Inleiding
Brazilië is op 22 april 1500 ontdekt door de Portugese zeevaarder Pedro Alvares Cabral, die met zijn vloot op reis was naar Oost-Indië. Kort tevoren waren Vespucci (juli 1499) en Pinzón (jan. 1500) op de Braziliaanse kust geland, maar krachtens het Verdrag van Tordesillas (1494) kwam het gebied aan Portugal toe. In 1530 vestigden zich de eerste Portugese kolonisten. Het land heette eerst Terra da Santa Cruz (Land van het Heilige Kruis), maar na 1540 werd het genoemd naar het brazielhout (= pernambuco) [plantkunde]). Door de import van slaven uit Afrika en de export van suiker en hout bloeide de handel op. Nadat Portugal in 1580 in Spaanse handen was gekomen, beschouwde Nederland Brazilië als vijandig gebied. Herhaaldelijk werden Braziliaanse kustplaatsen door Nederlanders en Engelsen geplunderd en van 1630 tot 1654 bezat de West-Indische Compagnie nederzettingen aan de noordoostkust, o.a. Olinda en Recife (Pernambuco). Johan Maurits van Nassau, die deze nederzettingen als een vorst regeerde (1637-1644), gaf de handel vrij. In 1654 werden de vestigingen aan Portugal overgegeven en in 1661 werden de Nederlandse rechten voor ƒ 8 miljoen aan Portugal verkocht.
Portugal ging meer aandacht besteden aan de kolonisatie, vooral nadat tegen eind 17de eeuw goud was ontdekt in Minas Gerais. In de 18de eeuw was de economie vrij goed, o.m. door de ontdekking van een rijke diamantader (1728). Toen Napoleon in 1807 Portugal aanviel, week de Portugese koninklijke familie met een groot aantal volgelingen uit naar Brazilië en vestigde zich in Rio de Janeiro. Koning Johan VI keerde in 1821 naar Portugal terug. Het vuur van de Franse Revolutie en van de Amerikaanse Vrijheidsoorlog was ook naar Brazilië overgewaaid, en toen de Portugese regering het land wilde terugbrengen tot de voormalige status van kolonie, stelde Pedro, zoon van Johan VI, zich aan het hoofd van de opstandige beweging (7 sept. 1822) en verdreef met steun van Engelse troepen de Portugese legers. Brazilië werd onafhankelijk van Portugal en een keizerrijk onder Pedro I.
Deze trad nogal autoritair en willekeurig op, het parlement had weinig te vertellen en vooral het feit dat hij een deel van de Portugese staatsschuld had overgenomen, versterkte de liberale oppositie in het parlement tegen de keizer. In 1831 deed hij afstand van de troon ten gunste van zijn zoon, die toen vijf jaar oud was. In 1840 aanvaardde deze als Pedro II de regering. Onder zijn bewind kwam het land tot economische bloei. Het duurde lang voordat de staatsfinanciën gesaneerd waren en er had een oorlog plaats met Paraguay (1865-1870). De afschaffing van de slavernij zonder schadeloosstelling aan de slavenhouders (1888), alsmede conflicten met de kerk en het leger brachten de keizerlijke regering in diskrediet. In 1889 brak onder maarschalk Da Fonseca een opstand uit, die Pedro II dwong het land te verlaten.
Brazilië werd hierna een republiek onder Da Fonseca, geheel naar het voorbeeld van de Verenigde Staten. Het land werd ingedeeld in twintig staten met Rio de Janeiro in een federaal district als hoofdstad. De staten kregen een grote mate van autonomie. De eerste decennia van de republiek waren onrustig. De ene president volgde de andere op en economische bloei wisselde af met crises, veroorzaakt door het ineenstorten van de prijzen op de wereldkoffiemarkt en het verdringen van bosrubber door plantagerubber. Tijdens de Eerste Wereldoorlog leefde de economie weer op. In 1917 verklaarde Brazilië de oorlog aan Duitsland, maar het nam niet actief aan deze oorlog deel. In de naoorlogse jaren bleef het land politiek en economisch instabiel.
1} De Ligging
Ligging en grootte
Brazilië is qua oppervlakte het op vier na grootste land ter wereld en beslaat bijna de helft van Zuid-Amerika en qua bevolking het zesde. De totale oppervlakte is 8,5 miljoen km2, waarmee het ongeveer even groot als Europa is, 240 keer zo groot als Nederland.
Brazilië is administratief verdeeld in 23 staten, drie territoria en een hoofdstedelijk district waarin Brasilia ligt.
Taal
In Brazilië wordt portugees gesproken. De kustgebieden rond Blumenau en Florianopolis werden in eerste instantie bewoond door Duitse immigranten, waardoor veel mensen nog Duits spreken.
Tijd
Het tijdsverschil met Brazilie bedraagt 5 uur in de zomer en 3 uur in de winter (in Brazilie is het dan zomertijd). Gedurende een korte, tussenliggende periode is het tijdsverschil 4 uur. (Vroeger dan in Nederland).
2} De Geologie
Brazilië beslaat een immens gebied langs de oostkust van Zuid-Amerika en ook een groot deel van het binnenland van dit continent. De factoren: grote, reliëf, klimaat, en natuurlijke grondstoffen maken van Brazilië een erg geografisch divers land. Het land wordt in 5 grote regio’s ingedeeld. Het noorden, wat het grootste deel van het amazone bekken is en dat 45% van het land beslaat, maar er leeft maar 7% van de bevolking. Het noordoosten is de oostelijke uitsteking van het land. Het was de plaats waar de eerste Europeanen kwamen settelen. Zijn half verdord binnenland, de sertão, is het grootste gebied voor veehouderij. Het grootste deel van de bevolking in deze regio, leeft in armoede.het binnenland van de zuidoostelijke regio is het demografisch en economisch centrum van het land, met de twee grootste steden van het land, São Paolo en Rio de Janeiro.Deze regio beslaat maar elf percent van het land, maar 43% van de bevolking leeft er. Het zuiden is de kleinste regio, het is niet enkel bijzonder door zijn gematigd klimaat, maar ook door het feit dat het voornamelijk gekoloniseerd werd door Europese kolonisten in de late 19e eeuw, wat de regio een meer Europese cultuur geeft dan de rest van het land.Het centrumwestelijk deel is een klein deel met een lage bevolkingsdichtheid, maar de hoofdstad Brasilia is daar wel gelegen.
Twee geografische eigenschappen domineren het landschap van Brazilië: het immense amazonewoud, welk de hele breedte van Noord-Brazilië inneemt, en een reusachtig plateau, beter bekent als de Braziliaanse Highlands, welk het grootste deel van zuid en zuidoost Brazilië beslaat. Het amazonewoud is ’s werelds grootste (tropisch) regenwoud en ook ’s werelds grootste rivier is er gelegen. De bevolking blijft schaars in deze regio vanwege de dikke begroeiing en het warme vochtige klimaat. In het zuiden en zuidoosten, het Braziliaanse hoogland, een uitgehold plateau gekenmerkt door onregelmatige bergen en doorkruist door rivieren en valleien. Dit hoogland vormt de scheiding tussen het Braziliaanse binnenland en een smalle kustvlakte die zich uitstrekt van Ceará in het noordoosten tot aan de grens met Uruguay in het zuiden.
Ondanks de grootte van Brazilië, is het klimaat toch minder gevarieerd dan men zou denken. De evenaar doorsnijdt Noord-Brazilië, juist op de hoogte van de amazone rivier.Door zijn ligging tegenover de evenaar en het weinig gevarieerde reliëf van het amazone woud, heerst er een klimaat met hoge temperaturen en betrekkelijk veel regenval. Meer naar het zuiden wordt de temperatuur meer gematigd. De staat Rio Grande do Sul in het uiterste zuiden heeft een meer gematigd klimaat, met seizoensgebonden regenpatronen die erg lijken op die van het zuiden van de verenigde staten. Er is veel regenval in Brazilië behalve in de sertão, een half woestijnachtige regio die geteisterd wordt door occasionele droogteperioden.
Brazilië bevat een schat aan minerale en plantaardige grondstoffen die nog steeds niet volledig zijn verkend. Het land bezit een van ’s werelds grootste gebieden met ijzer erts en nog vele andere gebieden met andere mineralen waaronder koper en goud. Het land beschikt over een bescheiden hoeveelheid fossiele brandstoffen, maar dit wordt teniet gedaan door het grote hydrolische potentieel van de vele rivieren. Desondanks is Brazilië toch een belangrijke leverancier van tropische gewassen, terwijl er maar een beperkt aantal vruchtbare grond is en maar een heel klein deel van het land gecultiveerd is. Er zijn veel veehouderijen, en de bossen zijn een belangrijke bron van hout, rubber en palmolie.
In het uiterste noorden van Brazilië ligt het Hoogland van Guyana, een van oost naar west lopende bergketen die een waterscheiding vormt tussen de in Venezuela stromende Orinoco en de in Brazilië stromende Amazone. De zuidelijke hellingen die de grens vormen van het stroomgebied van de Orinoco liggen in Brazilië. Het gebied is erg droog en begroeid met een savannevegetatie. Ten zuiden van het Hoogland van Guyana bevindt zich het Amazonebekken. Dit laaggelegen gebied beslaat ruim een derde van de oppervlakte van het land en is voor het grootste gedeelte bedekt met tropisch regenwoud.
Het stroomgebied van de rivier de Amazone, het grootste rivierenstelsel ter wereld, beslaat een groter gebied dan het Amazonebekken alleen. De zuidelijke zijrivieren van de Amazone ontspringen op het centraal gelegen Braziliaanse hoogland, een gebied dat zelden hoger reikt dan 1500 m en dat dezelfde kenmerken bezit als het Hoogland van Guyana. Langs de Atlantische kust in het oosten van het land ligt een 80 km brede strook laagland. Dit gebied wordt aan de westkant begrensd door een steil oprijzend kustgebergte. In dit kustgebergte, een smalle, maximaal 400 km brede gebergterand, komen de hoogste bergtoppen van Brazilië voor (Itatíaia, 2712 m). De kust, bezaaid met zandbanken en lagunes, wordt op enkele plaatsen onderbroken door de rotsachtige hellingen van het kustgebergte, die steil in zee aflopen.
In het noordoosten ligt een berggebied met hoogten tussen de 800 m en 1200 m boven zeeniveau. De rivieren de São Francisco en de Parnaíba vormen respectievelijk de zuid- en de westgrens. Het gebied is heet en droog en begroeid met doornachtige planten en cactussen
3} klimaat
HET KLIMAAT
Maar liefst 90% van het Braziliaanse grondgebied bevindt zich in de tropische zone. Het amazonegebied vertoon alle kenmerken van een equatoriaal klimaat: overvloedige regen, hitte, geen echte droge en natte seizoenen. Met name in het mondingsgebied van de amazone en in de bovenloop valt veel regen. Wat de temperaturen betreft, moet men zich geen extreme hitte voorstellen; het geregistreerde maximum in belém bedraagt slechts 35.1°C, veel lager dan de zomermaxima in grote delen van Europa! In dit deel van het land komt men tot een warm klimaatgemiddelde door de constantheid van de temperatuur, het hele jaar door, en niet door de uitschieters. Manaus heeft in de warmste maand, september een gemiddelde temperatuur van 27.9°C, tegenover 25.8°C in de koudste maand, februari. Van temperatuurschommelingen kunnen we dus niet spreken. Een ander belangrijk punt is de neerslagfrequentie: in Belém regent het 250 dagen per jaar, doorgaans laat in de middag.
De atmosferische vochtigheid die dit met zich meebrengt is de oorzaak van de voortdurende klamheid die zo kenmerkend is voor het Amazonegebied, en die alleen ’s nachts enigszins afneemt. De plateaus van Midden-Brazilië kennen een klassiek tropisch klimaat. Ook hier is de gemiddelde temperatuur hoog. Het verschil is echter dat droge en natte tijden elkaar afwisselen. In de hoger gelegen gebieden is het iets koeler, zodat men zich hier van oudsher graag terugtrekt om de warmte te ontvluchten. De klimaatomstandigheden in het binnenland van Nordeste zijn ronduit ongunstig. Er valt weining neerslag en periodes van droogte kunnen er lang aanhouden. Hoewel er in de kustgebieden van dezelfde landstreek geen watertekort heerst, blijft het binnenland dor, om redenen die de klimatologen tot dusver nog niet precies hebben kunnen achterhalen.
