Kindermishandeling

Inleiding

Onze spreekbeurt gaat over kindermishandeling. We hebben dit onderwerp gekozen, omdat het, volgens ons, heel belangrijk is om er meer over te weten, want er worden zo'n 50.000 kinderen per jaar mishandeld. De kans is dus best groot dat er iemand in jouw omgeving mishandeld wordt. En daarom vinden wij het belangrijk dat jullie er wat meer over te weten komen.

Definitie

Er zijn meerdere definities van kindermishandeling, maar de volgende wordt veel gebruikt:

'Kindermishandeling is elke vorm van lichamelijke of emotionele geweldpleging die aan kinderen overkomt, niet bij ongeval, maar door toedoen of nalaten van ouders of verzorgers, waarbij afwijkingen bij het kind ontstaan of redelijkerwijs verwacht mag worden dat deze zullen ontstaan'.

In het algemeen gaat het om elke bedreigende manier van omgaan - lichamelijk, psychisch of seksueel - met het kind door de opvoeders, waardoor het kind ernstige fysieke, lichamelijke, of psychische schade ondervind.

Vormen

Er worden vijf vormen onderscheiden:
 lichamelijke mishandeling: het toebrengen van verwondingen zoals kneuzingen, snij-, brand- of schaafwonden, botbreuken, hersenletsel. Deze verwondingen kunnen ontstaan door slaan, stompen, schoppen en dergelijke.

 psychische mishandeling: stelselmatig vernederen, kleineren, pesten, bang maken, het verbieden met anderen (bijv. leeftijdgenootjes) om te gaan, onredelijk hoge eisen stellen, etc.

 lichamelijke verwaarlozing: aan het kind niet geven wat het voor zijn/haar lichamelijke gezondheid en ontwikkeling nodig heeft, zoals goede voeding, voldoende slaap, benodigde medicijnen, voldoende kleding etc.

 psychische verwaarlozing: aan het kind niet geven wat het voor zijn geestelijke gezondheid en ontwikkeling nodig heeft: aandacht, respect, veiligheid, warmte, liefde, genegenheid en bevestiging.

Cécile, 25 jaar
‘Ik was het oudste kind, maar ik werd anders behandeld dan mijn broers en zusjes. Ik moest alle afwas doen voor een gezin van zes mensen. Als ik een kopje brak of beschadigde, moest ik het van mijn zakgeld betalen. Twee gebroken kopjes per week betekende geen zakgeld. Toen ik mijn broer een keer van mijn moeders knie af zag glijden, vroeg ik of ik daar mocht zitten maar ze zei nee, je bent te mager. Ik denk dat ik ongeveer zes jaar was. Tot op de dag van vandaag weet ik niet waarom mijn moeder me leek te haten.’

 seksueel misbruik: alle seksuele contacten van kinderen onder de zestien jaar met ouderen of volwassenen, die plaatsvinden tegen de zin van het kind, of waaraan het kind zich niet kan onttrekken.

Anoniem slachtoffer van seksueel misbruik, 1999
‘Ik had rituelen om het misbruik te voorkomen en natuurlijk geloofde ik dat ze werkten. Ik deed alles driemaal en ik waste me voortdurend, van mijn kleine teen naar boven toe, met koud water en carbolzeep. Als ik een slechte gedachte had tijdens deze procedure, moest ik opnieuw beginnen bij mijn kleine teen. Dit was verschrikkelijk vermoeiend, maar absoluut noodzaak.’

De afgelopen jaren wordt steeds duidelijker dat in de meeste gevallen meerdere vormen tegelijk voorkomen.

Mishandelen of pedagogisch straffen?
Binnen veel opvoedingssituaties valt wel eens een klap. Dat is geen probleem. Er is pas sprake van kindermishandeling als dat slaan een regelmatig karakter krijgt. Het straffen schiet dan zijn doel voorbij en het wordt 'klein houden' in plaats van 'grootbrengen'.

