield
IX verwoestend; vele gebouwen zwaar beschadigd; algemene schade aan funderingen; ondergrondse pijpleidingen breken
X vernietigend; verwoesting van vele gebouwen; grond verplaatsingen en scheuren in de aarde; schade aan dammen en dijken
XI catastrofaal; algemene verwoesting van gebouwen; rails worden sterk verbogen; ondergrondse leidingen vernield
XII buitengewoon catastrofaal; algemene verwoesting; scheuren in rotsen; veranderingen van het landschap; talloze aardverschuivingen
De schaal van Mercalli is meer gemaakt volgens de reacties van mensen die een aardbeving hebben meegemaakt. Recente aardbevingen
Zoals we al zeiden: de Aarde beweegt altijd. Hieronder hebben we een paar van de aardbevingen gezet die van 26-10-1999 tot en met 28-10-1999 gemeten zijn: DATUM TIJD KRACHT PLAATS
1999 10 28 15:02:01. 4.6 ALASKA PENINSULA
1999 10 28 12:38:57. 4.1 MONA PASSAGE. 1999 10 28 06:58:40. 5.4 4.7 OFF EAST COAST OF HONSHU, JAPAN
1999 10 28 04:08:13. 4.3 FOX ISLANDS, ALEUTIAN ISLANDS
1999 10 27 21:12:25. 4.6 ANDREANOF ISLANDS, ALEUTIAN IS. 1999 10 27 13:28:13. 5.0 SOUTH OF HONSHU, JAPAN
1999 10 27 13:24:40. 4.8 SOUTH OF HONSHU, JAPAN
1999 10 27 05:05:07. 4.9 4.5 EAST OF SEVERNAYA ZEMLYA, RUSSIA

1999 10 27 04:09:29. 5.3 5.2 EASTER ISLAND REGION
1999 10 26 22:52:13. 4.7 NORTHERN COLOMBIA. 1999 10 26 22:49:05. 4.8 HOKKAIDO, JAPAN REGION
1999 10 26 19:50:59. 3.7 SOUTHEASTERN ALASKA. 1999 10 26 18:40:15. 5.2 4.6 MINAHASSA PENINSULA, SULAWESI
1999 10 26 07:34:49. 4.1 VIRGIN ISLANDS. 1999 10 26 05:19:40. 4.9 4.3 ALASKA PENINSULA. 1999 10 26 01:36:37. 4.4 VANCOUVER ISLAND REGION Turkije
Onder het hoofdstuk “Recente aardbevingen” hoort natuurlijk ook de aardbeving in Turkije. Deze vond plaats op 17 augustus 1999, om 2 uur `s nachts (Nederlandse tijd). Bij deze aardbeving vielen wel 15.000 doden en meer dan 40.000 mensen raakten gewond. Veel gebouwen zijn ingestort en vele wegen zijn kapot. Dit alles gebeurde in maar 45 seconden! De kracht van de aardbeving was 7,5 op de Schaal van Richter. Het hypocentrum lag maar 10 kilometer diep en dat is heel laag voor een hypocentrum. De meeste schade ontstond in de plaatsen Izmit, Bursa en Istanbul. Vooral Izmit, want die lag maar 30 kilometer van het epicentrum! De schade van deze aardbeving is wel 6,5 miljard dollar. Dat is zo’n 13 miljard gulden. Het was op 17 augustus niet de eerste keer dat er een aardbeving was in Turkije. Op 3 april 1872 was er namelijk ook een aardbeving. Deze verwoeste de stad Antayka. Die aardbeving had een magnitude van 7,5 op de Schaal van Richter. Er vielen toen wel 1000 doden gevallen en een groot gebied rond het epicentrum werd helemaal verwoest. Op 27 juni 1998 was ook al een aardbeving. Deze vond plaats rond 5 uur plaatselijke tijd in de plaats Adana. De kracht van deze aardbeving was 6,3 op de Schaal van Richter. Hij had een diepte van 10 kilometer. Bij deze aardbeving vielen er 112 doden en meer dan 1500 gewonden. De naschokken van deze aardbeving hadden een kracht van 4,8 op de Schaal van Richter. Zelf op Cyprus voelde men die aardbeving! In dat deel van Turkije zijn wel vaker aardbevingen, maar dit was de sterkste aardbeving van de afgelopen 126 jaar. We spraken al een keer over naschokken. Naschokken zijn eigenlijk nieuwe aardbevingen, alleen zijn die dan een stuk lichter. Ook deze komen voor langs de breuklijnen. De eerste naschokken zijn vaak het zwaarst en langzamerhand worden ze steeds lichter. De aarde zoekt als het ware weer het juiste evenwicht op in de spanning van het aardoppervlak. Meestal zijn die naschokken dus niet zo zwaar, maar als de grote aardbeving (zoals toen op 27 juni het geval was) 6,3 op de Schaal van Richter is, kan een naschok ook nog een grote kracht hebben. Ook bij de aardbeving in Turkije van afgelopen augustus zijn er naschokken geweest. Zo was er op 31 augustus nog een aardbeving met magnitude 5,4 en op
