Biedermann und die Brandstifter

Biedermann und die Brandstifter

Titelverklaring

‘Bieder’ betekent iemand die erg naïef is, beperkt zicht heeft en alleen naar bepaalde

dingen wil kijken. Eerst had ‘Bieder’ geen negatieve betekenis, het betekende toen

iemand die onopvallend is en bescheiden. Biedermanns voornaam heeft ook

nog een betekenis. Hij heet Gottlieb (Godliefde) , maar gedraagt zich juist onchristelijk. Max

Frisch bedoelde dit dus ironisch. Ook heette het stuk eerst Herr Biedermann, maar dat

wordt later Biedermann. Herr geeft aan dat Biedermann een gerespecteerde man is en dat

verdwijnt, omdat de betekenis ook veranderd is.

Ondertitelverklaring

De ondertitel is hier ‘Lehrstück ohne Lehre’ en het verwijst naar Bertolt Brecht en het episch theater. Brecht was van mening dat mensen wat moeten leren van een toneelstuk. De schrijver is daar echter sceptisch over en zorgt er daarom voor dat het personage Biedermann niets leert.

Thema’s

Domheid van mensen: Frisch accentueert in dit stuk heel erg dat mensen dom en naïef zijn. Dit doet hij, omdat hij tegenwicht wil geven aan de trend van het episch theater.
Schuldigheid hoofdpersoon: Biedermann is door zijn naïviteit uiteindelijk het slachtoffer van zijn eigen domheid en vastberadenheid om het goede in de mensen te zien.

Zelfbedrog: Biedermann formuleert zijn verklaring voor het in huis nemen van de brandstichters zodat het lijkt alsof hij een beter mens is dan anderen, omdat hij ze wel een kans geeft en het lijkt hij zelf meer positieve eigenschappen te bezitten. Op deze manier verbergt hij zijn eigen slechte geweten. Hij wil dan ook niet de duidelijk aanwezige geur van benzine toegeven, waarop de Chorführer dan antwoordt: “zo gewend is hij de geur van het kwaad dus”.

Politiek: De personages in het verhaal zeggen het één, maar doen vervolgens het andere. Dit doen natuurlijk veel politici ook. Daarnaast geeft Frisch met dit stuk aan dat een heleboel mensen dom en naïef zijn, dus ook als het aankomt op de politiek.

Motieven

Vuur: Door het hele stuk speelt het vuur natuurlijk een belangrijke rol. Wanneer de brandstichters Biedermanns huis verbranden, verbranden ze op een manier ook de rest van de wereld. Ze maken duidelijk dat je de medemens niet kan vertrouwen en je naïef bent als je dat wel doet.

Menselijkheid en Broederschap: Als eerste wordt Biedermann op zijn menselijkheid gewezen als Schmitz onderdak probeert te krijgen. Ook Babette kan Schmitz niet wegsturen wanneer hij haar herinnert aan de menselijkheid in haar. Ook probeert Biedermann continu mensen te overtuigen van zijn menselijkheid en hoe aardig hij is, terwijl hij dit eigenlijk helemaal niet is.

Symbolen

Schmitz in schapenvacht: Dit is ironisch bedoeld. Het staat voor de wolf in schapenkleren (verhullen van de ware identiteit) en laat nogmaals zien dat Schmitz een slecht persoon is en hij niet te vertrouwen is.

Benzinevaten: De vaten met benzine die door Schmitz en Eisenring naar Biedermanns zolder zijn gesleurd kunnen verwijzen naar de risico’s die de hele mensheid bedreigen, maar die meestal worden geaccepteerd zonder weerstand.

Namen: Vele personages worden in dit stuk gesymboliseerd door de betekenis van hun naam. Zo betekent de naam Babette in het Frans ‘mijn God is perfect’.  Dit is ironisch bedoeld, want Babette stelt zich helemaal niet christelijk op. Zelfs de naam Knechtling heeft een achterliggende betekenis. Het verwijst naar debiteur en iemand die in een financiële crisis zit.

Genre

Drama, satirische komedie

Perspectief

Omdat dit een toneelstuk is, kan er geen perspectief aan gebonden worden.

Taalgebruik/stijl

Zelfbedrog door middel van taal: Biedermann wil vooral andere mensen doen geloven dat hij een goed mens is. Dit doet hij door sterke woorden te gebruiken als ‘vertrouwen’ of ‘geloof’.

Taal verbloemt / versluiert waarheid: Taal wordt gebruikt om de ware aard of de ware bedoelingen van personages te verschuilen. Zo verschuilt Biedermann dat hij eigenlijk een heel gemeen persoon is.

Contrast tussen woord en daad: Er is veel verschil tussen wat er gezegd en gedaan wordt in het stuk. Dit zorgt van tijd tot tijd voor de komische stukken in het verhaal.

Herhaling van formules: Biedermann en zijn vrouw maken o.a. de hele tijd zinnen, rijk aan woordenschat, waarmee ze hun eigen, vaak oppervlakkige mening verkondigen. Deze mening herhalen ze dan dus met andere woorden.

Woordspellen: De misdadigers misbruiken de taal. Ze kiezen de woorden zorgvuldig zodat ze mensen kunnen manipuleren. Denk aan Schmitz die door zijn gladde praatjes toch binnenkomt in Biedermanns huis.