4} Bevolking
DE BEVOLKING
Brazilië had in 2001 ongeveer 175.000.000 inwoners. Dit betekent een gemiddelde van ca. 20 inwoners per km2. In 1950 had Brazilië nog maar 50 miljoen inwoners. Jaarlijks komer er zo’n drie miljoen Brazilianen bij, nog afgezien van het aantal immigranten. Deze bevolkingsexplosie is een van de grote problemen waar Brazilië mee worstelt. Er is sprake van een voortdurende verstedelijking: 77% van de bevolking woont in de steden, waarbinnen vooral de krottenwijken of favelas zich razendsnel hebben uitgebreid. Brazilië is in een periode van ongeveer vijftig jaar veranderd van een overwegend agrarische in een stedelijke samenleving. De grootste stedelijke gebieden zijn São Paulo (15.3 miljoen inwoners) en Rio De Janeiro (10.2 miljoen inwoners), twee van de grootste steden ter wereld. In het Noordoosten en Noorden liggen de miljoenensteden Savador Da Bahia, Recife en Fortaleza, in het amazonegebied Belém en in het zuiden Porto Alegre. Grote steden in het binnenland zijn Manaus, Brasilia (hoofdstad van Brazilië) en Belo Horizonte. De bevolking van Brazilië is zeer heterogeen van
samenstelling en van Indiaans-Afrikaans-Europese herkomst. Het aantal Indianen dat nog de oorspronkelijke leefwijze heeft, bedraagt minder dan 0.2% van de totale bevolking. Dit aantal neemt nog steeds verder af, onder andere door de ontginning van het Amazonegebied. Nu en dan worden er zelfs moordpartijen op Indianen gemeld. Verder wonen er nog Indianen in Centraal-West-Brazilië, die voor een deel zijn ondergebracht in ca. 128 reservaten. Het FUNAI (Fundação Nacional dos Indios) is het orgaan dat tot taak heeft de integratie van de Indianen in de maatschappij op geleidelijke en wreedzame wijze te doen verlopen. Dat daar niet zoveel van terecht komt is o.a. te wijten aan de enorme ongeïnteresseerdheid en corruptie bij het ambtelijke apparaat. De eerste kolonisten waren de Portugezen. Deze bleven in de havensteden grotendeels onvermengd, maar in het binnenland vermengden zij zich met de inheemse bevolking. Vooral tussen 1880 en 1914 kwamen er veel immigranten naar Brazilië: Italianen, Spanjaarden, Syriërs, Libanezen, Polen en Duitsers. Het blanke deel van de bevolking vormt de meerderheid met 53%. Daarna volgend de Brancos of Pardos (ook wel Morenos of Mulatos genoemd) die van Europees-Afrikaanse afkomst zijn met 22% en de Mamelucos van Indiaans-Europees afkomst met 12%. De zwarte bevolkingsgroep bestaat uit 11% van de bevolking. Alle mensen van gemengde afkomst noemt men Mestiezen. De jaarlijkse bevolkingstoename bedraagt ca. 1,8%. De gemiddelde levensverwachting bij geboorte is voor mannen 64jaar en voor vrouwen 69 jaar.
Statistieken, vergeleken met Nederland
BRAZILIË NEDERLAND
bevolking 159,1 miljoen 15,4 miljoen
levensverwachting 66 jaar 77 jaar
Sterftecijfer onder 5 jaar 61/1000 8/1000
Inkomen per hoofd van de bevolking Hfl. 4.335,- Hfl. 27.217,-
zuigelingensterfte 51/1000 6/1000
Godsdienst
Brazilië kent volledige godsdienstvrijheid. De bevolking is voor ruim 89% rooms-katholiek en voor ca. 8% protestants, welke laatste groep een sterke groei heeft doorgemaakt in de jaren tachtig en negentig. Het aantal spiritisten is bijzonder groot. Voor velen zijn de grenzen tussen het katholicisme
5} Welvaart + 6 welzijn
In brazilie is het heel on eerlijk. Je hebt de rijkeste en armste bevolkings groepen in een straal van een paar kilometer bij elkaar (in Rio) Achter de villa wijken liggen de faveljas (sloppen wijken) En moeten de arme die werken verkiezen boven een crimineel bestaan het eten voor de rijken verbouwen. Dit gebeurt als volgt:
Landbouw
Ca. 9% van de oppervlakte van Brazilië is als cultuurgrond in gebruik. Van de totale exportopbrengsten is 45% uit de agrarische sector afkomstig, waarin (1993) 23% van de economisch actieve bevolking werkzaam is. De belangrijkste akkerbouwgebieden liggen in de kuststaten van het zuiden en het noordoosten. Koffie, vnl. in de staten São Paulo en Paraná (ca. 50% van de nationale productie) verbouwd, is het economisch belangrijkste product van Brazilië, dat 's werelds grootste koffieproducent is (ca. eenderde van de wereldproductie). Intern nam als gevolg van de diversificatiepolitiek de eenzijdige oriëntatie op de koffie af: tot 1964 bedroeg het aandeel van koffie in de export 50%, in 1995 nog maar 5%. Andere belangrijke producten zijn soja, suiker en cacao (vnl. in de staat Bahia). Vooral de productie van sojabonen is in de jaren tachtig sterk toegenomen. In 1988 was de exportopbrengst van sojabonen voor het eerst hoger dan die van koffie. De verbouw van suikerriet nam toe na de invoering in 1976 van het programma ter stimulering van het gebruik van ethanol (dat uit suikerriet verkregen wordt) als brandstof voor auto's. De katoenverbouw (vooral in São Paulo en Paraná) is in de eerste helft van de jaren zeventig teruggelopen. Daarentegen is de verbouw van sisal (Rio Grande do Norte, Paraíba) zo sterk toegenomen, dat Brazilië de eerste producent ter wereld is geworden voor dit gewas. Door het gehele oostelijke gebied verspreid is de verbouw van tabak, bananen, suikerriet en maïs. Tarwe komt uit Rio Grande do Sul en uit Paraná. Als inheemse voedselgewassen worden rijst en maniok vrijwel overal verbouwd. Aanplantingen van tungbomen leveren tungolie. In de Sertão levert de carnaúbawaspalm carnaúbawas; de zgn. wonderboom levert ricinusolie; in Rio Grande do Sul levert ervamate een theesurrogaat; in het Amazonegebied komen wilde rubber en paranoten voor. De verbouw van citrusvruchten (vnl. in de staat São Paulo) is vanaf 1979 geïntensiveerd. Sinaasappelsap vormt na koffie en soja het belangrijkste agrarische exportproduct. Als gevolg van de expansie van de grootschalige exportlandbouw daalde de voedselproductie per hoofd van de bevolking tussen 1965 en 1985 met een kwart. Een programma gericht op landhervormingen in de agrarische sector, geïnitieerd onder president Goulart (1961-1964), stuit op politieke tegenstand. De verdeling van het grondbezit onder de agrarische bevolking is zeer ongelijk.
Bosbouw en visserij
Brazilië is voor 60% bebost, voor 45% met tropisch regenwoud. Economisch belangrijker dan de (hard)houtrijkdom van de Amazonevlakte is de naaldhoutexploitatie in Rio Grande do Sul en Paraná. Sinds de jaren zestig zijn wettelijke maatregelen van kracht aangaande het bosbeheer. De visserij is nog weinig ontwikkeld. In het noorden wordt vnl. gevist op makreel en schaaldieren, in het zuiden op kabeljauw, haring, tonijn. Overbevissing in de Amazone leidt hier en daar tot afname van de visstand. Brazilië heeft in 1970, in navolging van andere Latijns -Amerikaanse landen, eenzijdig zijn visserijzone tot 200 mijl uitgebreid.
KENMERKEN VAN ONDERONTWIKKELING
Brazilie hoort nog maar net tot de ontwikkelingslanden. Het zuidoosten is goed ontwikkeld, dankzij de industrie.
Hier ontvangt 40% van de bevolking ruim 80% van het nationaal inkomen.
Noord-, noordoost- en centraalwest Brazilie blijven sterk achter ontwikkeld.
Mensen zijn daardoor massaal naar de steden getrokken in de hoop daar werk te vinden, als gevolg dat er nog meer krottenwijken zijn omdat heel veel mensen werkloos bleven. Brazilie heeft een hele hoge schuld aan het buitenland ( in 1988 $114,6 miljard ).
Toch is Brazilie het meest ontwikkeld van alle ontwikkelingslanden.
Brazilie steekt geld in de verbetering van de industrialisatie en de infrastructuur.
Van 1969 tot 1988 heeft het land $2,3 miljard ontwikkelingshulp gekregen.
De laarste jaren gaat het steeds beter met de economie doordat er een speciaal plan was opgezet in 1995:
Het PLano Real, dit plan was gericht op het verminderen van de inflatie. En met succes, de inflatie daalde en ook de werkloosheid daalde.
In de grote steden zoals Rio de Janeiro zijn veel straatkinderen.
Ze verdienen geld als krantenverkoper of schoenpoetser, maar meestal belanden ze in de drugswereld of in de prostitutie.
Nog een kenmerk van onderontwikkeling van Brazilië is de snelheid van de bevolkingsgroei. Dit komt doordat de Braziliaanse regering nooit heeft gezegd of "reclame" gemaakt voor minder kinderen, ook leeft er in Latijns-Amerika een groot "Machismo" bij de mannen. Hoe meer kinderen hoe "stoerder". De regering vond dat er nog wel meer kinderen mochten komen want de bevolkingsdichtheid is nog maar 143 inwoners per vierkante kilometer. Ook het sterftecijfer is aanzienlijk gedaalt.
De onderwijsvoorzieningen waren heel slecht, door de enorme bevolkingsgroei was er niet genoeg onderwijs voor iedereen. Dat is de oorzaak dat er in 1976 van de bevolking boven de 15 nog een kwart analfabeet is.
Sport
Dat de Braziliaanen van sport houden blijkt wel uit het bestaan van zo'n 8000 clubs in het land.
De populairste sport is voetbal. Het grootste stadion, Maracana in Rio de Janeiro, werd in 1950 gebouwd voor de wereldkampioenschappen.
Het stadion bied plaats voor 200.000 toeschouwers.
De Braziliaanse voetbalploeg was de eerste die vijf keer de wereldbeker won in 1958, 1962, 1970 en 1994 en in 2002
Zelfs wie zich niet in voetbal interesseert kent de Braziliaanse Pele
die als beste voetballer van de wereld wordt beschouwd.
Tijdens zijn carriere in Brazilie scoorde hij meer dan 1200 doelpunten.
In de laatste jaren is het Braziliaanse goed in Nederland vertegenwoordigd geweest.Getuige hiervan zijn spelers zoals, Ronaldo, Romario, Marcos Santos,Nu bij psv Leandro,Marquinho,Vasquez en vele andere.
Eind jaren 60 begon Emerson Fittipaldi overwinningen op te stapelen in de Formule 1. Goede jonge coureurs kwamen tevoorschijn, zoals Nelson Piquet, wereldkampioenschap in 1982, 1983 en 1987. En niet te vergeten Ayrton Senna die de internationale autoraces won in 1988, 1990 en1991. Op 1 mei 1994 verongelukte Senna tijdens de grote prijs van San Marino.
Dienssector
Er werken Brazilie 56% van de mensen in de dienstensector.
Er zijn meisjes die voor een werkweek van 6 dagen van 7 tot 5
maar 25 dollar in de maand krijgen
De dokters krijgen per dag meer dan 25 dollar.
Er is in Brazilie (net zoals in andere ontwikkelings landen) veel verschil tussen arm en rijk.
Met de dienstensector wordt iedereen die werkt voor een ander bedoelt.
7} Buitenlandse relaties
Brazilie maakt geen deel uit van een politiek bondgenootschao of een economisch verbond.Het heeft niet echt vijanden of vrienden,maar als brazilie tegen argentinie of uruguay voetbalt lijkt dat wel oorlog.Brazilie grenst aan bijna aan alle zuid-Amerikaanse landen,dus vrijwel alle grenzen zijn open.
8} Milieu
Brazilië is een land van continentale omvang, zo´n tweehonderd maal groter dan Nederland. Het land heeft 174 miljoen inwoners. De problemen op milieugebied zijn aanzienlijk. Zo heeft een groot deel van de bevolking (38 procent) nog geen aansluiting op het rioleringsnetwerk, terwijl van het afvalwater maximaal slechts zo´n 10 procent gezuiverd wordt.
De Braziliaanse milieumarkt is de grootste in Zuid-Amerika met jaarlijkse investeringen van enkele miljarden dollars. De belangrijkste problemen zijn:
· vervuilingproblemen op huishoud- en gemeenteniveau door een gebrek aan veilig drinkwater en/of riolering;
· gebrek aan vuilinzameling en een ontoereikende vuilverwerking en ernstige lucht-, bodem en watervervuiling geconcentreerd in industriële gebieden;
· luchtvervuiling in met name de metropolen São Paulo en Rio de Janeiro.
