Het paspoort van de foto

Sharbat Gula, “het Afghaanse meisje met de groene ogen”, in het vluchtelingenkamp Nasir Bagh nabij Pesjawar, Pakistan, 1984, gefotografeerd door Steve McCurry.

De fotograaf

Steven McCurry, geboren in 1950 in de Amerikaanse staat Pennsylvania, studeerde theaterkunst aan de Penn State University. Twee jaar nadat hij afstudeerde, trok hij naar India om een carrière te beginnen als freelance fotograaf. Destijds kende hij in deze sector noch ervaring noch succes. Dat laatste kreeg hij pas in de jaren 70, wanneer hij zich vermomde als een Afghaanse burger en illegaal de grens overstak. Dit was net voor de invasie van de Sovjets. McCurry begaf zich – in opdracht van National Geographic – naar de vluchtelingenkampen nabij de grens van Afghanistan en Pakistan. In een van die vluchtelingenkampen, Nasir Bagh, was een meisjesschool opgesteld met een klas van een 15-tal meisjes. Het meisje met de kwellende, groene ogen viel hem in het bijzonder op en hij aarzelde niet om een foto van haar te maken.

Na de foto te hebben ontwikkeld, toonde hij deze aan de redacteur van National Geographic, die haar het gezicht maakte van de volgende magazinecover. Deze cover is en blijft tot op de dag van vandaag de meest herkenbare foto uit die tijdperiode.

Het conflict: de Afghaanse Oorlog (1979 – 1989)

Voorgeschiedenis

De wortels voor de Afghaanse Oorlog werden in de decennia voordien al geplant. Hoewel het land destijds een monarchie was, werd in 1965 ten gevolge van de sterke invloeden van de Sovjet-Unie een communistische partij opgericht die zich al snel opdeelde in verschillende facties: de Khalq-factie (= massapartij) en de Parcham-factie. De monarchie verdween echter pas in 1973 wanneer koning Zahir van de troon gestoten werd door zijn eigen neef, Mohammed Daoed Khan, die Afghanistan meteen tot republiek uitriep met zichzelf als president.

In 1977 besloten de verdeelde communistische facties zich te herenigen tot één communistische partij. Dit kwam door de buitenlandse politiek van Daoed Khan, waar vooral Moskou niet tevreden mee was. De Afghaanse communisten kregen na de begrafenis van hun vermoorde communistenleider een groot deel van het leger aan hun zijde. Dit resulteerde in een paleisrevolutie waarbij president Khan en zijn familie vermoord werden. De macht lag voortaan bij het volk en Afghanistan kon officieel een communistische staat genoemd worden.

Kabul, de hoofdstad van Afghanistan, kon vanaf toen rekenen op steun en samenwerking met Moskou. In december 1978 werd dan ook een vriendschapsverband tussen Afghanistan en de Sovjet-Unie ondertekend. De vrede binnen de ooit-verdeelde communistische partij bleef echter niet lang duren. De Parcham-leiders werden door de Khalq-leiders uit de weg geruimd, waardoor de twee facties terug grote rivalen werden.

Een andere oorzaak van onrust waren de radicale communistische hervormingen die tegen de eeuwenoude islamitische en culturele tradities in gingen. Afghaanse stammen verenigden zich en verklaarden een heilige oorlog (= jihad) aan de atheïstische, communistische bestuurders. Taraki, de toenmalige president van Afghanistan, vroeg tevergeefs hulp aan Sovjetpremier Kosygin, want van die hulp was geen sprake. Afghaanse officieren lieten de regering in de steek in functie van de tegenpartij. Kortom, het zag er niet goed uit voor de Afghaanse communistische regering.

Amin, die volgens de Sovjetleider Brejnev verantwoordelijk was voor de ondergang van de communistische regering, vermoordde Taraki en nam alle macht in handen. De KGB verdacht hem als CIA-agent en samenzweerder met de Verenigde Staten, de gezworen vijand van de Sovjet-Unie. Ze probeerden alles om Amin te elimineren en de (onbestaande) bedreiging van de Verenigde Staten te verhinderen. Het Politbureau meende dat er een gevaar op komst was en dat de Sovjet-Unie Afghanistan aan het verliezen was aan de VS. Andropov, minister van Defensie, stuurde troepen naar Afghanistan om het land te verdedigen, maar zorgde tegelijk onwetend voor meer en meer verzet van de islamitische bevolking.

De invasie

Op 25 december 1979 begon officieel de Afghaanse Oorlog met het binnenvallen van Sovjettroepen. Amin werd door de KGB om het leven gebracht en Brejnev geloofde dat ze binnen de maand alles onder controle zouden hebben.

De Sovjet-Unie stempelden de Amerikaanse beschuldigingen – die eind november al vielen – af als onwaar en beweerden dat de Afghaanse regering om hulp had gevraagd, wat natuurlijk helemaal niet overtuigend overkwam na de moord op Amin. Babrak Karmal werd kort daarna door het politbureau benoemd tot nieuwe staatshoofd.

President Carter van de Verenigde Staten was razend. De Sovjetinval in Afghanistan vormde een grote tegenslag in zijn poging om herkozen te worden in de volgende presidentschapsverkiezingen. Carter zond militaire steun naar de moslimrebellen, maar wist de Amerikaanse samenwerking onder doeken te houden. Zo leverde de CIA Sovjet- en Oostblokwapens aan de islamitische oppositie om geen Amerikaanse voetafdrukken achter te laten. Bij het verkiezen van nieuwe Amerikaanse president Reagan nam de militaire steun enkel toe in de hoop de Sovjet-Unie financieel uit te buiten.

In 1986 besloot Gorbatsjov, de nieuwe leider van de Sovjet-Unie, de Sovjettroepen terug te roepen uit Afghanistan. Het was overduidelijk dat ze niet opgewassen waren tegen de moslimguerrilla’s en bovendien leed de Sovjeteconomie eronder. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie moesten terug tot een akkoord komen en Mohammed Najibullah nam de plaats van Karmal in.

Op 14 april 1988 ondertekenden o.a. Afghanistan, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten het Akkoord van Genève en er was sprake van een nationale verzoening, waarbij de islam de staatsgodsdienst werd en de communistische alleenheerschappij vervangen werd door een parlementaire meerpartijendemocratie.

Bibliografie:

Bos, M. (2008, januari). De inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan. Opgeroepen op februari 15, 2021, van www.historischnieuwsblad.nl: https://www.historischnieuwsblad.nl/de-inval-van-de-sovjet-unie-in-afghanistan/

McCurry, S. (2012). Bio. Opgeroepen op februari 14, 2021, van stevemccurry.com: https://stevemccurry.com/bio

N.N. (2021, januari 19). Afghan Girl. Opgeroepen op februari 14, 2021, van en.wikipedia.org: https://en.wikipedia.org/wiki/Afghan_Girl

N.N. (2021, januari 28). The story of Steve McCurry & Sharbat Gula, the Afghan Girl. Opgeroepen op februari 14, 2021, van publicdelivery.org: https://publicdelivery.org/steve-mccurry-afghan-girl/#The_story_behind_the_photo

Newman, C. (2002, april). A Life Revealed. Opgeroepen op februari 14, 2021, van www.nationalgeographic.com: https://www.nationalgeographic.com/magazine/2002/04/afghan-girl-revealed/

Simons, J. W. (2016, december 2). The story behind the world's most famous photograph. Opgeroepen op februari 14, 2021, van edition.cnn.com: https://edition.cnn.com/style/article/steve-mccurry-afghan-girl-photo/index.html