Aardbevingen en vulkanen

Vulkanen
De aarde
Wat zijn platen?
Wat is een spreidende rug?
Wat is een spot?
Wat is het verschil tussen lava en magma?
Hoe ontstaan eilanden?
Hoe ontstaat een vulkaan uitbarsting?
Hoe gaat een uitbarsting?
Zijn er verschillende vormen vulkanen?
Zijn er verschillende soorten vulkanen?
Wat is een geiser?
Wat bedoelen ze met; De ring van vuur’?
Bestaan er vulkanen op andere planeten?
Wat is de grootste vulkaan op aarde?
Waar komt het woord vulkaan vandaan?

Bekende vulkanen
Bekende uitbarstingen

Aardbevingen
Wat is een aardbeving?
Hoe ontstaat een aardbeving?
Op welke plekken komen aardbevingen voor?
Wat is de kracht van een aardbeving?
Kan je weten wanneer een aardbeving ontstaat?
Hoeveel aardbevingen zijn er per jaar?
Hoeveel mensen sterven per jaar aan een aardbeving?
Wat zijn de gevolgen van een aardbeving?
Hoe wordt een aardbeving bekeken?
Schaal van richter

Wat is een aardbeving?
Een aardbeving is een trilling in de aardkorst. De aardkorst is de buitenste laag van de aarde. Een aardbeving komt voor wanneer het oppervlak van de aarde beweegt. Een trilling dus. Aardbevingen ontstaan als er ineens in de aardkorst veel energie vrijkomt. De meeste komen voor in de aardkorst tot ongeveer 30 kilometer diepte. Dat lijkt ver weg, maar binnen een paar seconden kunnen enorme gaten ontstaan, huizen instorten en vloedgolven ontstaan. Er kunnen ook bevingen ontstaan onder de zeespiegel. Die worden zeebevingen genoemd. Zo kan een vloedgolf of een tsunami ontstaan. Links: geen aardbeving Rechts: Aardbeving

Hoe ontstaat een aardbeving?
Je kunt de aarde verglijken met een appel. Om de aarde zit een soort schil die we aardkorst noemen. De aardkorst bestaat uit grote, losse schijven. We noemen deze schijven ook wel schollen. De schollen drijven op een vloeibare steenmassa, die we aardmantel noemen. De platen bewegen dus heel langzaam over de aarde. De randen van die platen zijn de zwakke plekken in de korst. Soms drijven of schuren de platen langs elkaar, wat trillingen veroorzaakt. De trillingen voel je als schokken en dat noemen we een aardbeving. Zo ontstaat een aardbeving


Op welke plekken komen aardbevingen voor?
De meeste aardbevingen komen voor in de aardkorst tot op een diepte van ongeveer 30 kilometer. Er komen echter ook bevingen voor op dieptes tot ongeveer 700 kilometer. De meeste aardbevingen komen voor rondom de Grote Oceaan in het Middellandse Zeegebied, in de Himalaya en in Indonesië. Een plek waar aardbevingen ontstaan heten aardbevingshaarden. De San-Andreasbreuk in Californië (Verenigde Staten) is een bekende aardbevingshaard. De San-Andreasbreuk is de grens tussen twee aardplaten. Op deze plek bewegen twee platen (de Noord-Amerikaanse plaat en de Pacifische plaat) zich per jaar een paar centimeter in verschillende richtingen. Hoewel er dus steeds beweging is in de platen, kan het zijn dat je hier niets van voelt. Toch wordt er door altijd schuiven en schuren steeds meer druk opgebouwd. De platen duwen steeds harder tegen elkaar aan. Opeens is de druk te veel. Dan schuift de ene plaat langs de andere zo krijg je een aardbeving.

Wat is de kracht van aardbevingen?
Er zijn lichte en zware aardbevingen. Lichte aardbevingen voel je soms maar nauwelijks. Het voelt aan als wat gerommel onder je voeten. Zware aardbevingen kunnen veel schade veroorzaken. Vooral in dichtbevolkte gebieden. Bomen, huizen, flats, bruggen en dammen kunnen kapot gaan. Door alles wat omvalt en kapot gaat, kunnen er veel doden vallen. De grootste aardbeving die wij kennen, vond plaats in 1976 in China. Meer dan 700.000 mensen zijn gestorven door het puin van de gebouwen. Gemiddeld komen er enkele tientallen aardbevingen per jaar voor die veel schade veroorzaken. Per jaar zijn er 20.000 dodelijke slachtoffers van aardbevingen. Het ergst zijn de aardbevingen in de dichtbevolkte gebieden.

Kan je weten wanneer een aardbeving ontstaat?

