Hoogveenlandschap

-staat een beetje door elkaar maar je komt er wel ;)-

Het ontstaan van het Hoogveen landschap

Volgens de geologen is het hoogveen landschap ontstaan in het Holoceen. Doordat in het glaciaal het ijs al de fluviale afzettingen uit het pre-glaciaal had platgewalst, ontstond er een dikke laag keileem. Dit is dus alleen boven de “HUN” lijn.
Onder de “HUN” lijn is het hoogveenlandschap ontstaan op een tertiaire kleilaag. Het komt alleen in de Peel voor.

Keileem

Tussen het grondwater en het regenwater ligt de keileemlaag, en kan het water niet weg. Hierdoor gingen de planten die daar stonden dood, en doordat er geen zuurstof bij kon, werden ze ook niet volledig verteerd.
De laag plantenresten werd steeds hoger. En op een gegeven moment kwam die laag boven het waterpeil uit, en was er een nieuwe laag ontstaan.
Ook hier gingen weer bomen en planten op groeien, dat zijn nu de hoogveengebieden.

Het veenmos

Hoogveen bestaat uit regenwater, en omdat regenwater voedselarm is, kunnen er niet veel planten groeien. Maar er is een die dat wel kan, het veenmos. Veenmos heeft heel weinig voedsel nodig om te kunnen groeien en houdt heel veel water vast. Het lijkt op een spons, als je erin knijpt komt er veel water uit. Mede daardoor ligt hoogveen hoger dan het omliggende landschap.

Levend hoogveen

In de loop der jaren is het hoogveengebied enorm veranderd. Er is veel turf gestoken, en daardoor is veel oorspronkelijk hoogveen verdwenen, het zogenaamde levend hoogveen. Momenteel worden die gebieden teruggebracht, en beschermd. Omdat het moeilijk is qua waterhuishouding is daar niet veel bebouwing. Het zijn rustige, verlaten gebieden. NB: hoog waterpeil niet door grondwater maar door regenwater. Zeer belangrijk verschil met het hoogveen! Grondwaterpeil is niet hoog.

Afgegraven hoogveen

Omdat de bovenste laag niet geschikt is voor turf, werd die er eerst afgehaald. Daarna werd er turf gestoken totdat het zand werd bereikt. (zie de rol van de mens) De bovenste laag, het bolster, werd met het zand gemengd waardoor een zeer vruchtbare bodem ontstond, waar het water goed wegkon, de dalgrond. Maar het landschap kwam wel lager te liggen. Nu wordt er alleen nog maar turf gestoken in Duitsland.

De bedreigingen voor het hoogveen

Hoogveen bestaat uit een laag van opgestapelde, onverteerde plantenresten, met zeer veel water, waardoor het een erg drassig gebied is. De kenmerkende begroeiing van hoogveen is veenmos, een plantje dat leeft in zeer voedselarme omstandigheden, van (mineralen uit) regenwater. Er is nog maar weinig hoogveen, alleen enkele kleine gebieden in de buurt van Friesland, in het gebied rondom de Peel en in zuid oost drenthe. Dat er nog maar zo weinig hoogveen over is, heeft verschillende redenen:

Inklinking
Als het waterpeil te laag komt te staan, wordt de grond droog en worden de onverteerde plantenresten alsnog verteerd. Hierdoor zakt de bodem. Dit verschijnsel heet inklinking. De landbouw vereist tegenwoordig een laag grondwaterpeil, ze willen het veen dus liever droog hebben. Dit is natuurlijk in strijd met de ideeën en belangen van organisaties als Natuurmonumenten; zij willen het hoogveen uiteraard behouden.