Machteloosheid van de taal

Hoofdpersonen

Gottlieb Biedermann

Sepp Schmitz = de brandstichter

Willi Eisenring = 2^e brandstichter

Bijpersonen

Babette Biedermann = vrouw van Biedermann

Anna = het dienstmeisje

Knechtling = vriend van Biedermann

Het brandweerliedenkoor = om het stuk te begeleiden

Dr. Phil = de voorstelling van de burgerlijke intelligentie (3^e brandstichter)

Het toneelstuk speelt zich af in het stadje ‘Seldwyla’ in Biedermanns huis. Hier wonen

Biedermann zelf, zijn vrouw Babette en het dienstmeisje Anna.

Wanneer ene Herr Schmitz onderdak vraagt, verleent Biedermann hem deze, terwijl er

duidelijk wordt gemaakt dat hij een brandstichter is. Dit doet Biedermann, omdat hij zijn

menselijkheid wil bewijzen, maar in werkelijkheid is hij helemaal niet menselijk wat blijkt uit

de werkrelatie met Knechtling. Wanneer hij Biedermann boos maakt, zegt Biedermann dat

hij het liefst zijn nek zou willen omdraaien. Later wordt Knechtling door Biedermann

ontslagen en pleegt hij vervolgens zelfmoord vanwege financiële problemen.

Terug in het huis heeft  Schmitz  zijn vriend Eisenring uitgenodigd. Biedermann wordt boos

en wil hen wegsturen, maar als hij weer op zijn menselijkheid wordt gewezen, laat hij ze

toch blijven. Ondertussen laten Schmitz en Eisenring steeds meer tekenen zien van

brandstichters (naast dat ze al hebben bekend dat ze het zijn), zo hebben ze vatten benzine

naar de zolder meegenomen en zijn ze met ontbrandingsspullen aan het klooien zijn.

Biedermann is bang voor zijn gasten geworden (terwijl hij nog steeds niet toegeeft dat ze brandstichters zijn) en nodigt de twee mannen uit voor het diner. Opeens verschijnt er een derde man in het huis die zich voorstelt als Dr. Phil. Ook hij is een vriend van Schmitz.

Biedermann erkent eindelijk aan het publiek dat de mannen in zijn huis brandstichters zijn, maar vraagt ze hoe hij zich anders had moeten gedragen. Bij het uiteindelijke diner spreken Schmitz en Eisenring openlijk uit over hun voorbereidingen van de brand. Biedermann blijft ze vertrouwen en geeft ze zelfs lucifers. De dokter lijkt zich te distantiëren van de geplande brandstichting, hij wilde de wereld veranderen en niet door het handelen op basis van plezier van zijn handlangers.

Terwijl het huis van Biedermann verbrandt, geeft het koor commentaar op de nutteloosheid van de actie als gevolg van domheid die met het begrip lot verfraait wordt.

Max Frisch

Max Frisch is geboren in 1911 in Zürich, Zwitserland

Hij begon zijn studie op het Real Gymnasium, na het afstuderen ging hij in 1930 naar de Universität Zürich waar hij aan de studie Duitse literatuur en kunstgeschiedenis begon, maar deze afbrak toen zijn vader kwam te overlijden in 1932 (vanwege financiële redenen).

Hij gaat werken bij de Neue Zürcher Zeitung (NZZ) en schrijft in 1934 zijn eerste roman, die Schwierigen. Ook schreef hij de politieke drama’s Andorra en Biedermann.

Van 1936-1941 studeerde hij architectuur, hier is hij  voor een lange periode ook werkzaam in geweest. Frisch was een echte Weltburger; hij heeft zich ingezet voor vele dingen en veel commentaar geleverd. Zo woonde hij o.a. in Italië, New York en Berlijn. In 1955 start hij een nieuw leven met alleen literatuur en stopt met zijn gezin en architectuur. Hij wordt nog verliefd op Antonia Quick in 1969 en heeft verschillende literaire prijzen gewonnen.

Ontstaansgeschiedenis

In 1948 schreef Frisch naar aanleiding van de communistische coup in Tsjecho-Slowakije een essay in z’n dagboek, dat hij de titel Burleske meegaf. Deze coup was een plotse communistische machtsovername in 1948, die een ware schokgolf door de Westerse publieke opinie deed gaan vanwege het gemak waarmee de communisten de macht overnamen. Dit essay, waarin hij een soort parabel maakt op de gebeurtenissen in Tsjecho-Slowakije geeft in een paar bladzijden de kern van het Biedermann verhaal weer. Enkele jaren later, in 1953 verwerkte Frisch dit verhaal tot een hoorspel met de titel Herr Biedermann und die Brandstifter.

Episch Theater

Bertold Brecht is de stichter, hij wilde dat mensen nieuwe inzichten kregen na het zien van

zijn stukken. Het kwam op in de jaren 2o en Brecht wilde de illusie van een droomwereld op

toneel doorbreken.

Hij creëerde daarom in zijn stukken ook een afstand tussen de echte

wereld en het toneelstuk. Hierbij gebruikte Brecht het vervreemdingseffect. Dit kwam er op

neer dat er duidelijk werd laten zien dat er toneel werd gespeeld door bijvoorbeeld op het

toneel elke scenewissel laten zien (zonder dat de gordijnen dicht gaan). Brecht geloofde dat

de kijker hierdoor beter kon nadenken over de geschilderde situatie.

Alle technieken van het episch theater waren erop gericht een verscherpt bewustzijn ten aanzien van de eigen maatschappelijke situatie te bewerkstelligen, met als achterliggend doel deze situatie te veranderen en te verbeteren.

Ook waren de stukken van Brecht vaak van politieke invloeden, hij was ook een sterke

aanhanger van het communisme.

 Kenmerken in Biedermann van het episch theater:

• Verloopt niet volgens structurele opbouw
• Op het toneel zie je tegelijkertijd de woonkamer en zolder