Oorzaken

Bij kindermishandeling kan men niet spreken van oorzaken. Wel zijn er tal van factoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van lichamelijke en psychische kindermishandeling. Deze factoren liggen bij de ouders, het kind en het gezin.
De ouders
Mogelijke factoren zijn:
- de ouders hebben zelf een nare jeugd gehad en hebben die slechte ervaringen niet kunnen verwerken.
- ze hadden eigenlijk geen kinderen willen hebben.
- ze hebben te hoge verwachtingen van het kind en reageren zich teleurgesteld af indien het kind hier niet aan kan voldoen
- ze zijn door diverse omstandigheden - bijvoorbeeld alcohol- of drugmisbruik - niet goed in staat om problemen te hanteren, ze hebben weinig kennis over opvoeding in het algemeen etc.
Het kind
Mogelijke factoren die voor het kind een risico in kunnen houden zijn:
- het kind is ongewenst
- de ouders vinden het lelijk
- het vertoont 'moeilijk' gedrag: veel huilen, slecht slapen of eten, is erg druk
- het is gehandicapt
- het is te vroeg geboren.
Kortom, het is een kind dat niet voldoet aan de verwachtingen van de ouders of dat meer eist van de ouders dan dat zij kunnen opbrengen.
Het gezin
Mogelijke factoren zijn:
- isolement van het gezin ten opzichte van de buitenwereld
- woon-, huwelijks- of financiële problemen
- werkeloosheid of moeilijkheden op het werk.
Door een combinatie van bovengenoemde problemen kunnen spanningen bij ouders zo hoog oplopen dat ze deze afreageren op hun kind. Dit geldt vooral wanneer ouders geen andere manieren weten om conflicten op te lossen dan door fysiek of verbaal geweld. Factoren bij seksueel misbruik kunnen voor een deel dezelfde zijn als die bij fysieke of psychische mishandeling en verwaarlozing. Onderzoek in Nederland naar seksueel misbruik van meisjes wijst erop dat het misbruik meestal samengaat met veel andere problemen: gebroken gezinnen, verlating, affectieve verwaarlozing, lichamelijke agressie en een gebrek aan lichamelijke koestering van de ouders. Wat nu precies leidt tot seksueel misbruik en wat precies kenmerken van plegers (meestal mannen) zijn, is niet zo eenvoudig te zeggen. Vaak gaat het om mannen of jongens die vrouwen beschouwen als hun bezit, of die vinden dat vrouwen of meisjes aan hun wensen en behoeften tegemoet moeten komen. Vandaar ook dat seksueel misbruik in feite een vorm van machtsmisbruik van mannen ten opzichte van vrouwen is, die veel heeft te maken met de opvattingen die jongens al in hun opvoeding meekrijgen. Maar het ontstaan van seksueel misbruik heeft niet een duidelijke oorzaak, net zomin als fysieke of psychische mishandeling.
In principe komt kindermishandeling voor in elke bevolkingsgroep, maar het is mogelijk dat er in sociaal zwakkere gezinnen meer factoren aanwezig zijn die bijdragen aan het ontstaan van kindermishandeling. Men kan dan denken aan slechte behuizing, financiële problemen etcetera.

Gevolgen

De gevolgen van kindermishandeling zijn verschillend. Een slachtoffer kan deze zijn of haar hele leven met zich meedragen, maar dat hoeft zeker niet. In het algemeen kunnen gevolgen van kindermishandeling (lichamelijk, psychisch of seksueel) zijn:
- het zelfvertrouwen van het kind en het gevoel van eigenwaarde wordt ondermijnd.
- het kind ontwikkelt wantrouwen naar andere mensen en is daardoor ook niet in staat om goede, bevredigende relaties met anderen aan te gaan of vast te houden.
- specifiek voor lichamelijke mishandeling met name bij heel jonge kinderen is, dat dit tot blijvend lichamelijk letsel kan leiden (doofheid, blindheid, invaliditeit).
- seksueel misbruikte kinderen kunnen op latere leeftijd problemen krijgen bij hun beleving van seksualiteit.

