Filosofie als examenvak
Havo, 2010-2011
Algemeen
Filosofie is: nadenken over fundamentele kwesties, je verwonderen over de wereld, problemen helpen ontrafelen, wat vanzelf spreekt betwijfelen, tot zelfkennis komen, beargumenteerd kritiek leveren, om maar een greep uit de vele definities te doen.
Wat houdt het vak in?
We beginnen met antropologie, theorieën over de mens. Dit betreft onder andere de vraag waarin mensen nou fundamenteel verschillen van dieren. Robots zijn niet hetzelfde als mensen maar kunnen ze toch hetzelfde? Of de vraag: hebben we (of zijn we) behalve ons lichaam ook een geest of ziel? We doen wat we willen, maar hoe vrij is onze wil? Is die meer dan een product van hormonen of opvoeding? Of kunnen we ons daar los van maken en toch weloverwogen beslissingen nemen?
Ethiek: Wat is moraal? Wat zijn waarden, normen en deugden? Welke redenen hebben we voor onze ideeën van wat goed is om te doen? Waarom zijn we niet alleen maar dikke egoïsten?
En sociale filosofie: hoe vormen we een goede maatschappij? Waarop berust de macht van de staat? Botst onze wens om onze eigen boontjes te doppen (‘individu’ te zijn) niet met samenleven? Welke plichten hebben we ten aanzien van de staat? En welke verplichtingen heeft de staat aan ons?
Van elk van deze gebieden bespreken we enkele belangrijke stromingen.
Een van de schoolexamens bestaat uit het schrijven en verdedigen van een werkstuk. In overleg formuleer je een probleem en maak je een opzet voor de oplossing ervan.
Je onderzoekt bijvoorbeeld het beleid op het gebied van drugs en hoe men dat verdedigt; je neemt daarbij beargumenteerd een eigen standpunt in. Of je onderzoekt de manier waarop we met dieren omgaan en hoe die te rechtvaardigen of te bekritiseren valt.
In de lessen krijg je heldere uitleg van de filosofische theorieën. Je krijgt opdrachten, individueel en in groepjes. Je leert belangrijke begrippen en namen kennen. En je leert die toe te passen in situaties uit de maatschappij of je dagelijks leven. Je leert wat filosofen gedacht hebben èn je leert zelf filosoferen.
Onderwerp eindexamen havo
Het eindexamen gaat over de filosofie van emoties. Daarin gaat het over vragen als: Wat zijn emoties? Hoe belangrijk zijn ze? Zijn ze aangeboren of leren we ze aan? Zijn emoties altijd oprecht of kunnen we ze ook veinzen? Zijn de door een horrorfilm opgeroepen gevoelens van angst net zo echt als wanneer we op straat bedreigd worden? Is het niet vreemd dat we bang worden van een horrorfilm terwijl we weten dat we naar een film kijken? Staan emoties tegenover ons verstand of versterken ze elkaar?
Nederlanders heten nuchter te zijn. We laten ons niet zo gauw meeslepen. Bij ons is de kunst van het schrijven en houden van een toespraak minder ontwikkeld dan in bijvoorbeeld de VS. Denk aan de overrompelende speeches van Obama. Belangrijk in het succes ervan is het juiste gebruik van emoties. Hoe kun je emoties op een goede manier inzetten om een ander te overtuigen?
Een veelbesproken vraag is of emoties kennis bevatten of juist kennis in de weg zitten. En zijn emoties alleen innerlijk of hebben ze alles met ons lichaam te maken?
In de loop van de tijd zijn op deze vragen uiteenlopende antwoorden gegeven, elk met eigen argumenten. In het examenboek worden twee theorieën uitgebreid besproken.
Toelating
Bijzondere voorkennis is niet vereist. Wel is het handig als je enkele vaardigheden al enigszins beheerst:
- Een tekst goed lezen. Weten wat er precies staat.
- Je eigen gedachten helder verwoorden en je argumenten noemen.
- Goed luisteren naar anderen en naar hun argumenten, ook als je die raar vindt.
- Openheid voor andere opvattingen en bereidheidheid je standpunt te herzien als blijkt dat je dat niet meer kunt verdedigen.
- Je abstracte begrippen en theorieën eigen maken en in voorkomende situaties toepassen.
Deze zaken komen ook in de lessen aan bod maar veel tijd om ze te oefenen is er niet.
Niet onbelangrijk is dat je graag denkt.
Wat kun je ermee?
Vervolgopleidingen zien filosofie doorgaans als een zinvolle voorbereiding maar stellen een havo-examen filosofie niet als eis voor toelating. Filosofie is in veel opleidingen een deel van het vakkenpakket.
Filosofie kan bijdragen aan je studie of werk, maar ook aan de kwaliteit van je leven, zoals je kunt opmaken uit de volgende citaten van cursisten filosofie:
“Ik ben er meer door gaan relativeren en ben minder zeker geworden van allerlei opvattingen. Maar de opvattingen die ik heb kan ik beter onderbouwen. En ik kan beter begrijpen en accepteren dat andere mensen er andere opvattingen op na houden, en dat ze daar ook goede argumenten voor kunnen hebben.”
“Soms, als we weer een hoofdstuk afgerond hadden, merkte ik dat mijn horizon ineens een stuk verder lag. Ik zag veel meer samenhang in allerlei kwesties.”
“Leuk is dat ik nu in krantenartikelen en in romans vaak filosofische uitspraken tegenkom en herken, waar ik vroeger overheen gelezen zou hebben. Die zijn nu voor mij toegankelijk geworden.”
“Ik merk in mijn studie dat ik veel aan de filosofielessen heb. Door filosofie heb ik een kapstok. Ik zie makkelijker grote verbanden. Moeilijke, abstracte begrippen kan ik beter plaatsen.”
Bron: www.werkman.org/
REACTIES
1 seconde geleden