13 september een aardbeving met magnitude 5,5. De zwaarste aardbevingen
De zwaarste aardbeving ter wereld was waarschijnlijk die van 12 juni 1897 in India. Zelfs in Europa kon men de schokken voelen. Waarschijnlijk was die kracht 9 op de Schaal van Richter. Dat weten we niet zeker, want de Schaal van Richter bestond toen nog niet. Het hoogste wat nu gemeten kan worden met de Schaal van Richter is 8,5. Dan kun je je dus voorstellen dat het nog erger was. Op 1 september 1923 is Tokio getroffen door een hevige aardbeving. De kracht van deze aardbeving was 7,9 op de Schaal van Richter. Omdat de aardbeving zo zwaar was braken er gasleidingen en ook brak er op diverse plaatsen brand uit. Veel mensen konden niet meer op tijd weg komen en meer dan 140.000 mensen stierven! Twee derde van Tokio werd hierdoor vernietigd. In Nederland komen bijna geen aardbevingen voor. En als ze dan voorkomen zijn ze niet zo krachtig als in sommige andere landen. De zwaarste aardbeving die in Nederland is gemeten was een aardbeving in 1993 met magnitude 5,7. Deze vond plaats bij Roermond. Vulkanen
Bij aardbevingen was het dus zo dat de spanning ontsnapte, doordat de twee schollen (die tegen elkaar waren opgebotst) langs elkaar heen schoven. Er was ook nog een andere manier waardoor de spanning kon ontsnappen: De twee schollen botsten tegen elkaar op en vormden een berg. Dit gebeurt net als bij aardbevingen op het zwakste punt: de breuklijn. Als zo’n berg ontstaat blijft er altijd nog een opening in die berg. Door die opening kan er magma om hoog komen. Magma is een mengsel van gesmolten gesteente en gas. Magma ontstaat in het onderste gedeelte van de aardkorst en het bovenste gedeelte van de mantel. Dat heet de magmahaard. Het magma is zo heet dat het gesteente van de rotslagen onder de aardkorst kan laten smelten. Als er genoeg magma is gevormd kan dat omhoog geschoten worden. Dat is dan een uitbarsting. Zo’ n uitbarsting wordt veroorzaakt door een zo genaamde “explosieve hittegolf”. Een explosieve hittegolf is wanneer magma in de magmahaard te heet is geworden. Die hitte wil ontsnappen en dat doet hij door gloeiend hete rotsblokken de lucht in te schieten. Ook doet hij dat door lava van alle kanten van de berg af te laten stromen. De opening van de berg heet: krater. Het stuk van de magmahaard tot de krater heet kraterpijp. Ook kun je bij een vulkaan zijkraters tegen komen. Wat zijn zijkraters? Soms is het zo dat bij een vulkaan een extra opening in de berg ontstaat. Die openingen ontstaan dan aan de zijkant van de berg. Daarom heten die extra openingen dan ook: zijkraters. Uit zo `n zijkrater kan ook lava stromen, maar veel minder dan uit de hoofdkrater. Een zijkrater heeft ook een kraterpijp, alleen is die veel smaller dan die van de hoofdkrater. Daarom heet de kraterpijp van de hoofdkrater dan ook hoofdkraterpijp. Zowel bij zijkraters als bij hoofdkraters komt er hete as vrij, na een uitbarsting. Als de as de lucht in gaat kan er asregen ontstaan. Dit is regen die vermengd is met as, waardoor er een soort van mist ontstaat. Verschillende soorten vulkanen Vulkanen spuiten allemaal lava, je kunt ze toch in 3 verschillende groepen verdelen: - dun vloeibare vulkanen - vloeibare vulkanen - dik vloeibare vulkanen