Eutrofiëring
Zoals net is uitgelegd, kan veenmos alleen in voedselarme omstandigheden voorkomen. Ook dit is moeilijk, want er komt met de wind natuurlijk wel eens wat mest of andere voedselrijke stoffen meevliegen. Als die weer terechtkomen in het water in het hoogveen, wordt het er veel te voedselrijk en kan het veenmos er dus niet meer groeien en verdwijnt het. Dit verschijnsel wordt eutrofiëring genoemd.
veenmos

Het veen lekt door
Het veen is drassig en bevat dus erg veel water, maar hoe blijft het water er zitten? Het antwoord is: door keileemlagen in de ondergrond, die het water tegenhouden. Deze lagen zijn soms beschadigd door het graven van kanalen en sloten en door het diep omploegen van de landbouwgrond. Dan kan het water er natuurlijk gewoon doorlekken en wordt het te droog voor veenmos.

Water stroomt weg door sloten
Zoals in de vorige alinea beschreven, werden er vroeger sloten en kanalen gegraven, dwars door het hoogveen. Daar kon het water natuurlijk zo door wegstromen, en werd het te droog. Ook daardoor stierf veel veenmos uit.

Turfsteken
Vroeger werd veen niet gezien als mooi natuurgebied, maar keek men alleen naar het gebruik, om het nuttig te maken. Dat deed men, vooral in de industriële revolutie, door stukken veen uit de grond te scheppen en te laten drogen tot turf. Hierdoor is ontzettend veel veen verloren gegaan.

Verdamping
Ook kan het hoogveen natuurlijk gewoon uitdrogen door verdamping van het water erin, het wordt steeds warmer in Nederland. Dat niet alles verdampt gebeurt niet, en de mens probeert daar ook voor te zorgen, bijvoorbeeld door het water ervan te weerhouden weg te stromen.

Behoud en herstel
Er zijn natuurlijk behalve bedreigingen ook goede dingen voor het hoogveen, bijvoorbeeld het behoud en herstel van het veenmos en dus van het hoogveen door organisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten:

Het Fochteloërveen

Het Fochteloërveen is een veengebied in Friesland, dat eigendom is van de organisatie Natuurmonumenten. Natuurmonumenten probeert het regenwater zo goed mogelijk vast te houden. Dit is een succes: voor het eerst sinds 250 jaar broedt de kraanvogel weer in dit gebied. De kraanvogel broedt namelijk in natte grassen en hoogveenmoerassen.

Dammetjes van Staatsbosbeheer
Staatsbosbeheer probeert het hoogveen te behouden en te herstellen door dammetjes aan te leggen, die het regenwater belemmeren weg te lopen, om het waterpeil drastisch te verhogen. Op kleine schaal werkt het al, het veenmos keert daar terug. Het zal echter nog heel lang duren voordat het grootste deel van het hoogveen weer hersteld is.

Diversiteit
Hoogveen is een erg voedselarm gebied. Er geldt: hoe voedselarmer een gebied is, hoe groter de diversiteit. Dat is het aantal verschillende soorten. Er groeit in hoogveen bijna alleen veenmos. Ondanks dat er behalve veenmos bijna niks groeit, draagt het bij aan de biodiversiteit van Nederland, omdat er in geen enkel ander landschap in Nederland veenmos groeit.

Veranderingen in de Veenkoloniale dorpen
De kanalen en wijken werden gedempt en daar werden wegen op gebouwd
Veel ruilverkaveling wat leidde tot grotere kavels.

Het Hoogveen

Door: Thomas |Olivier |Robert |Jeruel
3D

Hoe herken je het landschap op de kaart.

Hoogveen is zeer zeldzaam in Nederland. De enige plekken in Nederland zijn: in Drenthe en in de Peel in Noord-Brabant. Hoe het er nu uitziet, heeft u in het ontstaan van hoogveen kunnen lezen.
Hoogveen ligt ongeveer één meter boven NAP. Hierboven zie je een plaatje van een dorp in het hoogveengebied in Drenthe. Je kan goed in de cirkel een veenkoloniaal dorp zien. Om dat dorp zie je herkenbare strookverkaveling. Er zijn ook een aantal plaatsnamen waaraan je goed kan zien dat ze in hoogveengebied liggen. Een voorbeeld daarvan is de stad Hoogeveen of Klazienaveen of Weiteveen.
Wat ook heel kenmerkend is voor het Hoogveengebied zijn zogenaamde “planmatige namen” dat wil zeggen: reeksen dorpen achter elkaar met dezelfde naam maar dan in reeksen zoals : 1e Exloërmond 2e Exloërmond 3e Exloërmond etc. Heel saai, maar dat was nou eenmaal makkelijk.