Alleen al de markt voor luchtvervuiling wordt geschat op ongeveer enkele honderden miljoenen US dollar per jaar. Nieuwe marktcomponent is CDM (Clean Development Mechanism), een van de instrumenten voor emissiereductie, vastgelegd in het Kyoto-protocol. De Braziliaanse overheid stelt zich vooralsnog voor een groot deel evenwel terughoudend op inzake dit programma. Desalniettemin zijn recentelijk via het CERUPT-programma van Senter twee projecten in Brazilië goedgekeurd.
Marktontwikkeling
Er is een aanzienlijke milieumarkt in Brazilië ontstaan gedurende de laatste vijftien à twintig jaar. Deze markt is en blijft voorlopig een groeimarkt. Voor tal van projecten zijn de gemeentelijke of staatsbedrijven verantwoordelijk, waarvoor momenteel in toenemende mate wordt bekeken in hoeverre privatisering wenselijk en/of haalbaar is. Voor investeringen zal men een beroep doen op de Internationale Financieringsinstanties (IFI´s), zoals Wereldbank of Inter-American Development Bank (IABD). Het bedrijfsleven investeert al volop, gedreven door eisen van klanten (ISO 14001-certificering), dan wel door eigen belang, om boetes te vermijden. Maar ook in de private sector dient nog veel te gebeuren.
Import
Het aandeel van geïmporteerde milieutechnologie (producten en diensten) bedraagt ongeveer 30 procent van de totale markt geschat op 660 miljoen US dollar.
Herkomst import
Tot de belangrijkste toeleveranciers behoren bedrijven uit de Verenigde Staten, Duitsland, Frankrijk en Canada.
Investeringen
Hoewel de sector nog grotendeels wordt gedragen door overheidsgeld en de investeringen van de grote internationale ontwikkelingsbanken, neemt ook de vraag naar milieutechnologische diensten en producten in de private sector toe. Overheidsinvesteringen in de waterzuiveringsector (basic sanitation) zullen niet of nauwelijks verminderen omdat deze sector een speerpunt in het regeringsbeleid vormt. De sector zal investeren om op de wat langere termijn zich te kunnen blijven profileren buiten de landsgrenzen en te kunnen voldoen aan de aanscherpende milieu-eisen in het binnenland.
Projecten
Het grootste deel van de investeringen wordt gedaan in de 'natte sector', industrieel en huishoudelijk afvalwater, die een goede 1,2 miljard US dollar bedraagt. Het gaat hierbij vooral om grootschalige 'clean up'-projecten en sanitatieprojecten voor grote steden. Dergelijke projecten worden gedragen door overheidsgeld en participatie van internationale financiële instellingen. Naast de noodzakelijke investeringen verdeeld over de gehele linie, wordt op federaal en staatsniveau apart met IFI´s onderhandeld over het financieren van grootschalige saneringsprojecten, zoals Tietê (SP), Baía de Todos os Santos (BA), Baía de Guanabara (RJ) en Pro-Guaíba (RS).
Overig
Behalve het voorbereiden en uitvoeren van de civieltechnische werken en de eventuele levering van zuiveringsapparatuur en installaties is er ruimte voor gerelateerde consultancy. Ook specifieke terreinen zoals ISO 14001-certificering en financieringsconstructies kunnen worden gerekend tot de groeimogelijkheden. De aanzet tot strengere wetshandhaving, die voortvloeit uit de nieuwe wet op milieudelicten, gekoppeld aan het aanscherpen van emissienormen, zijn een signaal naar de industrie dat de overheid serieus bezig is met het nastreven van de milieudoelstellingen.
In Brazilië zijn er proefprojecten op het gebied van de recycling van afval en papier en het gescheiden inzamelen van afval. Tot nu toe wordt alleen ziekenhuisafval volgens de geldende voorschriften verbrand. Daarnaast beschikken veel grote bedrijven over beperkte accommodatie voor de verbranding van hun eigen afval.
Voor Nederlandse exporteurs van milieukennis en -producten is het goed zich te realiseren dat er veel autonomie inzake milieuprojecten is en wordt overgeheveld van de federale overheid naar deelstaatregeringen en gemeenten. Deze hebben dankzij een 'clean debt record' (een schone financiële lei) vaak ruimer toegang tot financieringsmogelijkheden, onder andere bij de Wereldbank.
Omdat de Braziliaanse overheid en het bedrijfsleven een beperkte ervaring hebben met milieuproblematiek, kan het voor Nederlandse bedrijven eventueel interessant zijn om complete afvalbeheerprojecten en verwerkingssystemen aan te bieden en deze af te stemmen op de specifieke wensen van de Braziliaanse bedrijven.
Enkele concrete milieuproblemen
São Paulo
De gemeente São Paulo is zich ervan bewust dat zij rond het jaar 2010 voor serieuze waterproblemen kan komen te staan. Er bestaan momenteel in São Paulo slechts vijf stations voor de behandeling van rioolwater, veel te weinig voor een stadsgebied met bijna 18 miljoen inwoners. Onlangs is begonnen met de bouw van twee zuiveringsinstallaties, die 50 procent van het opgevangen water moeten gaan behandelen. Voor de komende 20 à 25 jaar is een programma opgesteld, één van de meest complexe ter wereld, waarin gestreefd wordt naar de uiteindelijke opvang en behandeling van 95 procent van het afvalwater. Dit project is begroot op bijna 2,5 miljard US dollar. Voor de benodigde infrastructuur wordt gerekend op vijf zuiveringsinstallaties en twee andere installaties voor de opvang en het onderscheppen van het afvalwater.
Ook de huidige toestand van de vier grote rivieren in de stadsregio São Paulo wordt als kritiek ervaren: het water staat geclassificeerd als 'erg slecht'. Deze rivieren ondergaan vrijwel geen enkele behandeling, hoewel bijna 95 procent van de riolen erin uitkomt. Daarom zijn milieuprogramma's opgesteld die de kwaliteit van het water moeten verbeteren. Het Tietê-project is hiervan het belangrijkst. De investering die de deelstaatregering van São Paulo in dit project gepland heeft, wordt de grootste die in Brazilië tot dusver op milieugebied is gedaan. Het project is tevens een van de belangrijkste milieuprojecten ter wereld.
Rio de Janeiro en overige steden
Ernstige problemen doen zich ook voor in de Guanabara-baai nabij de stad Rio de Janeiro, waarvoor eveneens een omvangrijk saneringsplan is opgezet. De stadsregio Porto Alegre in de deelstaat Rio Grande do Sul heeft behoefte aan extra waterreservoirs en uitbreiding van het distributienetwerk voor drinkwater. Daarnaast bestaat behoefte aan waterzuiveringsinstallaties. Soortgelijke behoeften treft men aan in de rest van het land.
Nieuwe ontwikkeling is dat bedrijven die water onttrekken aan nabij gelegen rivieren, thans een zogenaamd 'watertarief' moeten betalen.
9} Toerisme
Er zijn weinig landen die toeristen zoveel te bieden hebben als Brazilië. Het heeft een rijk cultuur-erfgoed, oneindig veel mooie natuur, prachtige zandstranden en een tropisch klimaat. Bovendien beschikt Brazilië over een behoorlijke toeristische infrastructuur. Het land heeft 16 internationale luchthavens en telt meer vijfsterrenhotels dan Spanje. De wegen in Brazilië bij de kuststreken zijn redelijk, in het binnenland zijn de wegen echter slecht.
Brazilië is ondanks de toch wel goede infrastructuur geen populair vakantieland. In 1991 bezochten nog geen miljoen buitenlanders het land, dat is nog geen 0,3% van de internationale toeristenstroom. Volgens de Braziliaanse luchtvaartmaatschappij komt dit lage aantal voor een belangrijk deel door de negatieve publiciteit. In de buitenlandse kranten wordt namelijk veel ophef gemaakt over negatieve gebeurtenissen (overvallen, diefstallen, armoede, geweld) terwijl er weinig aandacht besteed wordt aan de positieve kanten van Brazilië (rijk cultuur-erfgoed, mooie natuur, zandstranden en een tropisch klimaat).
Terwijl het toerisme in de periode van 1980 tot 1990 wereldwijd met 45% is gestegen, daalden de bezoekersaantallen voor Brazilië in die periode van 1.6 miljoen naar 1 miljoen.
De inkomsten uit het toerisme bedroegen in 1990 1.45 miljard dollar. Datzelfde jaar gaven de Brazilianen 1.6 miljard dollar in het buitenland uit zodat Brazilië in 1990 een negatief toerisme saldo kende.
Het toerisme in Brazilië is vooral een binnenlandse aangelegenheid. Bijna 85% van de overnachtingen komt voor rekening van de Brazilianen. De buitenlanders komen voornamelijk uit de buurlanden Argentinië (31%), Uruguay (11%) en Paraguay (6%).
25% van de toeristen komt uit Europa en slechts 10% uit de VS.
De Amerikaanse toeristen komen over het algemeen om inkopen te doen en verblijven slechts kort in het land. De Europeanen tonen met name interesse voor Rio de Janeiro, het strand en in toenemende mate voor de natuur.
De invloed van toeristische aantrekkingspunten op de Braziliaanse economie.
Als je kijkt naar de Nederlandse economie, vergeleken met de Braziliaanse economie, dan zie je dat in vergelijking met het bevolkingsaantal en het BNP (het Bruto Nationaal Produkt, dat zijn de verdiensten van het hele land) de Nederlandse economie veel hoger ligt. De Braziliaanse economie heeft het toerisme in het land ook wel nodig. Er zijn namelijk behoorlijk wat mensen in Brazilië die afhankelijk zijn van het toerisme. Daarbij kun je denken aan de eigenaren van een hotel, restaurants, barretjes of bijvoorbeeld Braziliaanse gidsen en tolken.
Er zijn in Brazilië zestien volledig uitgeruste havens waarvan Rio de Janeiro een van de meest bezochte havens is. De havens hebben de Brazilianen nodig voor de handel met andere landen, maar ook de toeristen maken gebruik van de grote havens (met bijvoorbeeld een cruiseschip).
Er zijn tegenwoordig tien internationale luchthavens; ze zijn perfect uitgerust, comfortabel en efficiënt. Brazilië bezit directe luchtverbindingen met alle Zuidamerikaanse landen, verscheidene landen in Midden Amerika en de drie Noord-Amerikaanse landen. Het is ook verbonden met alle andere werelddelen! Dat is dus hartstikke makkelijk voor de toeristen (en ook voor de handel).
Voor heel veel mensen is het heel belangrijk dat er toeristen zijn in Brazilië, want ze leven ervan. Komen er echter nog minder toeristen, dan zullen die mensen het waarschijnlijk erg moeilijk krijgen, want hoe houden ze dan hun hoofd boven water? Dit wil dus zeggen dat er wel degelijk een grote toeristische invloed bestaat op de economie!
Het klimaat
Brazilië bevindt zich voor 90% in de tropische zone, grotendeels ten zuiden van de evenaar waardoor de seizoenen omgekeerd zijn aan onze seizoenen.
Lente: 22 september tot en met 21 december.
Zomer: 22 december tot en met 21 maart.
Herfst: 22 maart tot en met 21 juni.
Winter: 22 juni tot en met 21 september.
Er zijn vijf klimatologische streken; equatoriaal, tropisch, half aride (aridus=droog), hoogland tropisch en subtropisch.
Tijdens de Braziliaanse winter schommelen de temperaturen tussen de 10 graden in het zuidelijkste deel en 28 graden in de tropische delen. De zomer is in heel Brazilië warm tot heet, met temperaturen van 25 tot 40 graden.
Er zijn behoorlijk wat toeristen in Brazilië die graag warme temperaturen willen. Ze gaan dus meestal in de Braziliaanse lente of zomer naar Brazilië, terwijl het in hun eigen woongebied herfst of winter is. Zo slaan ze dus de wat koudere dagen over.
Eigenlijk bestaat Brazilië uit vijf verschillende gebieden, namelijk:
- het exotische Amazone-gebied in het Noorden;
- het tropische Noordoosten;
- het ruige Centrale Westen
- het cosmopolitische Zuidoosten en
- het charmante Zuiden, dat doet denken aan de Oude Wereld.
Aan de hand van deze gebieden geeft dit werkstuk een beeld van de diverse staten met hun toeristische trekpleisters, die bij uitstek geschikt zijn voor een unieke vakantie.
Het exotische Amazone-gebied in het Noorden
Amazonas is verreweg de grootste en meest exotische staat van Brazilië. De natuur is hier paradijselijk mooi. In deze staat bevindt zich het grootste regenwoud en tevens het grootste waterreservoir ter wereld. Het regenwoud beslaat 6 miljoen vierkante kilometer en biedt een enorme diversiteit aan planten en dieren. Het gebied is verantwoordelijk voor 1/5 van de zuurstofvoorziening op aarde. In de Amazonas stroomt de langste rivier van Zuid-Amerika; de Amazone. De Amazone ontspringt in het Andesgebergte en heeft een lengte van 6400 kilometer tot de Atlantische oceaan. Samen met andere rivieren vormt de Amazone een doorlopend waterwegennet, dat het onderlinge transport verzorgt voor de ver van elkaar gelegen dorpen en steden.
