Klokkenluiders

Inleiding Regelmatig wordt er in het nieuws aandacht besteed aan klokkenluiders. Maar wat zijn klokkenluiders nou precies? Klokkenluider De term klokkenluider wordt in de Van Dale vertaald als 'iemand die publiekelijk waarschuwt als er sprake is van misstanden in een bedrijf'. De term is vijftien jaar geleden bedacht door de Leidse student Mark Bovens, toen hij een vertaling zocht voor het Engelse woord 'whistleblower'. Hierbij kwam hij uit op het woord klokkenluider, dat ook 'op een luide manier kenbaar maken', 'aan de bel trekken' en 'de noodklok luiden' betekend. Deze drie defenities geven ook goed weer wat een Klokkeluider doet. Ook is er een vergelijking met de bekendste klokkenluider van de wereld: Quasimodo. Quasimodo is een brave ziel die gepest wordt, dit is ook bij de meeste van de moderne klokkeluiders zo. Maar er is nog een vergelijking. Net zoals Quasimodo gaan klokkenluiders gebukt onder een zware last. Want de klokkenluiders zitten met een zwaar dilemma, zullen ze belastende bedrijfsinformatie naar buiten brengen, met de kans om hun baan kwijt te raken, of zullen ze het niet naar buiten brengen. Klokkeluiders zijn niet geliefd. Niet in de politiek en ook niet in het bedrijfsleven. Dat kun je ook zien aan het woord wat ze in Italie voor klokkeliuders gebruiken: topo, dat rat betekend. Bij het grote publiek zijn klokkenluiders wel populair, als helden die de moed hebben het tegen hun werkgever op te nemen en onrecht uit de wereld te helpen. Maar van hun collega's en meerderen krijgen ze meestal weinig waardering. Meestal zijn de gevolgen intimidatie op de werkvloer, dreiging met sancties en uiteindelijk ontslag. Uit onderzoek is gebleken dat 60% van de Nederlandse werknemers die de klokken luiden, negatieve gevolgen daar van ondervindt. Daarom is het logisch dat de meeste werknemers die misstanden ontdekken zich liever stil houden. Om de echte klokkenluiders aan te kunnen wijzen moet je wel het verschil zien tussen mensen die uit eigenbelang misstanden naar buiten brengen en mensen die denken dat ze niet anders kunnen omdat er sprake is van een misdrijf of er gevaar dreigt. Een echte klokkeluider probeert eerst in het bedrijf de misstanden op te lossen, en als het niet anders kan maakt hij het pas openbaar, en dan alleen voor het algemeen belang. Voorbeelden Bijna elke maand krijgt Nederland via de media er wel een klokkenluider bij. Ik wil er een paar noemen.
Paul Schaap - de klokkenluider van Petten Eind 2001 komt 'operator' Paul Schaap van de kerncentrale in Petten in de media. In november van dat jaar is hij ontslagen omdat hij had tegen het ministerie van VROM had gezegd dat de kerncentrale niet veilig was. Hij kon niet langer aanzien dat de directie de operators dwong zich niet aan de veiligheidsregels te houden. Op dit moment draait de kerncentrale alweer, maar zit Paul Schaap nog steeds zonder baan. Ook is hij het slachtoffer geworden van bedreigingen van collega's, die bang waren hun baan te verliezen. Paul van Buiteren - de klokkenluider van de Europese Commissie Het verhaal over Paul van Buiteren begint in 1997. De assistent-accountant is dan al 7 jaar aan het werk voor de EU in Brussel en is al verschillende zaken van fraude en vriendjespolitiek tegengekomen. Hij gaat op onderzoek uit en ontdekt zaken zoals familieleden die hoge functies krijgen, te hoge salarissen en het indienen van valse rekeningen. Al snel vraagt hij overplaatsing naar de Financiële Controledienst aan. Daar krijgt hij nog veel meer aanwijzingen van fraude. De informatie van Van Buiteren wordt onderzocht maar het Europese Parlement wordt niet ingelicht. Daarom besluit Van Buiteren maar om zelf naar het Europese Parlement te