Het type waar de vulkaan onder valt ligt aan het materiaal dat bij een uitbarsting uit de vulkaan komt en aan de diepte van de magmahaard. Dun vloeibare vulkanen

Onder de dun vloeibare vulkanen vallen: - Hawaii-type - Stromboli-type
Het Hawaii-type is anders dan alle andere typen. Het is geen berg, maar een meer van dun vloeibare lava. Dit type is altijd werkzaam. Bij het Stromboli-type zijn de tijden tussen de uitbarstingen ongeveer gelijk. De dun vloeibare lava stijgt tot aan de kraterrand. Daarna worden bommen, slakken en as uitgespoten. Vloeibare vulkanen
Onder vloeibare vulkanen vallen: - Vulcano-type - Vesuvius-type
Na een uitbarsting van het Vulcano-type komt er een korst op de lava. Deze korst komt heel erg onder druk te staan van gassen. Deze gassen zorgen er voor dat na een tijdje de druk zo groot wordt dat de korst breekt en dan wordt er as en lava hoog de lucht ingespoten. Het Vesuvius-type is eigenlijk hetzelfde als het Vulcano-type, alleen is het Vesuvius-type krachtiger. Verder is er geen verschil tussen die twee. Er is ook nog een type die valt onder dun vloeibare én vloeibare vulkanen. Dit type heet Pliniaans of Perret-type. Dit type begint net als het Vulcano-type, alleen komt er meer gas uit en kan de kraterpijp uitschuren, waardoor de aswolken hoger kunnen komen. Dik vloeibare vulkanen
Onder de dik vloeibare vulkanen vallen: - Merapi-type - St-Vincent-type - Pelée-type
Bij het Merapi-type wordt de lava door de kraterpijp omhoog geduwd en krijgt het gelijk een korst, daardoor onstaat een soort prop. Door de lava die nog steeds omhoog geduwd, komen er barsten in de korst. De prop breekt en de dik vloeibare lava stroomt naar beneden en veroorzaakt grote lawines. Bij een uitbarsting van het St-Vincent-type komt er een mengsel uit de vulkaan. Dat mengsel bestaat uit gassen en pyroklastica. Pyroklastica is een verzamelnaam voor allerlei soorten stoffen die uit een vulkaan kunnen komen. Bij het uitstromen vergruist de pyroklastica en onstaat er een andere soort gas dat aërosol heet. Dit stroomt als een gloeiend hete wolk naar beneden. Bij het Pelée-type onstaat er net als bij het Merapi-type een soort prop boven in de kraterpijp. Daardoor raakt de kraterpijp verstopt en blijft daaronder gas zitten waar as in vermengd is. Het gas schiet samen met het as en de lava de vulkaan uit en stroomt van de berg af. Dun vloeibare vulkanen, vloeibare vulkanen en dik vloeibare vulkanen zijn dan wel verschillend, maar ze kunnen allemaal heel erge gevolgen hebben. Grote Vulkaanuitbarstingen
Vulkanen hebben vroeger voor verschrikkelijke gevolgen gezorgd en dat doen ze nu nog steeds. Een voorbeeld van een uitbarsting in de geschiedenis is het eiland Krakatau. Deze uitbarsting was op 27 augustus 1883. Bij deze uitbarsting was een hele harde knal te horen. Deze knal was zo hard dat ze het in Australië, 3000 kilometer verder, er wakker van werden. Het gevolg van de uitbarsting was dat Krakatau in twee delen brak. Dit veroorzaakte een 38 meter hoge vloedgolf. De golven kwamen neer op de kusten van Java en Sumatra. Deze golven sleurde 38.000 mensen mee de zee in. Nog weken daarna vielen stenen als bommen vlak langs schepen in zee. De golven die veroorzaakt werden door de uitbarsting van de vulkaan op Krakatau verspreidde zich over de hele wereld. Zelfs het zeeniveau aan de west kust van Noord- en Zuid-Amerika steeg. Nog een belangrijke vulkaanuitbarsting is die van de vulkaan Vesuvius. Die ligt in Italië, bij Napels. Op 24 augustus in het jaar 79 werd het plaatsje Pompeï bedekt door een aslaag van wel ongeveer 18 meter! Hierbij kwamen meer dan 16.000 mensen om het leven. Maar een kwart van de inwoners bleven leven. De meeste mensen werden levend begraven of gingen dood door de giftige stoffen die overal binnen drong. Recente vulkaanuitbarsting