Midden in het hart van de jungle ligt Manaus, een kleine 2000 kilometer stroomopwaarts van de Amazone monding. Het stadje Manaus, met meer dan 700.000 inwoners is voor de meeste toe-risten wel een bezoekje waard.
Maar een hoogtepunt van een bezoek aan het Amazone-gebied is ongetwijfeld een tocht per boot over de belangrijke waterwegen. Deze tocht per boot wordt als volgt in een Brazilaanse reisfolder beschreven:
"Luierend in een hangmat laat je je door een zachttuffende boot vervoeren. Onderweg genieten van het groene paradijs dat langzaam aan je voorbij trekt. Vissen op piranha's, alligators speuren en trektochten maken met kano's ... ze zijn overweldigend en maken de vakantie onvergetelijk."
Het tropische Noordoosten
Een stad in het Noordoosten van Brazilië is Recife. Recife wordt wel het Venetië van Brazilië genoemd. Een kronkelend netwerk van rivieren en stromen geeft deze stad, gelegen aan de Atlantische Oceaan, met zijn talrijke bruggen een heel aparte sfeer. De stad Recife heeft zijn naam te danken aan de koraalriffen die voor de kust liggen. Deze kust is vooral een grote aantrekkingskracht op de toerist. Recife zelf heeft alles te bieden aan de toeristen: cultuur, folklore (dans en klederdracht van een bepaald gebied, met bepaalde gewoontes), moderne hotels, bars, nachtclubs, winkels en prachtige stranden.
De allermooiste stranden liggen trouwens op het schiereiland Itamaracá. Felblauw water, hagelwitte zandbanken en kokospalmen geven dit gebied een unieke schoonheid. Op dit schiereiland is ook nog een hele speciale attractie; Fort Oranje, in 1631 gebouwd door de Nederlanders.
Ook zijn er in Salvador en daarbuiten kilometers lange zandstranden omzoomd door palmen en water dat altijd een heerlijke temperatuur heeft. Druk of eenzaam, er is genoeg keus.
Het ruige Centrale Westen
In het ruige Centrale Westen ligt Brasilia. Brasilia is sinds 1960 de hoofdstad van Brazilië. Deze betrekkelijk nieuwe stad, ruim dertig jaar oud, is gecreëerd om de bevolking vanuit de kust naar het binnenland te lokken.
Brasilia is een wonder van architectuur en stedebouwkundige planning. Brasilia geeft ook een goede indruk van het huidige Brazilië. De inwoners zijn een mix van verschillende bevolkingsgroepen, culturen, zeden en gewoonten. In deze stad gaan oude tradities hand in hand met moderne vormgeving.
Aan de andere kant van het ruige Centrale Westen danken de staten Mato Grosso en Mato Grosso do Sul hun bekendheid aan de Pantanal. Dit natuurparadijs heeft een grote diversiteit (1.600 soorten) aan vogels en andere dieren. De Pantanal kent eigenlijk twee seizoenen. Van november to maart loopt een gedeelte onder door het opkomende water. Van april tot oktober droogt alles weer langzaam op. Beide perioden hebben hun eigen bijzonderheden. Gedurende het vloedseizoen is het gebied moeilijk toegankelijk, maar per boot zijn grote scholen vis te zien die op hun beurt duizenden bonte, tropische vogels aantrekken. In het droge seizoen zijn hier herten, miereneters, capibaras, krokodillen en jaguars te zien.
Het cosmopolitische Zuidoosten
De beroemdste attractie van de staat Rio de Janeiro is ongetwijfeld de stad Rio zelf. Een bruisend en tropisch strandparadijs. Maar Rio is niet alleen strand en zon.
In Rio staat op een berg genaamd de Corcovadoberg het Chris-tusbeeld. Het Christusbeeld is het symbool van Rio en het beeld staat 710 meter boven de zeespiegel. Het beeld is in de breedte (met uitgestrekte armen dus) ongeveer 20 meter. De hoogte van het beeld is 40 meter.
Ook staat in Rio het grootste voetbalstadion ter wereld. In het stadion is maar liefst plek voor 200.000 toeschouwers. Ook dit stadion is een bezoekje waard, want de sfeer is absoluut uniek en de supporters zijn enorm enthousiast.
Rio is ook een stad van tegenstellingen met chique appartementsgebouwen en favela's, de krottenwijken die midden in de stad tegen de heuvels geplakt lijken. Arm en rijk treffen elkaar op zondag op het strand. Wilt u iets van het leven in Rio begrijpen, dan moet u daar op zondag de dag doorbrengen.
Het charmante Zuiden, dat doet denken aan de Oude Wereld
Zuidelijk van São Paulo ligt de staat Parana. Gezegend met een subtropisch klimaat heeft deze staat vooral Europeanen aangetrokken. Hun invloed is duidelijk terug te vinden in het karakter van de steden, de vorm van de huizen, de namen, tradities en de plaatselijke folklore.
Curituba is de hoofdstad van de staat Parana. De moderne stad is de laatste vijftien jaar spectaculair gegroeid en dient als voorbeeld voor stedelijke planologie (leer van de methoden om een streek of een terrein voor gebruik en bewoning in te delen). Het is dan ook niet verwonderlijk dat menig stadsbestuur vanuit de hele wereld naar Curituba komt kijken!
Toch dankt Parana haar bekendheid slechts voor een deel aan Curituba. In het uiterste westen liggen namelijk de watervallen van Foz de Iguaçu, grenzend aan Argentinië en Paraguay.
(De watervallen bevinden zich dus op een drielandenpunt).
"Iguaçu" betekent "groot water" in de oorspronkelijke Braziliaanse taal en deze naam staat garant voor de grootste watervallen ter wereld in watervolume. Er zijn ongeveer 275 watervallen over een lengte van 4 kilometer, vanwaar het water vanaf diverse hoogten naar beneden stort (soms zelfs 80 meter!). Eén van de mooiste excursies is de tocht per boot, die tot bijna onder de watervallen gaat, zodat u dit oorverdovende spektakel van zeer dichtbij kunt aanschouwen.
Carnaval in Brazilië
Carnaval is het grootste feest van Brazilië. Iedere inwoner van Brazilië, van welke sociale klasse of etnische achtergrond dan ook, doet er aan mee. Door zijn omvang en hartstochtelijkheid heeft het carnaval een geheel eigen karakter en geniet het internationale bekendheid. Van overal uit de wereld komen de bezoekers op dit kleurrijke festijn af en zien hoe iedere stad het feest op eigen wijze viert.
In Rio de Janeiro is carnaval een immens spektakel. Rio heeft de mooiste carnavals-optocht ter wereld, met prachtige praalwagens en loopgroepen in de meest fantastische kostuums. De "sambascholen" (professionele dansinstituten) die de optocht organiseren, zijn een vol jaar bezig met de voorbereidingen. De sambascholen zijn opgericht door bewoners uit krottenwijken. Omdat zij vroeger uit de stad geweerd werden, zijn zij hun eigen carnaval gaan organiseren. Tegenwoordig zijn alle rangen en standen vertegenwoordigd in de sambaschool, ook veel artiesten en bekende personen. De optocht die voorbijtrekt is dan ook een ontzagwekkend schouwspel. Niet alleen door het aantal deelnemers maar vooral ook door de weelde en kleuren en de rangschikking van bewegingen en ritme. Het eenvoudigste volksfeest is in Rio uitgegroeid tot een perfecte show samengesteld door de "carnevalescos", de professionele ontwerpers en choreografen in dienst van de sambascholen.
Braziliaanse specialiteiten
De Braziliaanse specialiteiten zijn het resultaat van traditie en toevalligheden. Bijna elke streek ontwikkelde zijn eigen specialiteiten al naar mate van de inheemse cultuur, de oorsprong van de Europese kolonisten, de nabijheid van rivieren en oceaan, de jaarlijkse neerslag en de kwaliteit van de grond.
De specialiteiten van het Amazone-gebied zijn;
Pato no tucupi
Eendevlees in een voedzame saus met een wild kruid dat urenlang de maag blijft prikkelen.
Tacacá
Dit is ook een typisch gerecht voor deze streek. Het is een dikke gele soep met gedroogde garnalen en look.
De specialiteiten van het Noordoosten zijn;
Vatapá
Garnalen worden in kleine stukjes gesneden of geraspt, met stujes vis vermengd, gebakken in dendê palmolie met klappermelk en stukjes brood, en met witte rijst opgediend.
Sarapatel
De lever en het hart van een varken of een schaap worden met vers bloed van het dier vermengd. Dit wordt samen met tomaten, pepers en uien gekookt.
Caruru
Gebakken garnalen worden opgediend met een pikante saus gemaakt met rode pepers en gombo.
De specialiteiten van het Zuiden zijn;
Churrasco
Rundvlees aan het spit wordt buiten op houtskool geroosterd en daarna met een tomaten-, uiensaus opgediend. In het binnenland gebruiken de Brazilianen soms een hele os voor zo'n barbecue.
Feijoada
Als er één Braziliaanse specialiteit genoemd moest worden, dan zou dat de Feijoada zijn. Deze specialiteit is vooral in Rio de Janeiro erg populair. Het gaat om een ingewikkelde bereiding met bonen, gedroogd rundvlees, gerookte worst, tong, varkensoren en varkensstaart, look en pepers. In een soepterrine (komvormige schaal) wordt de Feijoada boven witte rijst geplaatst. Daarover strooit men Farofa (maniokmeel), wat de saus verdikt. De schotel wordt dan met groene groenten en sneetjes sinaasappel versierd.
De drank is in Brazilië ook erg anders van streek tot streek. Meestal zijn de drankjes mengsels van citroen, suiker en ijs. Daarbij toegevoegd wat rum (dit drankje heet Caipirinha). In het Amazone gebied wordt het drankje gemaakt met vruchten uit het gebied.
Braziliaanse woordenlijst
Weinig Brazilianen beheersen een andere taal dan het Portugees. Ook het Spaans helpt de toeristen niet veel verder. Dus het is een echte aanrader voor de toeristen om tenminste de beleefdheidsuitdrukkingen en de getallen te proberen. Het is geen overbodige luxe en het wordt door de Brazilianen sterk gewaardeerd.
Uitspraakregels:ç = s ão = aauw u = oej = zj ou = ooDe "h" wordt niet uitgesproken. Een accent op een klinker geeft aan waar de klemtoon ligt.
Goede morgen/goede middag Bom dia/boa tarde
Goede avond/goede nacht Boa noite
Hoe gaat het met u? Como vai?
Prima, dank u Bem, obrigado
Tot ziens Tchau, adeus
Hoe heet u? Como é seu nome?
Ik heet.../ik ben... Meu nome é.../eu sou...
Spreekt u Engels? Você fala inglês?
Begrijpt u het? Você entende?
Ik begrijp het niet Não entendo
Hoe zeg je...? Como se diz...?
Alstublieft/dank u (zeer) Por favor/ muito obrigado
Waar is het strand? Onde é a praia?
Kunt u mij helpen? Pode ajudar-me?
Ja/nee Sim/não
Busstation/treinstation o rodoviário/a estação
Postkantoor/politiebureau o correio/a delegacia de polícia
Markt/straatmarkt o mercado/a feira
Apotheek/ziekenhuis a farmácia/o hospital
Een ticket naar... Uma paasagem para...
Ik wil naar... Quero ir para...
Hoeveel kost het? Quanto custa, quanto é?
Ik wil de kamer bekijken Quero ver o quarto
Ontbijt/lunch/diner Café da manhã/o almoço/o jantar
De rekening a.u.b. A conta, por favor
Ik wil geld wisselen Quero trocar dinheiro
Wat is de koers? Qual é o câmbio?
Hoe laat is het? Que horas são?