Je kunt niet altijd weten wanneer een aardbeving uitbarst. Dat is altijd anders. De ene keer
voelt men de grond al een beetje beven, de andere keer komt hij helemaal onverwachts. Aardbevingen zijn moeilijk te voorspellen. Vaak zijn er voor en na een aardbeving lichte schokken, die voorschokken en nabevingen heten. Die zijn zo licht dat je ze meestal niet voelt. Die worden wel gemeten. Dat kan je zien op het plaatje hiernaast. >
Sommige mensen denken dat dieren de voorschokken voelen en daardoor onrustig worden. Door goed te kijken naar het gedrag van dieren zou je aardbevingen kunnen voorspellen. Maar sommige mensen geloven de dieren niet en blijven daarom gewoon in hun huisje. De ene keer hebben de dieren wel gelijk en de andere keer niet.



Hoeveel aardbevingen zijn er per jaar?
Er zijn vele aardbevingen per jaar, ze zijn dan wel niet altijd heel erg maar ze zijn er wel. Soms voel je ze niet eens. Maar wist je dat het gemiddeld aantal aardbevingen per jaar 3 miljoen is? Het overgrote deel van deze aardbevingen is licht. Een zware aardbeving is kracht 5 of hoger op de schaal van Richter. Zware aardbevingen zijn er gemiddeld 3000 per jaar.

Hoeveel mensen sterven per jaar aan een aardbeving?
Er sterven veel mensen aan aardbevingen. Ze gaan dan niet dood aan de aardbeving maar aan de gevolgen van de aardbeving. Bijvoorbeeld doordat de huizen instorten met mensen erin. Die mensen komen dan onder het puin. Soms worden ze na een tijdje gevonden en leven ze nog. Soms worden ze dood aangetroffen. De meeste slachtoffers bij één aardbeving vielen in China op 27 juli 1976 bij de plaats Tangshan. De kracht van die beving was 8 op de schaal van Richter, het aantal doden ongeveer 250.000.

Wat zijn de gevolgen van een aardbeving?
De gevolgen van bevingen zijn vaak anders. De ene keer gaan er duizend mensen dood, de andere 100. Dat licht aan de kracht van de beving maar ook aan de hulp verlening. Als alle huizen zijn ingestort en er veel mensen onder liggen kan het zijn dat er gelijk hulpverlening is, soms kan dat een uur duren. Dan heb je kans dat je al dood bent gegaan onder het puin. Alle huizen zijn meestal ingestort na een zware beving. Dat betekent dat er veel mensen geen huis meer hebben. Die moeten dan opnieuw worden gebouwd en dat duurt een hele poos. Zo krijg je dakloze.

Hoe wordt een aardbeving bekeken?
Een aardbeving wordt bekeken via een seismometer. Dat is een trillingsmeter. Zo'n meter zit stevig vast in de grond en voelt alle schokken. Een stift wiebelt mee op het ritme van de aardbeving en tekent zo lijntjes op een strook papier. Tegenwoordig staan er seismografen op veel verschillende plekken op aarde. Als een aardbeving van verschillende kanten gemeten wordt, kunnen de onderzoekers van alles berekenen. Hoe diep de aardbeving zat. Welke kant de aarde op schoof. En nog meer.

Schaal van richter

1 Niet te voelen maar apparaten kunnen de aardbeving wel meten
2 Je kunt hem net voelen (alsof er een trein langsrijdt)
3 In het middelpunt goed te voelen; bijna geen schade
4 tot 5 Te voelen tot 30 kilometer vanaf het middelpunt; lichte schade
6 Behoorlijke schade
7 Ernstige aardbeving
8 Verschrikkelijke aardbeving
9 tot 12 Een allesverwoestende aardbeving die gelukkig zelden voorkomt.



De aarde
Diep van binnen is de aarde heel heet. Dat is de kern, het binnenste van de kern is een vaste bol van nikkel en ijzer. Daar kan het 5000 graden Celsius zijn. Het stuk kern daaromheen bestaat uit vloeibaar ijzer, van 2200 graden Celsius. Om de kern heen zit de mantel van de aarde. Dat is een heel dikke laag half vloeibaar gesteente: een soort hete, zachte klei. Om de mantel heen zit de korst van de aarde. En op die korst leven wij. Onder het vasteland is de aardkorst 70 kilometer dik en onder de oceanen 6 kilometer dik. De aardkorst is het afgekoelde deel van de hele, hete aarde.

Wat zijn platen?
De aardkorst is alleen maar in beweging, al is het maar een paar centimeter

per jaar. De aardkorst bestaat uit twaalf platen. Op die platen liggen de werelddelen en oceanen. Een plaat heeft niet de vorm van een werelddeel of oceaan, want een plaat kan veel groter zijn. De platen drijven op de aardmantel. Een plaat beweegt langzaam van de ene plaat weg naar de andere toe. Als de platen botsen, ontstaat een aardbeving. En als er ergens ruimte tussen de platen komt, ontstaat daar een vulkaan. Want op die plaatsen is de aardkorst een beetje lek en dan kan er af en toe hitte vanuit het binnenste van de aarde ontsnappen


Wat is een spreidende rug?
Veel platen schuiven diep op de bodem van de oceanen uit elkaar. Ze zorgen voor een lange kloof en daar komt steeds heet en vloeibaar gesteente vanuit de aarde omhoog. Zo een kloof heet een spreidende rug. Er wordt steeds een nieuwe zeebodem gemaakt van afgekoeld gesteente uit de aarde. De werelddelen komen zo steeds verder uit elkaar te liggen.