De hoogste vulkaan in Europa heet de Etna. De Etna ligt op Sicilië. Hij is wel 3390 meter hoog. De uitbarstingen van de Etna zijn altijd erg sterk. In 1669 zorgde deze vulkaan nog voor 20.000 doden. Over het algemeen is deze vulkaan altijd actief, maar dan borrelt hij alleen maar. Echte uitbarstingen komen niet vaak voor bij deze vulkaan. Toch staat hij onder het hoofdstukje “recente vulkaanuitbarsting”. Dat betekent dat hij niet lang geleden nog is uitgebarsten. Afgelopen 30 oktober is hij namelijk nog uitgebarsten. Daarbij vielen (dat bij ons bekent is) geen doden of gewonden. Hieronder schrijven wij een stukje over deze vulkaan, wat in de krant stond: De spectaculaire en onverwachte erupties van Europa’s actiefste vulkaan, de Etna, geven Sicilië-bij-nacht een impulssant beeld. De lucht kleurt daar sinds zaterdag weer goudrood toen de vulkaan de gloeiende lava begon uit te braken. Literatuurlijst Titel schrijver uitgeverij Boek/krant/CD-rom
Encarta ’98 Nederlands Niet van toepassing Winkeler Prins Encyclopedie Cd-rom

Vulkanen Onbekend
Wolters-Noordhoff, Boek
Het binnenste van de aarde Alan Davis Uitgeverij Helmond Boek
De grootste rampen Tim Healey Centrale Uitgeverij Harderwijk Boek
Hoe, wat, waarom? A. Leokum Centrale Uitgeverij Amsterdam Boek
Nieuwe atlas voor de jeugd Jenny Tyler e.a. Usborne Publishing Ltd. Boek
Wereldwijzer Marshall Cavendish Uitgeverij Wereldwijzer Boek
De Geo Geordend Lesboek 2 H. Dragt Meulenhoff Educatief Boek
De Geo Geordend Basisboek H. Dragt
W.A. Hofland Meulenhoff Educatief Boek
Telegraaf Niet van toepassing Telegraaf Krant Internet adressen
http://gldss7.cr.usgs.gov/neis/bulletin/bulletin.html
http://volcano.und.nodak.edu/vwdocs/current_volcs/current.html
http://huiswerk.scholieren.com/werkstukken/vulkanen.html
http://huiswerk.scholieren.com/werkstukken/vulkanenwerkstuk.html
http://huiswerk.scholieren.com/werkstukken/vulkanen2.html
http://huiswerk.scholieren.com/werkstukken/aardbevingen.html
http://www.nieuwsbank.nl/inp/1998/06/0629U029.htm#link
http://www.knmi.nl/onderzk/seismo/home_n/education/turkey990817/turkije3.htm
http://www.telegraaf.nl/krant/vandaag/teksten/voorpagina.html Conclusie

In de inleiding hebben we de volgende vragen gesteld: - Hoe meet men de kracht van een aardbeving? - Welke soorten golfbewegingen heb je? - Hoe werkt een seismograaf? - Wat zijn zijkraters? In het werkstuk hebben we de antwoorden op die vragen gegeven. We zullen ze in het kort nog even geven: Hoe meet je de kracht van een aardbeving? De kracht van een aardbeving kan je meten met een speciaal apparaatje. Dit speciale apparaatje heet een seismograaf. Welke soorten golfbewegingen heb je? Je hebt: Primaire golven, secundaire golven en lange golven. Hoe werkt een seismograaf? Een seismograaf is een apparaatje met een pen er aan. Bij trillingen gaat die pen bewegen en komen er lijnen op het registratiepapier te staan. Wat zijn zijkraters? Zijkraters zijn eigenlijk hetzelfde als een gewone krater, alleen zitten deze aan de zijkant en zijn ze niet zo krachtig.