Brazilië is het einde! Brasil Otimo!
een/twee/drie/vier/vijf um/dois/três/quatro/cinco
zes/zeven/acht/negen/tien seis/sete/oito/nove/dez
twintig/dertig/veertig vinte/trinta/quarenta
vijftig/zestig/zeventig cinquenta/sessenta/setenta
tachtig/negentig/honderd oitenta/noventa/cem
duizend/tweeduizend mil/dois mil
tienduizend dez mil
10} Beeldvorming/imago
Brazilie heeft twee kanten.De ene de pozitieve,van de voetbal sucsessen,de parel witte stranden,de copa cabana, de coctails, de vele clubs en pubs en last but not least: de bikini babes en de beroemde modellen.De beroemdste: Gisele Bundchen.En aan de andere kant: de faveljas, de straat kinderen die een steeds groter probleem worden,de kind prostituees, en het daarbij komende,steeds groter wordende probleem:aids.En al jaren wordt er in Brazilie openlijk in drugs gedealt en toeristen overvallen.Er zijn heel veel voetballers die door hun techniek dit hebben kunnen ontvluchten en in weelde leven en dat ook proberen te delen met de rest van de bevolking(geld voor jeugd projecten etc) maar dit is maar een handje vergeleken bij de miljoenen straat kinderen die brazilie kent. Het is echt een land van twee gezichten.De mensen hebben veel om trots op te zijn,maar ook veel om zich voor te schamen
11} Zou ik in dit land willen wonen?
Het ligt eraan onder welke omstandigheden.Ik bedoel als ik redelijk wat centen had zou ik daar wel willen leven lekker op het starnd liggen 's avonds op stap gaan in de vele clubs die rio te bieden heeft, en dan hopen dat ik niet beroofd wordt.Maar het veranderd natuurlijk als ik in een van de vele sloppen wijken zou moeten proberen te overleven,onder die bizarre omstandigheden dan zou ik dat niet willen nee.
Bronnen:
www.google.nl
-trefwoorden:
-Brazilie
-kaart brazilie
-economie brazilie
-Gisele Bundchen
-Braziliaans nationaal voetbal elftal
www.evd.nl
Dagenlijkse update van de landen publicatie van Brazilie.
Hier heb ik het stuk van economie vanaf gehaald.
www.sunweb.nl
Voor de toeristische informatie van Brazilie.
Brazilië is op 22 april 1500 ontdekt door de Portugese zeevaarder Pedro Alvares Cabral, die met zijn vloot op reis was naar Oost-Indië. Kort tevoren waren Vespucci (juli 1499) en Pinzón (jan. 1500) op de Braziliaanse kust geland, maar krachtens het Verdrag van Tordesillas (1494) kwam het gebied aan Portugal toe. In 1530 vestigden zich de eerste Portugese kolonisten. Het land heette eerst Terra da Santa Cruz (Land van het Heilige Kruis), maar na 1540 werd het genoemd naar het brazielhout (= pernambuco) [plantkunde]). Door de import van slaven uit Afrika en de export van suiker en hout bloeide de handel op. Nadat Portugal in 1580 in Spaanse handen was gekomen, beschouwde Nederland Brazilië als vijandig gebied. Herhaaldelijk werden Braziliaanse kustplaatsen door Nederlanders en Engelsen geplunderd en van 1630 tot 1654 bezat de West-Indische Compagnie nederzettingen aan de noordoostkust, o.a. Olinda en Recife (Pernambuco). Johan Maurits van Nassau, die deze nederzettingen als een vorst regeerde (1637-1644), gaf de handel vrij. In 1654 werden de vestigingen aan Portugal overgegeven en in 1661 werden de Nederlandse rechten voor ƒ 8 miljoen aan Portugal verkocht.
Portugal ging meer aandacht besteden aan de kolonisatie, vooral nadat tegen eind 17de eeuw goud was ontdekt in Minas Gerais. In de 18de eeuw was de economie vrij goed, o.m. door de ontdekking van een rijke diamantader (1728). Toen Napoleon in 1807 Portugal aanviel, week de Portugese koninklijke familie met een groot aantal volgelingen uit naar Brazilië en vestigde zich in Rio de Janeiro. Koning Johan VI keerde in 1821 naar Portugal terug. Het vuur van de Franse Revolutie en van de Amerikaanse Vrijheidsoorlog was ook naar Brazilië overgewaaid, en toen de Portugese regering het land wilde terugbrengen tot de voormalige status van kolonie, stelde Pedro, zoon van Johan VI, zich aan het hoofd van de opstandige beweging (7 sept. 1822) en verdreef met steun van Engelse troepen de Portugese legers. Brazilië werd onafhankelijk van Portugal en een keizerrijk onder Pedro I.
Brazilië werd hierna een republiek onder Da Fonseca, geheel naar het voorbeeld van de Verenigde Staten. Het land werd ingedeeld in twintig staten met Rio de Janeiro in een federaal district als hoofdstad. De staten kregen een grote mate van autonomie. De eerste decennia van de republiek waren onrustig. De ene president volgde de andere op en economische bloei wisselde af met crises, veroorzaakt door het ineenstorten van de prijzen op de wereldkoffiemarkt en het verdringen van bosrubber door plantagerubber. Tijdens de Eerste Wereldoorlog leefde de economie weer op. In 1917 verklaarde Brazilië de oorlog aan Duitsland, maar het nam niet actief aan deze oorlog deel. In de naoorlogse jaren bleef het land politiek en economisch instabiel.
1} De Ligging
Ligging en grootte
Brazilië is qua oppervlakte het op vier na grootste land ter wereld en beslaat bijna de helft van Zuid-Amerika en qua bevolking het zesde. De totale oppervlakte is 8,5 miljoen km2, waarmee het ongeveer even groot als Europa is, 240 keer zo groot als Nederland.
Brazilië is administratief verdeeld in 23 staten, drie territoria en een hoofdstedelijk district waarin Brasilia ligt.
Taal
In Brazilië wordt portugees gesproken. De kustgebieden rond Blumenau en Florianopolis werden in eerste instantie bewoond door Duitse immigranten, waardoor veel mensen nog Duits spreken.
Tijd
Het tijdsverschil met Brazilie bedraagt 5 uur in de zomer en 3 uur in de winter (in Brazilie is het dan zomertijd). Gedurende een korte, tussenliggende periode is het tijdsverschil 4 uur. (Vroeger dan in Nederland).
2} De Geologie
Brazilië beslaat een immens gebied langs de oostkust van Zuid-Amerika en ook een groot deel van het binnenland van dit continent. De factoren: grote, reliëf, klimaat, en natuurlijke grondstoffen maken van Brazilië een erg geografisch divers land. Het land wordt in 5 grote regio’s ingedeeld. Het noorden, wat het grootste deel van het amazone bekken is en dat 45% van het land beslaat, maar er leeft maar 7% van de bevolking. Het noordoosten is de oostelijke uitsteking van het land. Het was de plaats waar de eerste Europeanen kwamen settelen. Zijn half verdord binnenland, de sertão, is het grootste gebied voor veehouderij. Het grootste deel van de bevolking in deze regio, leeft in armoede.het binnenland van de zuidoostelijke regio is het demografisch en economisch centrum van het land, met de twee grootste steden van het land, São Paolo en Rio de Janeiro.Deze regio beslaat maar elf percent van het land, maar 43% van de bevolking leeft er. Het zuiden is de kleinste regio, het is niet enkel bijzonder door zijn gematigd klimaat, maar ook door het feit dat het voornamelijk gekoloniseerd werd door Europese kolonisten in de late 19e eeuw, wat de regio een meer Europese cultuur geeft dan de rest van het land.Het centrumwestelijk deel is een klein deel met een lage bevolkingsdichtheid, maar de hoofdstad Brasilia is daar wel gelegen.
Ondanks de grootte van Brazilië, is het klimaat toch minder gevarieerd dan men zou denken. De evenaar doorsnijdt Noord-Brazilië, juist op de hoogte van de amazone rivier.Door zijn ligging tegenover de evenaar en het weinig gevarieerde reliëf van het amazone woud, heerst er een klimaat met hoge temperaturen en betrekkelijk veel regenval. Meer naar het zuiden wordt de temperatuur meer gematigd. De staat Rio Grande do Sul in het uiterste zuiden heeft een meer gematigd klimaat, met seizoensgebonden regenpatronen die erg lijken op die van het zuiden van de verenigde staten. Er is veel regenval in Brazilië behalve in de sertão, een half woestijnachtige regio die geteisterd wordt door occasionele droogteperioden.
Brazilië bevat een schat aan minerale en plantaardige grondstoffen die nog steeds niet volledig zijn verkend. Het land bezit een van ’s werelds grootste gebieden met ijzer erts en nog vele andere gebieden met andere mineralen waaronder koper en goud. Het land beschikt over een bescheiden hoeveelheid fossiele brandstoffen, maar dit wordt teniet gedaan door het grote hydrolische potentieel van de vele rivieren. Desondanks is Brazilië toch een belangrijke leverancier van tropische gewassen, terwijl er maar een beperkt aantal vruchtbare grond is en maar een heel klein deel van het land gecultiveerd is. Er zijn veel veehouderijen, en de bossen zijn een belangrijke bron van hout, rubber en palmolie.
In het uiterste noorden van Brazilië ligt het Hoogland van Guyana, een van oost naar west lopende bergketen die een waterscheiding vormt tussen de in Venezuela stromende Orinoco en de in Brazilië stromende Amazone. De zuidelijke hellingen die de grens vormen van het stroomgebied van de Orinoco liggen in Brazilië. Het gebied is erg droog en begroeid met een savannevegetatie. Ten zuiden van het Hoogland van Guyana bevindt zich het Amazonebekken. Dit laaggelegen gebied beslaat ruim een derde van de oppervlakte van het land en is voor het grootste gedeelte bedekt met tropisch regenwoud.
Het stroomgebied van de rivier de Amazone, het grootste rivierenstelsel ter wereld, beslaat een groter gebied dan het Amazonebekken alleen. De zuidelijke zijrivieren van de Amazone ontspringen op het centraal gelegen Braziliaanse hoogland, een gebied dat zelden hoger reikt dan 1500 m en dat dezelfde kenmerken bezit als het Hoogland van Guyana. Langs de Atlantische kust in het oosten van het land ligt een 80 km brede strook laagland. Dit gebied wordt aan de westkant begrensd door een steil oprijzend kustgebergte. In dit kustgebergte, een smalle, maximaal 400 km brede gebergterand, komen de hoogste bergtoppen van Brazilië voor (Itatíaia, 2712 m). De kust, bezaaid met zandbanken en lagunes, wordt op enkele plaatsen onderbroken door de rotsachtige hellingen van het kustgebergte, die steil in zee aflopen.
In het noordoosten ligt een berggebied met hoogten tussen de 800 m en 1200 m boven zeeniveau. De rivieren de São Francisco en de Parnaíba vormen respectievelijk de zuid- en de westgrens. Het gebied is heet en droog en begroeid met doornachtige planten en cactussen
3} klimaat
HET KLIMAAT
Maar liefst 90% van het Braziliaanse grondgebied bevindt zich in de tropische zone. Het amazonegebied vertoon alle kenmerken van een equatoriaal klimaat: overvloedige regen, hitte, geen echte droge en natte seizoenen. Met name in het mondingsgebied van de amazone en in de bovenloop valt veel regen. Wat de temperaturen betreft, moet men zich geen extreme hitte voorstellen; het geregistreerde maximum in belém bedraagt slechts 35.1°C, veel lager dan de zomermaxima in grote delen van Europa! In dit deel van het land komt men tot een warm klimaatgemiddelde door de constantheid van de temperatuur, het hele jaar door, en niet door de uitschieters. Manaus heeft in de warmste maand, september een gemiddelde temperatuur van 27.9°C, tegenover 25.8°C in de koudste maand, februari. Van temperatuurschommelingen kunnen we dus niet spreken. Een ander belangrijk punt is de neerslagfrequentie: in Belém regent het 250 dagen per jaar, doorgaans laat in de middag.
De atmosferische vochtigheid die dit met zich meebrengt is de oorzaak van de voortdurende klamheid die zo kenmerkend is voor het Amazonegebied, en die alleen ’s nachts enigszins afneemt. De plateaus van Midden-Brazilië kennen een klassiek tropisch klimaat. Ook hier is de gemiddelde temperatuur hoog. Het verschil is echter dat droge en natte tijden elkaar afwisselen. In de hoger gelegen gebieden is het iets koeler, zodat men zich hier van oudsher graag terugtrekt om de warmte te ontvluchten. De klimaatomstandigheden in het binnenland van Nordeste zijn ronduit ongunstig. Er valt weining neerslag en periodes van droogte kunnen er lang aanhouden. Hoewel er in de kustgebieden van dezelfde landstreek geen watertekort heerst, blijft het binnenland dor, om redenen die de klimatologen tot dusver nog niet precies hebben kunnen achterhalen.