Wat is een spot?
De meeste vulkanen liggen bij de randen van platen. Sommige vulkanen liggen er ver vandaan. Die liggen boven een hot spot, dat is een hete plek in de aardmantel. Op de hot spot wordt magma gemaakt. Magma is een vloeibaar gesteente en gas. Dat magma stijgt naar de aardkorst en brandt daar een gat in. Een hot spot schuift niet met de gaten mee. Op de aardkorst zelf dooft de hot spotvulkaan na een tijdje, omdat de plaat boven de hot spot is verschoven. De hot spot ligt dan weer onder een nieuw stukje aardkorst. Daar ontstaat dan een nieuwe vulkaan. Naast de oude vulkaan. Uiteindelijk vormt er zich een hele reeks uitgedoofde vulkanen.

Wat is het verschil tussen lava en magma?
Als vulkanen uitbarsten dan komt er lava uit. De snelheid waarmee de lava hangt af van hoe hoog de temperatuur is. Magma is heet gesmolten gesteente in de aarde. Als een vulkaan uitbarst komt er uit de vulkaan magma naar boven en stroomt langs de vulkaan naar beneden. Lava is magma gemixt met stoom en gassen. Lava verandert van rood naar wit als het eenmaal heel heet wordt. Net uit de vulkaan gekomen lava is zo'n 1300-2200 graden Fahrenheit, 704-1204 graden Celsius. Als vulkanen uitbarsten dan komt er heel veel lava uit. Lava kan tot een snelheid van 56 km per uur langs de vulkaan naar beneden stromen.



Hoe ontstaat een eiland?
Veel hot spotvulkanen liggen in de oceaan. Bij iedere uitbarsting spuwen ze lava uit. Lava is de naam voor magma buiten de vulkaan. De lava stolt en wordt hard steen. Zo groeit de vulkaan bij elke uitbarsting. Net zolang tot hij boven water komt te liggen. Veel eilanden zijn daardoor ontstaan. Bijvoorbeeld de eilanden van Hawaï. De vulkaan: Mauna kea is, gemeten vanaf de zeebodem, 9000 meter hoog. Dat is bijna 1000 meter hoger dan
Mount Everest, de hoogste berg ter wereld. Mauna Kea lijkt minder hoog, omdat hij voor de helft onder water ligt.


Hoe ontstaat een vulkaanuitbarsting?
Zoals weermannen iets over het aankomende weer zeggen, proberen vulkanologen vulkaanuitbarstingen te voorspellen. Die voorspellingen kloppen meestal nog minder dan de weersverwachting. Vulkaanuitbarstingen zijn heel moeilijk te voorspellen. Vulkanologen weten ondertussen wel goed wat er in en onder de vulkaan gebeurt. Het gesteente in de aardmantel is half vloeibaar, zoals zachte klei. Op aarde zou steen van diezelfde temperatuur, 1500 graden Celsius, helemaal vloeibaar zijn. In de aarde is de druk te groot. Onder vulkanen is de druk van de aardkorst het laagst. Daar kan het gesteente wel vloeibaar worden. Dat is magma. Het magma stapelt zich op in de haard, een holte onder de vulkaan. Omdat vloeibare magma lichter is dan het niet vloeibare gesteente, wil het omhoog. De gassen in het magma zorgen ervoor dat de druk in de haard groter worden. Totdat de druk te groot wordt en de prop in de krater, de trechter van de vulkaan, weggeschoten wordt. Gloeiendhete rotsblokken worden de lucht ingeslingerd en lava stroomt aan alle kanten van de vulkaan af. Tegelijk ontstaan er hete aswolken en valt er as neer, als regen. Door de aswolken kan het zonlicht dagenlang weggenomen worden.

Zijn er verschillende vormen vulkanen?

Vulkanen kunnen verschillende vormen hebben. Koepelvulkanen bouwen hunkegels op uit lagen as en lava. Spleetvulkanen zijn vlakker en bestaan uit lava die uit lange spleten in de aardkorst stroomt. Calderavulkanen liggen in uitgestrekte kraters die ontstaan zijn nadat een vulkaankegel door een enorme explosie werd opgeblazen.

Koepelvulkaan:

Spleetvulkaan:

Calderavulkaan:

Zijn er verschillende soorten vulkanen?