Wat merkt de buitenwereld?

Wat de buitenwereld vaak opmerkt, is de herrie: Het geschreeuw, gebonk van de muren of een val. Dat kan je erg vragend maken. Maar als je de volgende dag vraagt wat er aan de hand was, krijg je geen duidelijk antwoord.

Vaak denken de omstanders zoiets als: in onze buurt gebeurt zoiets niet. Vaak denken ze dat mishandeling alleen in andere culturen voorkomt. Dat is niet zo: Nederlandse mensen zijn net zo vaak schuldig aan mishandeling. Ook de Islam keurt mishandeling niet goed. En ook zijn het niet alleen criminelen, werkelozen en alcoholisten. Maar ook kunnen het nette, rijke en aardige mensen zijn.

Een ander misverstand is dat ze denken dat het kind dat mishandeld wordt het er zelf naar gemaakt zal hebben, bijvoorbeeld door haar gezeur, maar dat is geen reden om iemand te slaan of kleineren.
Kinderen die mishandeld worden, schamen zich er vaak voor. De reden daarvan is, dat ze het gevoel krijgen, dat het hun schuld is dat ze worden geslagen. Ze kunnen dubbele gevoelens hebben: Aan de ene kant houden ze nog van degene die hun mishandelt, maar aan de andere kant haten ze die persoon verschrikkelijk. En ze kunnen heel bang zijn dat ze nog erger geslagen worden als ze er met iemand over praten.

Liefde en boosheid
Carmen, 14 jaar
Dit citaat van een Spaans kind, Carmen, laat de gemengde gevoelens zien die slachtoffers van misbruik vaak voelen.
‘Ik weet niet wat ik moet doen. Ik ben 14 en mijn vader dwingt me om seks met hem te hebben. Soms voel ik me boos en soms voel ik me vies en beschaamd. Ik wil het mijn moeder vertellen maar ik ben bang dat ze me niet gelooft. Ik ben erg in de war omdat ik soms van mijn vader houd en ik wil niet dat hij naar de gevangenis gaat. Ik wil alleen maar dat het misbruik ophoudt.

Het feit dat iemand de mishandeling proberen te verbergen, maakt het moeilijker om op te merken dat er iets aan de hand is.

Wat kun je als buurvrouw, familielid, vriend/vriendin etc. dan nog zien? Je moet heel attent zijn op signalen: Een blauwe plek zegt niet zoveel, tenslotte kan iemand uitgegleden zijn. De volgende blauwe plek zegt al meer, maar weet je nog dat je de vorige keer ook al zo’n plek zag?

Maar natuurlijk zijn niet alleen blauwe plekken signalen, maar botbreuken zijn dat ook. Ze kunnen de tanden uit de mond geslagen hebben, of hard op je hoofd geslagen hebben dat je opeens doof geworden bent. Voor al die verschijnselen zal de persoon in kwestie waarschijnlijk weer een verklaring hebben. Dat maakt alles weer moeilijk.

Behalve lichamelijk signalen zoals verwondingen, kun je ook signalen opvangen door het gedrag van de mishandelde.

Een mishandelde gedraagt zich vaak slaafs: proberen te voorkomen dat ze iets fout doet, en als er iets mis gaat, zie je de persoon schrikken omdat ze bang zijn voor wat er gaat gebeuren.

Gezondheidsklachten kunnen ook een signaal zijn. Het zijn dan zogenaamde psychische klachten, zoals hoofdpijn, buikpijn en bijvoorbeeld slaapstoornissen. Van die klachten waar de huisarts niet zo goed raad mee weet.

Ook aan bijvoorbeeld een volwassene kun je dingen opvallen als hij zijn kinderen mishandelt.