4} Bevolking
DE BEVOLKING
Brazilië had in 2001 ongeveer 175.000.000 inwoners. Dit betekent een gemiddelde van ca. 20 inwoners per km2. In 1950 had Brazilië nog maar 50 miljoen inwoners. Jaarlijks komer er zo’n drie miljoen Brazilianen bij, nog afgezien van het aantal immigranten. Deze bevolkingsexplosie is een van de grote problemen waar Brazilië mee worstelt. Er is sprake van een voortdurende verstedelijking: 77% van de bevolking woont in de steden, waarbinnen vooral de krottenwijken of favelas zich razendsnel hebben uitgebreid. Brazilië is in een periode van ongeveer vijftig jaar veranderd van een overwegend agrarische in een stedelijke samenleving. De grootste stedelijke gebieden zijn São Paulo (15.3 miljoen inwoners) en Rio De Janeiro (10.2 miljoen inwoners), twee van de grootste steden ter wereld. In het Noordoosten en Noorden liggen de miljoenensteden Savador Da Bahia, Recife en Fortaleza, in het amazonegebied Belém en in het zuiden Porto Alegre. Grote steden in het binnenland zijn Manaus, Brasilia (hoofdstad van Brazilië) en Belo Horizonte. De bevolking van Brazilië is zeer heterogeen van
samenstelling en van Indiaans-Afrikaans-Europese herkomst. Het aantal Indianen dat nog de oorspronkelijke leefwijze heeft, bedraagt minder dan 0.2% van de totale bevolking. Dit aantal neemt nog steeds verder af, onder andere door de ontginning van het Amazonegebied. Nu en dan worden er zelfs moordpartijen op Indianen gemeld. Verder wonen er nog Indianen in Centraal-West-Brazilië, die voor een deel zijn ondergebracht in ca. 128 reservaten. Het FUNAI (Fundação Nacional dos Indios) is het orgaan dat tot taak heeft de integratie van de Indianen in de maatschappij op geleidelijke en wreedzame wijze te doen verlopen. Dat daar niet zoveel van terecht komt is o.a. te wijten aan de enorme ongeïnteresseerdheid en corruptie bij het ambtelijke apparaat. De eerste kolonisten waren de Portugezen. Deze bleven in de havensteden grotendeels onvermengd, maar in het binnenland vermengden zij zich met de inheemse bevolking. Vooral tussen 1880 en 1914 kwamen er veel immigranten naar Brazilië: Italianen, Spanjaarden, Syriërs, Libanezen, Polen en Duitsers. Het blanke deel van de bevolking vormt de meerderheid met 53%. Daarna volgend de Brancos of Pardos (ook wel Morenos of Mulatos genoemd) die van Europees-Afrikaanse afkomst zijn met 22% en de Mamelucos van Indiaans-Europees afkomst met 12%. De zwarte bevolkingsgroep bestaat uit 11% van de bevolking. Alle mensen van gemengde afkomst noemt men Mestiezen. De jaarlijkse bevolkingstoename bedraagt ca. 1,8%. De gemiddelde levensverwachting bij geboorte is voor mannen 64jaar en voor vrouwen 69 jaar.
Statistieken, vergeleken met Nederland
BRAZILIË NEDERLAND
bevolking 159,1 miljoen 15,4 miljoen
levensverwachting 66 jaar 77 jaar
Sterftecijfer onder 5 jaar 61/1000 8/1000
Inkomen per hoofd van de bevolking Hfl. 4.335,- Hfl. 27.217,-
zuigelingensterfte 51/1000 6/1000
Godsdienst
Brazilië kent volledige godsdienstvrijheid. De bevolking is voor ruim 89% rooms-katholiek en voor ca. 8% protestants, welke laatste groep een sterke groei heeft doorgemaakt in de jaren tachtig en negentig. Het aantal spiritisten is bijzonder groot. Voor velen zijn de grenzen tussen het katholicisme
5} Welvaart + 6 welzijn
In brazilie is het heel on eerlijk. Je hebt de rijkeste en armste bevolkings groepen in een straal van een paar kilometer bij elkaar (in Rio) Achter de villa wijken liggen de faveljas (sloppen wijken) En moeten de arme die werken verkiezen boven een crimineel bestaan het eten voor de rijken verbouwen. Dit gebeurt als volgt:
Ca. 9% van de oppervlakte van Brazilië is als cultuurgrond in gebruik. Van de totale exportopbrengsten is 45% uit de agrarische sector afkomstig, waarin (1993) 23% van de economisch actieve bevolking werkzaam is. De belangrijkste akkerbouwgebieden liggen in de kuststaten van het zuiden en het noordoosten. Koffie, vnl. in de staten São Paulo en Paraná (ca. 50% van de nationale productie) verbouwd, is het economisch belangrijkste product van Brazilië, dat 's werelds grootste koffieproducent is (ca. eenderde van de wereldproductie). Intern nam als gevolg van de diversificatiepolitiek de eenzijdige oriëntatie op de koffie af: tot 1964 bedroeg het aandeel van koffie in de export 50%, in 1995 nog maar 5%. Andere belangrijke producten zijn soja, suiker en cacao (vnl. in de staat Bahia). Vooral de productie van sojabonen is in de jaren tachtig sterk toegenomen. In 1988 was de exportopbrengst van sojabonen voor het eerst hoger dan die van koffie. De verbouw van suikerriet nam toe na de invoering in 1976 van het programma ter stimulering van het gebruik van ethanol (dat uit suikerriet verkregen wordt) als brandstof voor auto's. De katoenverbouw (vooral in São Paulo en Paraná) is in de eerste helft van de jaren zeventig teruggelopen. Daarentegen is de verbouw van sisal (Rio Grande do Norte, Paraíba) zo sterk toegenomen, dat Brazilië de eerste producent ter wereld is geworden voor dit gewas. Door het gehele oostelijke gebied verspreid is de verbouw van tabak, bananen, suikerriet en maïs. Tarwe komt uit Rio Grande do Sul en uit Paraná. Als inheemse voedselgewassen worden rijst en maniok vrijwel overal verbouwd. Aanplantingen van tungbomen leveren tungolie. In de Sertão levert de carnaúbawaspalm carnaúbawas; de zgn. wonderboom levert ricinusolie; in Rio Grande do Sul levert ervamate een theesurrogaat; in het Amazonegebied komen wilde rubber en paranoten voor. De verbouw van citrusvruchten (vnl. in de staat São Paulo) is vanaf 1979 geïntensiveerd. Sinaasappelsap vormt na koffie en soja het belangrijkste agrarische exportproduct. Als gevolg van de expansie van de grootschalige exportlandbouw daalde de voedselproductie per hoofd van de bevolking tussen 1965 en 1985 met een kwart. Een programma gericht op landhervormingen in de agrarische sector, geïnitieerd onder president Goulart (1961-1964), stuit op politieke tegenstand. De verdeling van het grondbezit onder de agrarische bevolking is zeer ongelijk.
Bosbouw en visserij
Brazilië is voor 60% bebost, voor 45% met tropisch regenwoud. Economisch belangrijker dan de (hard)houtrijkdom van de Amazonevlakte is de naaldhoutexploitatie in Rio Grande do Sul en Paraná. Sinds de jaren zestig zijn wettelijke maatregelen van kracht aangaande het bosbeheer. De visserij is nog weinig ontwikkeld. In het noorden wordt vnl. gevist op makreel en schaaldieren, in het zuiden op kabeljauw, haring, tonijn. Overbevissing in de Amazone leidt hier en daar tot afname van de visstand. Brazilië heeft in 1970, in navolging van andere Latijns -Amerikaanse landen, eenzijdig zijn visserijzone tot 200 mijl uitgebreid.
KENMERKEN VAN ONDERONTWIKKELING
Brazilie hoort nog maar net tot de ontwikkelingslanden. Het zuidoosten is goed ontwikkeld, dankzij de industrie.
Hier ontvangt 40% van de bevolking ruim 80% van het nationaal inkomen.
Noord-, noordoost- en centraalwest Brazilie blijven sterk achter ontwikkeld.
Mensen zijn daardoor massaal naar de steden getrokken in de hoop daar werk te vinden, als gevolg dat er nog meer krottenwijken zijn omdat heel veel mensen werkloos bleven. Brazilie heeft een hele hoge schuld aan het buitenland ( in 1988 $114,6 miljard ).
Toch is Brazilie het meest ontwikkeld van alle ontwikkelingslanden.
Brazilie steekt geld in de verbetering van de industrialisatie en de infrastructuur.
De laarste jaren gaat het steeds beter met de economie doordat er een speciaal plan was opgezet in 1995:
Het PLano Real, dit plan was gericht op het verminderen van de inflatie. En met succes, de inflatie daalde en ook de werkloosheid daalde.
In de grote steden zoals Rio de Janeiro zijn veel straatkinderen.
Ze verdienen geld als krantenverkoper of schoenpoetser, maar meestal belanden ze in de drugswereld of in de prostitutie.
Nog een kenmerk van onderontwikkeling van Brazilië is de snelheid van de bevolkingsgroei. Dit komt doordat de Braziliaanse regering nooit heeft gezegd of "reclame" gemaakt voor minder kinderen, ook leeft er in Latijns-Amerika een groot "Machismo" bij de mannen. Hoe meer kinderen hoe "stoerder". De regering vond dat er nog wel meer kinderen mochten komen want de bevolkingsdichtheid is nog maar 143 inwoners per vierkante kilometer. Ook het sterftecijfer is aanzienlijk gedaalt.
De onderwijsvoorzieningen waren heel slecht, door de enorme bevolkingsgroei was er niet genoeg onderwijs voor iedereen. Dat is de oorzaak dat er in 1976 van de bevolking boven de 15 nog een kwart analfabeet is.
Sport
Dat de Braziliaanen van sport houden blijkt wel uit het bestaan van zo'n 8000 clubs in het land.
De populairste sport is voetbal. Het grootste stadion, Maracana in Rio de Janeiro, werd in 1950 gebouwd voor de wereldkampioenschappen.
Het stadion bied plaats voor 200.000 toeschouwers.
De Braziliaanse voetbalploeg was de eerste die vijf keer de wereldbeker won in 1958, 1962, 1970 en 1994 en in 2002
Zelfs wie zich niet in voetbal interesseert kent de Braziliaanse Pele
Tijdens zijn carriere in Brazilie scoorde hij meer dan 1200 doelpunten.
In de laatste jaren is het Braziliaanse goed in Nederland vertegenwoordigd geweest.Getuige hiervan zijn spelers zoals, Ronaldo, Romario, Marcos Santos,Nu bij psv Leandro,Marquinho,Vasquez en vele andere.
Eind jaren 60 begon Emerson Fittipaldi overwinningen op te stapelen in de Formule 1. Goede jonge coureurs kwamen tevoorschijn, zoals Nelson Piquet, wereldkampioenschap in 1982, 1983 en 1987. En niet te vergeten Ayrton Senna die de internationale autoraces won in 1988, 1990 en1991. Op 1 mei 1994 verongelukte Senna tijdens de grote prijs van San Marino.
Dienssector
Er werken Brazilie 56% van de mensen in de dienstensector.
Er zijn meisjes die voor een werkweek van 6 dagen van 7 tot 5
maar 25 dollar in de maand krijgen
De dokters krijgen per dag meer dan 25 dollar.
Er is in Brazilie (net zoals in andere ontwikkelings landen) veel verschil tussen arm en rijk.
Met de dienstensector wordt iedereen die werkt voor een ander bedoelt.
7} Buitenlandse relaties
Brazilie maakt geen deel uit van een politiek bondgenootschao of een economisch verbond.Het heeft niet echt vijanden of vrienden,maar als brazilie tegen argentinie of uruguay voetbalt lijkt dat wel oorlog.Brazilie grenst aan bijna aan alle zuid-Amerikaanse landen,dus vrijwel alle grenzen zijn open.
8} Milieu
Brazilië is een land van continentale omvang, zo´n tweehonderd maal groter dan Nederland. Het land heeft 174 miljoen inwoners. De problemen op milieugebied zijn aanzienlijk. Zo heeft een groot deel van de bevolking (38 procent) nog geen aansluiting op het rioleringsnetwerk, terwijl van het afvalwater maximaal slechts zo´n 10 procent gezuiverd wordt.
· vervuilingproblemen op huishoud- en gemeenteniveau door een gebrek aan veilig drinkwater en/of riolering;
· gebrek aan vuilinzameling en een ontoereikende vuilverwerking en ernstige lucht-, bodem en watervervuiling geconcentreerd in industriële gebieden;
· luchtvervuiling in met name de metropolen São Paulo en Rio de Janeiro.
Alleen al de markt voor luchtvervuiling wordt geschat op ongeveer enkele honderden miljoenen US dollar per jaar. Nieuwe marktcomponent is CDM (Clean Development Mechanism), een van de instrumenten voor emissiereductie, vastgelegd in het Kyoto-protocol. De Braziliaanse overheid stelt zich vooralsnog voor een groot deel evenwel terughoudend op inzake dit programma. Desalniettemin zijn recentelijk via het CERUPT-programma van Senter twee projecten in Brazilië goedgekeurd.