Je kunt drie verschillende soorten vulkanen onderscheiden.
- Een actieve vulkaan stoot as, lava of gassen uit of heeft dat nog niet zolang
geleden nog gedaan.
- Een slapende vulkaan is nu rustig, maar is nog niet zolang geleden uitgebarsten en
zal dat over een tijdje waarschijnlijk weer doen.
- Een uitgedoofde vulkaan heeft al heel lang niet meer gewerkt en zal dat
waarschijnlijk in de toekomst ook niet meer doen.


Actieve vulkaan:


Slapende vulkaan:

Uitgedoofde vulkaan:

Wat is een geiser?
Als je plotseling een straal kokend water uit de grond ziet komen, heb je te maken met een geiser. In een holte onder de grond wordt water verhit door gloeiend gesteente. Als het kookt, ontstaat er stoom. Daardoor wordt het water in een straal naar buiten gespoten. Dan loopt de holte opnieuw vol met water en wordt het weer aan de kook gebracht. Eén van de bekendste geisers ter wereld is de Old Faithful, de ouwe trouwe, in Wyoming in Amerika. Die spuit elke 45 minuten.


Wat bedoelen ze met ‘ De ring van vuur’?
Op aarde zijn meer dan duizend actieve vulkanen. Vooral op de bodem van de Stille Oceaan liggen er heel veel. Samen vormen ze bijna een cirkel, een hele gevaarlijke. Dat gebied wordt daarom de ring van Vuur genoemd.

Bestaan er vulkanen op andere planeten?

Een ruimteonderzoek heeft gezegd dat vulkanische activiteit in het zonnestelsel een van de belangrijkste geologische processen is. De vele ruimtereizen van de laatste 20 jaar hebben foto's en zelfs steenmonsters opgeleverd. De maan, Venus en Mars hebben net als de aarde een hard oppervlak dat gedeeltelijk door vulkanische activiteit gevormd is. De vulkanen op de maan en op Mars zijn sinds vele miljoenen jaren uitgedoofd. De wetenschappers denken van Venus nog wel actieve vulkanen bezit. Op Mars heb je de Olympus. Hij is 25 km hoog en 700 km breed.

Wat is de grootste vulkaan op aarde?
De Mauna Loa is de grootste vulkaan op aarde. Ze stijgt zo'n 4170 m boven de zeespiegel uit en heeft een totale hoogte van zo'n 9 km ten opzichte van de zeebodem. De vulkaan is zo zwaar dat zij de aardkorst vervormt. Dit verschijnsel wordt isostasie genoemd en komt bij vrijwel alle bergen voor. De vulkaan drukt de aardkorst zo'n 8 kilometer in. De vulkaan

bedekt 85% van het eiland Hawaï zelf en 85% van de oppervlakte van de overige eilanden van Hawaï. De naam "Mauna Loa" betekent "lange berg". Van de Mauna Loa zijn 33 uitbarstingen bekend, de grootste was in 1984. De leeftijd van de vulkaan wordt rond de 700.000 jaar tot 1 miljoen jaar geschat.

Waar komt het woord vulkaan vandaan?
Het woord vulkaan komt van Vulcano, een Italiaans eilandje ten noorden van Sicilië.


Bekende vulkanen
De Etna
De Etna is een vulkaan aan de oostkant van het Italiaanse eilandje Sicilië, in de provincie Catania. De vulkaan wordt ook wel de Mongibello genoemd. Met 3323 meter is het de hoogste berg van het eiland en de hoogste en actiefste vulkaan van Europa. In juli 2001 was er de grootste uitbarsting van de laatste 100 jaar. De laatste uitbarsting van de Etna was in oktober 2002.

De El Teide
El Teide of Pico del Teide is de grootste vulkaan van het eiland Tenerife, één van de Canarische Eilanden. Met zijn 3718 meter boven zeeniveau en 7000 meter boven de zeebodem is het de hoogste berg van Spanje. De vulkaan is op dit moment slapend, zijn laatste uitbarsting deed zich voor in 1909. Andere grote uitbarstingen van de El Teide deden zich voor in 1704 tot 1706 en in 1798. Er worden nog uitbarstingen verwacht.


Galeras
De Galeras is een vulkaan in het zuiden van Colombia. Op 14 januari 1993 kwam de vulkaan zonder waarschuwing tot uitbarsting. Dit kostte het leven aan 6 vulkanologen en 3 toeristen.


Arenal
De Arenal is 1756 meter hoog en is sinds 1968 weer actief geworden. De
vulkaan ligt in Costa Rica en ligt ongeveer 90 kilometer van de hoofdstad
San José af. Na ongeveer 4 eeuwen als slapende vulkaan, is de Arenal op 28 juli 1968 weer actief geworden en heeft bij zijn uitbarsting het dorpje Tabacon
verwoest.