Maakt deze vernederende opmerkingen, lokt hij ruzies uit etc…Als je zulke dingen opvalt, zou je gewaarschuwd zijn en eens extra opletten zou handig zijn. Het gekke is, dat iemand die mishandeldt, hoeft helemaal niet onaardig te zijn. Sterker nog, tegen de buitenwereld doen ze vaak heel sympathiek en heel erg aardig.

Wat kun je doen?

Stel dat je vermoed dat je buurmeisje mishandelt wordt. Stel je voor dat je over al je bezwaren bent heen gestapt – wat kun je dan zeggen, hoe kun je helpen?
Je kunt beter niet met de deur in huis vallen en zeggen word jij mishandeld. Op zo’n vraag zal iedereen gelijk nee zeggen. Je kunt dus beter gewoon beginnen met bijvoorbeeld: hoe gaat het met je, je ziet er niet best uit. Dit zijn heel algemene vragen en waarschijnlijk krijg je er een algemeen antwoord op. Toch kun je daarin een aanknopingspunt vinden bijvoorbeeld: iemand zegt dat ze slecht slaapt, dat ze gespannen is… Op zulke kleinigheden zul je dan in moeten gaan.
Je kunt eventueel ook eerst eens met de politie gaan praten over wat zij kunnen doen. Als je zelf geen getuige bent, dus als je niet iets hoort of ziet van het mishandelen zelf, dan kun je de politie niet bellen om langs te gaan en in te grijpen. Wel kun je met andere bekenden van de personen waar het om gaat praten, om te zien of die er ook iets van weten en of zij wel getuige geweest zijn. Je kunt dan afspreken dat de politie gebeld wordt. Je zou ook samen met familieleden of vrienden van de ouders van het kind kunnen praten.

Omvang

Uit de registratiegegevens van de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling, AMK's, voorheen Bureaus Vertrouwensarts, blijkt dat er in 1997 14623 meldingen van kindermishandeling bij hen zijn binnengekomen. Het is echter bekend dat veel gesignaleerde gevallen of vermoedens niet bij de AMK's worden gemeld.
Uit Amerikaans onderzoek bleek dat in de VS drie keer zoveel kindermishandeling wordt gesignaleerd dan wordt gemeld. Of dit ook voor ons land opgaat, weten we niet zeker, maar waarschijnlijk is het hier niet veel anders. Hetzelfde onderzoek concludeert dat minstens 1,5% van alle kinderen jaarlijks wordt mishandeld. Voor Nederland zou dit betekenen dat zich per jaar tenminste 50.000 gevallen van kindermishandeling voordoen.

Signalen

Er zijn tientallen signalen die kunnen wijzen op kindermishandeling maar het voorkomen van één of enkele van die signalen hoeft zeker niet altijd kindermishandeling in te houden. Enkele gedragssignalen bij kinderen zijn:
 agressief gedrag
 zich terugtrekken
 concentratiestoornissen
 seksueel uitdagend gedrag (kan wijzen op seksueel misbruik)
 angst voor (bepaalde) volwassenen.

Men zou kunnen zeggen dat een plotselinge gedragsverandering bij een kind een goede reden is om het extra in de gaten te houden.
Enkele signalen bij de ouders zijn:
 vreemde verklaringen geven voor lichamelijk letsel
 regelmatig met het kind bij huisarts en/of ziekenhuis op de stoep staan
 ouders tonen geen belangstelling voor schoolprestaties van kind
 kinderen regelmatig thuis houden van school of peuterspeelzaal

Hulpverlening

Hoe de hulpverlening aan een gezin waar een kind mishandeld wordt, eruit ziet, hangt af van de problemen die het betreffende gezin heeft. De hulp kan bestaan uit praktische zaken zoals het verkleinen van het isolement waarin het gezin verkeert, bemiddeling bij het vinden van werk, zorgen voor redelijke behuizing, voeding en kleding. Daarna kan, indien nodig, begonnen worden met hulp aan ouders en/of kind. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren in een vorm van therapie, met het doel persoonlijke of opvoedingsproblemen op te lossen.