Marktontwikkeling
Er is een aanzienlijke milieumarkt in Brazilië ontstaan gedurende de laatste vijftien à twintig jaar. Deze markt is en blijft voorlopig een groeimarkt. Voor tal van projecten zijn de gemeentelijke of staatsbedrijven verantwoordelijk, waarvoor momenteel in toenemende mate wordt bekeken in hoeverre privatisering wenselijk en/of haalbaar is. Voor investeringen zal men een beroep doen op de Internationale Financieringsinstanties (IFI´s), zoals Wereldbank of Inter-American Development Bank (IABD). Het bedrijfsleven investeert al volop, gedreven door eisen van klanten (ISO 14001-certificering), dan wel door eigen belang, om boetes te vermijden. Maar ook in de private sector dient nog veel te gebeuren.
Import
Het aandeel van geïmporteerde milieutechnologie (producten en diensten) bedraagt ongeveer 30 procent van de totale markt geschat op 660 miljoen US dollar.
Herkomst import
Tot de belangrijkste toeleveranciers behoren bedrijven uit de Verenigde Staten, Duitsland, Frankrijk en Canada.
Investeringen
Hoewel de sector nog grotendeels wordt gedragen door overheidsgeld en de investeringen van de grote internationale ontwikkelingsbanken, neemt ook de vraag naar milieutechnologische diensten en producten in de private sector toe. Overheidsinvesteringen in de waterzuiveringsector (basic sanitation) zullen niet of nauwelijks verminderen omdat deze sector een speerpunt in het regeringsbeleid vormt. De sector zal investeren om op de wat langere termijn zich te kunnen blijven profileren buiten de landsgrenzen en te kunnen voldoen aan de aanscherpende milieu-eisen in het binnenland.
Projecten
Overig
Behalve het voorbereiden en uitvoeren van de civieltechnische werken en de eventuele levering van zuiveringsapparatuur en installaties is er ruimte voor gerelateerde consultancy. Ook specifieke terreinen zoals ISO 14001-certificering en financieringsconstructies kunnen worden gerekend tot de groeimogelijkheden. De aanzet tot strengere wetshandhaving, die voortvloeit uit de nieuwe wet op milieudelicten, gekoppeld aan het aanscherpen van emissienormen, zijn een signaal naar de industrie dat de overheid serieus bezig is met het nastreven van de milieudoelstellingen.
In Brazilië zijn er proefprojecten op het gebied van de recycling van afval en papier en het gescheiden inzamelen van afval. Tot nu toe wordt alleen ziekenhuisafval volgens de geldende voorschriften verbrand. Daarnaast beschikken veel grote bedrijven over beperkte accommodatie voor de verbranding van hun eigen afval.
Voor Nederlandse exporteurs van milieukennis en -producten is het goed zich te realiseren dat er veel autonomie inzake milieuprojecten is en wordt overgeheveld van de federale overheid naar deelstaatregeringen en gemeenten. Deze hebben dankzij een 'clean debt record' (een schone financiële lei) vaak ruimer toegang tot financieringsmogelijkheden, onder andere bij de Wereldbank.
Omdat de Braziliaanse overheid en het bedrijfsleven een beperkte ervaring hebben met milieuproblematiek, kan het voor Nederlandse bedrijven eventueel interessant zijn om complete afvalbeheerprojecten en verwerkingssystemen aan te bieden en deze af te stemmen op de specifieke wensen van de Braziliaanse bedrijven.
Enkele concrete milieuproblemen
São Paulo
De gemeente São Paulo is zich ervan bewust dat zij rond het jaar 2010 voor serieuze waterproblemen kan komen te staan. Er bestaan momenteel in São Paulo slechts vijf stations voor de behandeling van rioolwater, veel te weinig voor een stadsgebied met bijna 18 miljoen inwoners. Onlangs is begonnen met de bouw van twee zuiveringsinstallaties, die 50 procent van het opgevangen water moeten gaan behandelen. Voor de komende 20 à 25 jaar is een programma opgesteld, één van de meest complexe ter wereld, waarin gestreefd wordt naar de uiteindelijke opvang en behandeling van 95 procent van het afvalwater. Dit project is begroot op bijna 2,5 miljard US dollar. Voor de benodigde infrastructuur wordt gerekend op vijf zuiveringsinstallaties en twee andere installaties voor de opvang en het onderscheppen van het afvalwater.
Ook de huidige toestand van de vier grote rivieren in de stadsregio São Paulo wordt als kritiek ervaren: het water staat geclassificeerd als 'erg slecht'. Deze rivieren ondergaan vrijwel geen enkele behandeling, hoewel bijna 95 procent van de riolen erin uitkomt. Daarom zijn milieuprogramma's opgesteld die de kwaliteit van het water moeten verbeteren. Het Tietê-project is hiervan het belangrijkst. De investering die de deelstaatregering van São Paulo in dit project gepland heeft, wordt de grootste die in Brazilië tot dusver op milieugebied is gedaan. Het project is tevens een van de belangrijkste milieuprojecten ter wereld.
Ernstige problemen doen zich ook voor in de Guanabara-baai nabij de stad Rio de Janeiro, waarvoor eveneens een omvangrijk saneringsplan is opgezet. De stadsregio Porto Alegre in de deelstaat Rio Grande do Sul heeft behoefte aan extra waterreservoirs en uitbreiding van het distributienetwerk voor drinkwater. Daarnaast bestaat behoefte aan waterzuiveringsinstallaties. Soortgelijke behoeften treft men aan in de rest van het land.
Nieuwe ontwikkeling is dat bedrijven die water onttrekken aan nabij gelegen rivieren, thans een zogenaamd 'watertarief' moeten betalen.
9} Toerisme
Er zijn weinig landen die toeristen zoveel te bieden hebben als Brazilië. Het heeft een rijk cultuur-erfgoed, oneindig veel mooie natuur, prachtige zandstranden en een tropisch klimaat. Bovendien beschikt Brazilië over een behoorlijke toeristische infrastructuur. Het land heeft 16 internationale luchthavens en telt meer vijfsterrenhotels dan Spanje. De wegen in Brazilië bij de kuststreken zijn redelijk, in het binnenland zijn de wegen echter slecht.
Brazilië is ondanks de toch wel goede infrastructuur geen populair vakantieland. In 1991 bezochten nog geen miljoen buitenlanders het land, dat is nog geen 0,3% van de internationale toeristenstroom. Volgens de Braziliaanse luchtvaartmaatschappij komt dit lage aantal voor een belangrijk deel door de negatieve publiciteit. In de buitenlandse kranten wordt namelijk veel ophef gemaakt over negatieve gebeurtenissen (overvallen, diefstallen, armoede, geweld) terwijl er weinig aandacht besteed wordt aan de positieve kanten van Brazilië (rijk cultuur-erfgoed, mooie natuur, zandstranden en een tropisch klimaat).
Terwijl het toerisme in de periode van 1980 tot 1990 wereldwijd met 45% is gestegen, daalden de bezoekersaantallen voor Brazilië in die periode van 1.6 miljoen naar 1 miljoen.
De inkomsten uit het toerisme bedroegen in 1990 1.45 miljard dollar. Datzelfde jaar gaven de Brazilianen 1.6 miljard dollar in het buitenland uit zodat Brazilië in 1990 een negatief toerisme saldo kende.
Het toerisme in Brazilië is vooral een binnenlandse aangelegenheid. Bijna 85% van de overnachtingen komt voor rekening van de Brazilianen. De buitenlanders komen voornamelijk uit de buurlanden Argentinië (31%), Uruguay (11%) en Paraguay (6%).
25% van de toeristen komt uit Europa en slechts 10% uit de VS.
De invloed van toeristische aantrekkingspunten op de Braziliaanse economie.
Als je kijkt naar de Nederlandse economie, vergeleken met de Braziliaanse economie, dan zie je dat in vergelijking met het bevolkingsaantal en het BNP (het Bruto Nationaal Produkt, dat zijn de verdiensten van het hele land) de Nederlandse economie veel hoger ligt. De Braziliaanse economie heeft het toerisme in het land ook wel nodig. Er zijn namelijk behoorlijk wat mensen in Brazilië die afhankelijk zijn van het toerisme. Daarbij kun je denken aan de eigenaren van een hotel, restaurants, barretjes of bijvoorbeeld Braziliaanse gidsen en tolken.
Er zijn in Brazilië zestien volledig uitgeruste havens waarvan Rio de Janeiro een van de meest bezochte havens is. De havens hebben de Brazilianen nodig voor de handel met andere landen, maar ook de toeristen maken gebruik van de grote havens (met bijvoorbeeld een cruiseschip).
Er zijn tegenwoordig tien internationale luchthavens; ze zijn perfect uitgerust, comfortabel en efficiënt. Brazilië bezit directe luchtverbindingen met alle Zuidamerikaanse landen, verscheidene landen in Midden Amerika en de drie Noord-Amerikaanse landen. Het is ook verbonden met alle andere werelddelen! Dat is dus hartstikke makkelijk voor de toeristen (en ook voor de handel).
Voor heel veel mensen is het heel belangrijk dat er toeristen zijn in Brazilië, want ze leven ervan. Komen er echter nog minder toeristen, dan zullen die mensen het waarschijnlijk erg moeilijk krijgen, want hoe houden ze dan hun hoofd boven water? Dit wil dus zeggen dat er wel degelijk een grote toeristische invloed bestaat op de economie!
Het klimaat
Brazilië bevindt zich voor 90% in de tropische zone, grotendeels ten zuiden van de evenaar waardoor de seizoenen omgekeerd zijn aan onze seizoenen.
Lente: 22 september tot en met 21 december.
Zomer: 22 december tot en met 21 maart.
Herfst: 22 maart tot en met 21 juni.
Winter: 22 juni tot en met 21 september.
Er zijn vijf klimatologische streken; equatoriaal, tropisch, half aride (aridus=droog), hoogland tropisch en subtropisch.
Tijdens de Braziliaanse winter schommelen de temperaturen tussen de 10 graden in het zuidelijkste deel en 28 graden in de tropische delen. De zomer is in heel Brazilië warm tot heet, met temperaturen van 25 tot 40 graden.
Eigenlijk bestaat Brazilië uit vijf verschillende gebieden, namelijk:
- het exotische Amazone-gebied in het Noorden;
- het tropische Noordoosten;
- het ruige Centrale Westen
- het cosmopolitische Zuidoosten en
- het charmante Zuiden, dat doet denken aan de Oude Wereld.
Aan de hand van deze gebieden geeft dit werkstuk een beeld van de diverse staten met hun toeristische trekpleisters, die bij uitstek geschikt zijn voor een unieke vakantie.
Het exotische Amazone-gebied in het Noorden
Amazonas is verreweg de grootste en meest exotische staat van Brazilië. De natuur is hier paradijselijk mooi. In deze staat bevindt zich het grootste regenwoud en tevens het grootste waterreservoir ter wereld. Het regenwoud beslaat 6 miljoen vierkante kilometer en biedt een enorme diversiteit aan planten en dieren. Het gebied is verantwoordelijk voor 1/5 van de zuurstofvoorziening op aarde. In de Amazonas stroomt de langste rivier van Zuid-Amerika; de Amazone. De Amazone ontspringt in het Andesgebergte en heeft een lengte van 6400 kilometer tot de Atlantische oceaan. Samen met andere rivieren vormt de Amazone een doorlopend waterwegennet, dat het onderlinge transport verzorgt voor de ver van elkaar gelegen dorpen en steden.
Midden in het hart van de jungle ligt Manaus, een kleine 2000 kilometer stroomopwaarts van de Amazone monding. Het stadje Manaus, met meer dan 700.000 inwoners is voor de meeste toe-risten wel een bezoekje waard.
"Luierend in een hangmat laat je je door een zachttuffende boot vervoeren. Onderweg genieten van het groene paradijs dat langzaam aan je voorbij trekt. Vissen op piranha's, alligators speuren en trektochten maken met kano's ... ze zijn overweldigend en maken de vakantie onvergetelijk."
Het tropische Noordoosten
Een stad in het Noordoosten van Brazilië is Recife. Recife wordt wel het Venetië van Brazilië genoemd. Een kronkelend netwerk van rivieren en stromen geeft deze stad, gelegen aan de Atlantische Oceaan, met zijn talrijke bruggen een heel aparte sfeer. De stad Recife heeft zijn naam te danken aan de koraalriffen die voor de kust liggen. Deze kust is vooral een grote aantrekkingskracht op de toerist. Recife zelf heeft alles te bieden aan de toeristen: cultuur, folklore (dans en klederdracht van een bepaald gebied, met bepaalde gewoontes), moderne hotels, bars, nachtclubs, winkels en prachtige stranden.