Hier zie je en stukje levend hoogveen. Dat wil zeggen: een stukje hoogveen dat intact is gehouden, hierover heeft u kunnen lezen in het ontstaan van het hoogveen.

De rol van de mens

De nederzettingen heten “ Veen-koloniale dorpen ”of “kanaaldorpen” en zijn gevestigd op de vruchtbare dalgronden nadat het veen was afgegraven. Veenkoloniale dorpen zijn altijd lang gerekte lint dorpen. De huizen staan langs de kanalen die men heeft gegraven om het veen af te voeren. De meeste inwoners die in een Veenkoloniale dorp leven zijn boeren. De wegen lopen loodrecht of evenwijdig aan de kanalen met soms bruggetjes over de kanalen.

Om het veen gemakkelijk te vervoeren werden kanalen gegraven. Later werden er ook zijkanalen gegraven(de Wijken). Zo kon je met de boot dieper het veengebied in komen. Deze zijkanalen kwamen direct uit in het hoofdkanaal en daardoor moesten er veel bruggen worden gebouwd.

Bruggen bouwen kost veel geld, daarom hebben de mensen een oplossing bedacht: een achterdiep.
Vanuit het hoofdkanaal werd er een kanaal achter de weg gelegd, waar dan alle zijkanalen weer op uit kwamen. Zo had je veel minder bruggen nodig.
Er is vooral akkerbouw vanwege de heel vruchtbare dalgrond die er ligt.

Door ruilverkaveling zijn er grote rechte akkers met veel kanalen. De dorpen zijn langgerekt. Vaak loopt er aan beide kanten van het kanaal een weg, omdat daar de zijkanalen niet meer gebruikt worden, zijn ze gedempt. Soms zijn zelfs de hoofdkanalen gedempt. Maar mensen vinden dit nu minder mooi en zijn hiermee gestopt.

Vroeger werd er van hoogveen brandstof gemaakt: turf. Grote gebieden zijn in enkele eeuwen afgegraven. Zodra het veen was verdwenen, trokken de mensen verder een nieuw hoogveengebied in.
Tot 1920 was turfsteken een belangrijke wijze van broodwinning.

De bovenste veenlaag, de bolster, is niet bruikbaar als brandstof, daarom wordt deze laag er eerst afgeschept.

Daarna kom je bij de bruikbare veenlaag. Die wordt in blokken afgestoken. Op sommige plaatsen is de veenlaag wel 5 meter dik!
Het veen wordt in even grote blokken gestoken en afgevoerd naar een opslagplaats om te laten drogen. Als de veenblokken gedroogd zijn, noemen we het turf en is het een brandstof geworden. Het verschil tussen het natte en gedroogde veen is erg groot. Als je in het natte veen knijpt, loopt het water langs je vingers. Het gedroogde veen is net karton. Als je goed naar de turf kijkt, kun je nog plantenresten zien zitten.

Hierna heeft men dalgrond gemaakt. Dit is heel vruchtbaar en daarom is dat later ook goede landbouwgrond geworden. Een kanaaldorp vlak bij de stad Hoogeveen. Deze stad heeft een dubbel hoofd kanaal. Hier is de strook verkaveling goed op te zien

Dit is een kanaal dorp met één hoofdkanaal te onderscheiden van een met twee hoofdkanalen door dat het een enkele weg is bij twee hoofdkanalen zijn er twee wegen.
De kanalen zijn inmiddels al gedempt

Inhoudsopgave

1. Het ontstaan van het Hoogveen
2. De rol van de mens
3. De mogelijke bedreigingen
4. Het landschap op de kaart