In eerste instantie zal men proberen ouders te helpen dat ze hun kind (weer) goed kunnen opvoeden. Als dit mislukt of ouders niet willen meewerken, kan de Raad voor de Kinderbescherming worden ingeschakeld. De Raad stelt dan een onderzoek in en legt haar bevindingen voor aan de kinderrechter. Deze kan besluiten:
 de kinderen onder toezicht te stellen:
Er komt een gezinsvoogd die de ouders adviseert bij de opvoeding. De ouders moeten zijn aanwijzingen opvolgen.

 de ouders uit de ouderlijke macht te ontheffen:
Ze hebben dan geen zeggenschap meer over hun kind, maar blijven wel zoveel mogelijk bij het kind betrokken.

 de ouders uit de ouderlijke macht te ontzetten:
De ouders verliezen de zeggenschap over het kind en de verantwoordelijkheid wordt overgedragen aan een voogd.

De wet

Kindermishandeling is strafbaar volgens het Wetboek van Strafrecht. Om verschillende redenen gaat men meestal niet tot vervolging over van de dader. Het Burgerlijk Wetboek kent een aantal mogelijkheden (maatregelen van Kinderbescherming) om het gezag van de ouders over het kind (tijdelijk) te beperken of hen ervan te ontheffen.

Voorkoming

Kindermishandeling kan op verschillende wijzen voorkomen worden:
 ouders moeten op (de voor- en nadelen van) hun ouderschap en mogelijke opvoedingsproblemen voorbereid worden.

 werkers met ouders en/of kinderen dienen te weten waar ze op moeten letten om in een vroeg stadium het risico op kindermishandeling te onderkennen zodat tijdig kan worden ingegrepen.

 kinderen en jongeren kunnen als ze goed geïnformeerd zijn over wat kindermishandeling is zelf misschien sneller iemand in vertrouwen nemen.

 de samenleving kan bepaalde voorzieningen creëren waardoor de kans op kindermishandeling verkleind wordt. Bijvoorbeeld betere opvangmogelijkheden voor kinderen van werkende en niet- werkende ouders, meer part-time banen. Hierdoor kunnen spanningen in het gezin verminderen.

Afsluiting

We hebben jullie nu het een en ander verteld over kindermishandeling. We hopen dat jullie het interessant vonden en dat jullie er nog wat aan hebben.
(vragen kunnen gesteld worden)

ARTIKEL
Uit de binnenland-sectie van De Telegraaf-i van
25 mei 1999

Meer meldingen van kindermishandeling
Van onze economische redactie - UTRECHT, dinsdag
Het aantal meldingen van kindermishandeling is vorig jaar met zo'n 5 tot 10 procent gestegen ten opzichte van 1997. Hiermee lijkt een eind gekomen aan de neergaande lijn van 1997, toen er in totaal 14.623 keer de hulp werd ingeroepen van hulpverleners omdat er een vermoeden van kindermishandeling bestond.
Volgens de cijfers van de Bureaus Vertrouwensarts (BVA's) en de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling worden naar schatting zo'n 50.000 kinderen in Nederland mishandeld. Voor een op de 260 kinderen wordt hulp gevraagd.
In 1997 betrof 15 procent van de mishandelingen psychisch geweld. Zo'n 17 procent werd zwaar verwaarloosd in de vorm van aandacht, 12 procent werd echt lichamelijk verwaarloosd, 30 procent werd lichamelijk mishandeld en 17 procent van de meldingen betrof seksueel misbruik.
De meeste meldingen die binnen kwamen betroffen kinderen tussen de 6 en 8 jaar. De meeste kinderen komen uit twee-oudergezinnen. Een derde komt uit een gezin met een ouder en 11 procent uit stiefgezinnen.