De allermooiste stranden liggen trouwens op het schiereiland Itamaracá. Felblauw water, hagelwitte zandbanken en kokospalmen geven dit gebied een unieke schoonheid. Op dit schiereiland is ook nog een hele speciale attractie; Fort Oranje, in 1631 gebouwd door de Nederlanders.
Ook zijn er in Salvador en daarbuiten kilometers lange zandstranden omzoomd door palmen en water dat altijd een heerlijke temperatuur heeft. Druk of eenzaam, er is genoeg keus.
Het ruige Centrale Westen
In het ruige Centrale Westen ligt Brasilia. Brasilia is sinds 1960 de hoofdstad van Brazilië. Deze betrekkelijk nieuwe stad, ruim dertig jaar oud, is gecreëerd om de bevolking vanuit de kust naar het binnenland te lokken.
Brasilia is een wonder van architectuur en stedebouwkundige planning. Brasilia geeft ook een goede indruk van het huidige Brazilië. De inwoners zijn een mix van verschillende bevolkingsgroepen, culturen, zeden en gewoonten. In deze stad gaan oude tradities hand in hand met moderne vormgeving.
Aan de andere kant van het ruige Centrale Westen danken de staten Mato Grosso en Mato Grosso do Sul hun bekendheid aan de Pantanal. Dit natuurparadijs heeft een grote diversiteit (1.600 soorten) aan vogels en andere dieren. De Pantanal kent eigenlijk twee seizoenen. Van november to maart loopt een gedeelte onder door het opkomende water. Van april tot oktober droogt alles weer langzaam op. Beide perioden hebben hun eigen bijzonderheden. Gedurende het vloedseizoen is het gebied moeilijk toegankelijk, maar per boot zijn grote scholen vis te zien die op hun beurt duizenden bonte, tropische vogels aantrekken. In het droge seizoen zijn hier herten, miereneters, capibaras, krokodillen en jaguars te zien.
De beroemdste attractie van de staat Rio de Janeiro is ongetwijfeld de stad Rio zelf. Een bruisend en tropisch strandparadijs. Maar Rio is niet alleen strand en zon.
In Rio staat op een berg genaamd de Corcovadoberg het Chris-tusbeeld. Het Christusbeeld is het symbool van Rio en het beeld staat 710 meter boven de zeespiegel. Het beeld is in de breedte (met uitgestrekte armen dus) ongeveer 20 meter. De hoogte van het beeld is 40 meter.
Ook staat in Rio het grootste voetbalstadion ter wereld. In het stadion is maar liefst plek voor 200.000 toeschouwers. Ook dit stadion is een bezoekje waard, want de sfeer is absoluut uniek en de supporters zijn enorm enthousiast.
Rio is ook een stad van tegenstellingen met chique appartementsgebouwen en favela's, de krottenwijken die midden in de stad tegen de heuvels geplakt lijken. Arm en rijk treffen elkaar op zondag op het strand. Wilt u iets van het leven in Rio begrijpen, dan moet u daar op zondag de dag doorbrengen.
Het charmante Zuiden, dat doet denken aan de Oude Wereld
Zuidelijk van São Paulo ligt de staat Parana. Gezegend met een subtropisch klimaat heeft deze staat vooral Europeanen aangetrokken. Hun invloed is duidelijk terug te vinden in het karakter van de steden, de vorm van de huizen, de namen, tradities en de plaatselijke folklore.
Curituba is de hoofdstad van de staat Parana. De moderne stad is de laatste vijftien jaar spectaculair gegroeid en dient als voorbeeld voor stedelijke planologie (leer van de methoden om een streek of een terrein voor gebruik en bewoning in te delen). Het is dan ook niet verwonderlijk dat menig stadsbestuur vanuit de hele wereld naar Curituba komt kijken!
Toch dankt Parana haar bekendheid slechts voor een deel aan Curituba. In het uiterste westen liggen namelijk de watervallen van Foz de Iguaçu, grenzend aan Argentinië en Paraguay.
(De watervallen bevinden zich dus op een drielandenpunt).
Carnaval in Brazilië
Carnaval is het grootste feest van Brazilië. Iedere inwoner van Brazilië, van welke sociale klasse of etnische achtergrond dan ook, doet er aan mee. Door zijn omvang en hartstochtelijkheid heeft het carnaval een geheel eigen karakter en geniet het internationale bekendheid. Van overal uit de wereld komen de bezoekers op dit kleurrijke festijn af en zien hoe iedere stad het feest op eigen wijze viert.
In Rio de Janeiro is carnaval een immens spektakel. Rio heeft de mooiste carnavals-optocht ter wereld, met prachtige praalwagens en loopgroepen in de meest fantastische kostuums. De "sambascholen" (professionele dansinstituten) die de optocht organiseren, zijn een vol jaar bezig met de voorbereidingen. De sambascholen zijn opgericht door bewoners uit krottenwijken. Omdat zij vroeger uit de stad geweerd werden, zijn zij hun eigen carnaval gaan organiseren. Tegenwoordig zijn alle rangen en standen vertegenwoordigd in de sambaschool, ook veel artiesten en bekende personen. De optocht die voorbijtrekt is dan ook een ontzagwekkend schouwspel. Niet alleen door het aantal deelnemers maar vooral ook door de weelde en kleuren en de rangschikking van bewegingen en ritme. Het eenvoudigste volksfeest is in Rio uitgegroeid tot een perfecte show samengesteld door de "carnevalescos", de professionele ontwerpers en choreografen in dienst van de sambascholen.
Braziliaanse specialiteiten
De Braziliaanse specialiteiten zijn het resultaat van traditie en toevalligheden. Bijna elke streek ontwikkelde zijn eigen specialiteiten al naar mate van de inheemse cultuur, de oorsprong van de Europese kolonisten, de nabijheid van rivieren en oceaan, de jaarlijkse neerslag en de kwaliteit van de grond.
De specialiteiten van het Amazone-gebied zijn;
Pato no tucupi
Eendevlees in een voedzame saus met een wild kruid dat urenlang de maag blijft prikkelen.
Tacacá
Dit is ook een typisch gerecht voor deze streek. Het is een dikke gele soep met gedroogde garnalen en look.
De specialiteiten van het Noordoosten zijn;
Vatapá
Garnalen worden in kleine stukjes gesneden of geraspt, met stujes vis vermengd, gebakken in dendê palmolie met klappermelk en stukjes brood, en met witte rijst opgediend.
Sarapatel
Caruru
Gebakken garnalen worden opgediend met een pikante saus gemaakt met rode pepers en gombo.
De specialiteiten van het Zuiden zijn;
Churrasco
Rundvlees aan het spit wordt buiten op houtskool geroosterd en daarna met een tomaten-, uiensaus opgediend. In het binnenland gebruiken de Brazilianen soms een hele os voor zo'n barbecue.
Feijoada
Als er één Braziliaanse specialiteit genoemd moest worden, dan zou dat de Feijoada zijn. Deze specialiteit is vooral in Rio de Janeiro erg populair. Het gaat om een ingewikkelde bereiding met bonen, gedroogd rundvlees, gerookte worst, tong, varkensoren en varkensstaart, look en pepers. In een soepterrine (komvormige schaal) wordt de Feijoada boven witte rijst geplaatst. Daarover strooit men Farofa (maniokmeel), wat de saus verdikt. De schotel wordt dan met groene groenten en sneetjes sinaasappel versierd.
De drank is in Brazilië ook erg anders van streek tot streek. Meestal zijn de drankjes mengsels van citroen, suiker en ijs. Daarbij toegevoegd wat rum (dit drankje heet Caipirinha). In het Amazone gebied wordt het drankje gemaakt met vruchten uit het gebied.
Weinig Brazilianen beheersen een andere taal dan het Portugees. Ook het Spaans helpt de toeristen niet veel verder. Dus het is een echte aanrader voor de toeristen om tenminste de beleefdheidsuitdrukkingen en de getallen te proberen. Het is geen overbodige luxe en het wordt door de Brazilianen sterk gewaardeerd.
Uitspraakregels:ç = s ão = aauw u = oej = zj ou = ooDe "h" wordt niet uitgesproken. Een accent op een klinker geeft aan waar de klemtoon ligt.
Goede morgen/goede middag Bom dia/boa tarde
Goede avond/goede nacht Boa noite
Hoe gaat het met u? Como vai?
Prima, dank u Bem, obrigado
Tot ziens Tchau, adeus
Hoe heet u? Como é seu nome?
Ik heet.../ik ben... Meu nome é.../eu sou...
Spreekt u Engels? Você fala inglês?
Begrijpt u het? Você entende?
Ik begrijp het niet Não entendo
Hoe zeg je...? Como se diz...?
Alstublieft/dank u (zeer) Por favor/ muito obrigado
Waar is het strand? Onde é a praia?
Kunt u mij helpen? Pode ajudar-me?
Ja/nee Sim/não
Busstation/treinstation o rodoviário/a estação
Postkantoor/politiebureau o correio/a delegacia de polícia
Apotheek/ziekenhuis a farmácia/o hospital
Een ticket naar... Uma paasagem para...
Ik wil naar... Quero ir para...
Hoeveel kost het? Quanto custa, quanto é?
Ik wil de kamer bekijken Quero ver o quarto
Ontbijt/lunch/diner Café da manhã/o almoço/o jantar
De rekening a.u.b. A conta, por favor
Ik wil geld wisselen Quero trocar dinheiro
Wat is de koers? Qual é o câmbio?
Hoe laat is het? Que horas são?
Brazilië is het einde! Brasil Otimo!
een/twee/drie/vier/vijf um/dois/três/quatro/cinco
zes/zeven/acht/negen/tien seis/sete/oito/nove/dez
twintig/dertig/veertig vinte/trinta/quarenta
vijftig/zestig/zeventig cinquenta/sessenta/setenta
tachtig/negentig/honderd oitenta/noventa/cem
duizend/tweeduizend mil/dois mil
10} Beeldvorming/imago
Brazilie heeft twee kanten.De ene de pozitieve,van de voetbal sucsessen,de parel witte stranden,de copa cabana, de coctails, de vele clubs en pubs en last but not least: de bikini babes en de beroemde modellen.De beroemdste: Gisele Bundchen.En aan de andere kant: de faveljas, de straat kinderen die een steeds groter probleem worden,de kind prostituees, en het daarbij komende,steeds groter wordende probleem:aids.En al jaren wordt er in Brazilie openlijk in drugs gedealt en toeristen overvallen.Er zijn heel veel voetballers die door hun techniek dit hebben kunnen ontvluchten en in weelde leven en dat ook proberen te delen met de rest van de bevolking(geld voor jeugd projecten etc) maar dit is maar een handje vergeleken bij de miljoenen straat kinderen die brazilie kent. Het is echt een land van twee gezichten.De mensen hebben veel om trots op te zijn,maar ook veel om zich voor te schamen
11} Zou ik in dit land willen wonen?
Het ligt eraan onder welke omstandigheden.Ik bedoel als ik redelijk wat centen had zou ik daar wel willen leven lekker op het starnd liggen 's avonds op stap gaan in de vele clubs die rio te bieden heeft, en dan hopen dat ik niet beroofd wordt.Maar het veranderd natuurlijk als ik in een van de vele sloppen wijken zou moeten proberen te overleven,onder die bizarre omstandigheden dan zou ik dat niet willen nee.
Bronnen:
www.google.nl
-trefwoorden:
-Brazilie
-kaart brazilie
-economie brazilie
-Gisele Bundchen
-Braziliaans nationaal voetbal elftal
www.evd.nl
Dagenlijkse update van de landen publicatie van Brazilie.
Hier heb ik het stuk van economie vanaf gehaald.
www.sunweb.nl
Voor de toeristische informatie van Brazilie.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
J.
J.
let op je spelling
14 jaar geleden
AntwoordenH.
H.
super veel moeilijke woorden maar ik zit in groep 8 dus .
13 jaar geleden
AntwoordenH.
H.
ehm.... veel moeilijke woorden en ik zit nog in groep acht dus ja kan echt niet met die moeilijke woorden dat merkt onze juf echt we;
10 jaar geleden
AntwoordenJ.
J.
Heel leuk :)
8 jaar geleden
AntwoordenE.
E.
Ik vond het niet heel goed en ik vond dat je de hoofdstukken niet goed aangaf en veel moeilijke woorden gebruikten oh ja het gemiddelde van een kruising door het te delen is 34 ik ben een nerd daarom weet ik dit allemaal Als ik je een cijfer kon geven zal ik je een 4,5 geven sorry
8 jaar geleden
AntwoordenS.
S.
Alsjeblieft kan iemand voor me deze vraag beantwoorden.
Hoe welvarend is Brazilië en hoe zal dit veranderen gedurende deze eeuw?
4 jaar geleden
Antwoorden