stappen. Daardoor wordt Van Buiteren voor het eerst klokkenluider. Een week later wordt hij geschorst en zijn salaris gehalveerd. Daarom besluit hij op 3 januari zijn verhaal te doen aan een krant. Hierdoor wordt hij overspoeld met journalisten, en wordt het probleem eindelijk eens goed onderzocht. Drie maanden later komt er een rapport uit waarin Van Buiteren voor een groot deel gelijk krijgt. Ad Bos - kroongetuige in de bouwfraude zaak Op vrijdagavond 9 november 2001 zendt het documentaireprogramma Zembla het programma ‘Sjoemelen met Miljoenen uit. Ad Bos, oud-directeur van het bouwbedrijf Koop Tjuchem vertelt in de uitzending dat zijn vroegere werkgever illegale prijsafspraken maakte. Ook zegt hij dat de hele bouwwereld fraudeert. Ad Bos heeft er voor gekozen om de fraude naar buiten te brengen, hij wordt klokkenluider. In 2002 wordt er een parlementaire enquete naar de bouwfraude gestart, en daardoor komt veel van de fraude aan het licht. Ad Bos zit ondertussen nog steeds werkloos thuis, ook is hij er financieel niet op vooruit gegaan. Dat is het lot van de klokkenluider. Fred Spijkers - de klokkenluider die niet wilde liegen Op 14 september voert minutiespecialist Rob Ovaa een test uit met een landmijn, maar de mijn gaat op een verkeerd moment af, Rob Ovaa komt om. Dezelfde middag moet bedrijfsmaatschappelijk werker van Defensie, Fred Spijkers, de vrouw van Ovaa melden dat haar man door zijn eigen schuld is omgekomen. De vrouw van Ovaa gelooft dat niet, en daarom gaat Spijkers op onderzoek naar de echte oorzaak van de dood van Rob Ovaa. Hij komt erachter dat het type mijn waarmee Ovaa werkte al sinds 1970 verboden was door Defensie, maar daarna nog steeds gebruikt werd. Spijkers wordt tegengewerkt door Defensie in zijn onderzoek, hij wordt in 1987 ontslagen, zogenaamd omdat hij psychisch ziek is. Daarna stort Fred Spijkers in en zit overspannen thuis, totdat hij in 1997 samen met mevrouw Ovaa de fouten van defensie naar buiten brengt. Eerst worden de beschuldigingen ontkend, maar daarna komen er onderzoeken naar de dood van Rob Ovaa. Uit de onderzoeken blijkt het gelijk van Fred Spijkers, die daarom net zoals mevrouw Ovaa een grote schadevergoeding ontvangt. Kathryn Bolkovac - VN klokkenluider In 1999 komt Kathryn Bolkovac in dienst bij de Verenigde Naties. Tijdens haar werk komt ze erachter dat VN-perosneel betrokken was bij het dwingen van vrouwen en meisjes tot prostitutie in voormalig Joegoslavië. Op 9 oktober 1999 stuurt ze een e-mail naar haar werkgevers waarin ze verteld over het sexuele misbruik. Een paar dagen later wordt Bolkovac overgeplaats en in 2001 wordt ze ontslagen, zogenaamd wegens het vervalsen van rapporten. Daarna stapt ze naar buiten met de informatie, en de rechter beslist dat ze gelijk heeft. In oktober 2002 volgt er een tweede zitting, waarin de hoogte van de schadevergoeding voor Bolkovac wordt vastgesteld.
Bescherming van klokkenluiders Het is uit onderzoek gebleken dat de positie van klokkenluiders kwetsbaar is. Ze worden gepest, overgeslagen bij promotie of zelfs ontslagen. Al krijgen ze achteraf misschien gelijk, hun baan zijn ze dan meestal al kwijt. Voorbeelden daarvan zijn Ad Bos en Paul Schaap. Het probleem binnen het bedrijf proberen op te lossen leidt meestal niet tot oplossingen. Als de werknemer daarna als laatste redmiddel de media opzoekt, krijgt hij veel problemen. Hier wil GroenLinks iets aan veranderen. GroenLinks heeft een wetsvoorstel ingediend, waarin ze nadruk leggen op het recht van vrijheid van meningsuiting. Dat recht heeft iedereen, ook iemand die bij een bedrijf werkt. GroenLinks wil daarmee bereiken dat de klokkenluider dat de klokkenluiders niet het slachtoffer worden van hun eigen actie.