Synesthesie

Wat is synesthesie?
Synesthesie is de vermenging van zintuigen. De zintuigen staan hierbij in verband met elkaar en zo kun je bijvoorbeeld geluiden proeven en letters in vormen en kleuren zien. Synestheten hebben dit hun hele leven lang en hebben hier geen controle over, het gaat automatisch.

Het aantal mensen dat synesthesie heeft is niet helemaal duidelijk. Hier kan namelijk niet goed onderzoek naar gedaan worden omdat erg veel mensen niet weten dat ze synesthesie hebben maar denken dat het heel erg normaal is.

Verschillende soorten synesthesie
Je zintuigen kunnen op veel manieren met elkaar in verband staan, daarom zijn er ook veel verschillende soorten synesthesie. Er is ook een verschil in welke kant de synesthesie op werkt. Bij sommige mensen veroorzaakt geluid een beeld, bij anderen zorgt juist het beeld voor geluid. Soms werkt het ook twee kanten op.

Ik ga nu op een aantal soorten wat dieper in.

Letter-kleur en cijfer-kleur synesthesie
Dit is de meest voorkomende vorm van synesthesie. Hierbij ziet de synestheet de letters en cijfers in kleur. Ook woorden kunnen in kleur gezien worden. Deze kleur is meestal hetzelfde als die van de eerste letter van het woord.

Alle synestheten koppelen verschillende kleuren aan de letters, maar er zijn wel een paar overeenkomsten. Zo wordt de ‘a’ meestal rood gezien en de ‘o’ donker of kleurloos.

Geluid-kleur synesthesie
Bij deze soort synesthesie ervaart men kleuren, vormen en patronen bij het horen van muziek. Voor sommige mensen betekent dit dat ze alleen bij bepaalde geluiden beelden hebben, bijvoorbeeld geluiden uit de muziek. Anderen zien alle soorten geluiden, zoals vogels en auto's, om hen heen. Ook zijn er mensen die de verschillende toonhoogtes ervaren als verschillende kleuren. Zij hebben dan ook vaak een absoluut gehoor, wat betekent dat je van een enkele toon kan bepalen welke het is.

Als een geluid-kleur synestheet in een ruimte is met veel geluiden kunnen de geluiden heel erg overheersend zijn in de gedachten van een synestheet en kan hij zich alleen maar op de kleuren concentreren, dit kan een probleem zijn.

Personificatie synesthesie
Dit houdt in dat aan bepaalde symbolen, persoonlijkheden of menselijke eigenschappen, gekoppeld worden. Het cijfer 2 kan bijvoorbeeld vrolijk zijn, terwijl 8 juist erg chagrijnig is. Ook kunnen de letters van het alfabet vrouwelijk of mannelijk zijn. Er worden bij deze vorm van synesthesie dus niet echt verschillende zintuigen door elkaar gehaald, maar wel worden de waarnemingen van een zintuig gekoppeld aan informatie, die er eigenlijk niet bij hoort.

Kiki = nervous en slim

Bouba = lui en langzaam

Woord-smaak synesthesie
Dit is een zeldzamere vorm van synesthesie. Bepaalde woorden, klanken of namen roepen smaken op. Dit gebeurt vooral wanneer de synestheet deze woorden hoort. Hij kan alleen maar smaken ervaren die hij eerder geproefd heeft, omdat het brein geen informatie heeft over smaken die nog niet geproefd zijn.

Onderzoek naar het ontstaan van synesthesie
We weten nog niet zeker hoe synesthesie ontstaat. Wel zijn er een paar theorieën. In elk geval is duidelijk dat er in de hersenen verbindingen zijn tussen cellen en gebieden, die meestal niet aan elkaar gekoppeld zijn en dat de zintuigen hierdoor met elkaar in verband staan. Op het plaatje zie je de hersengebieden die bij letter-kleur en cijfer-kleur synesthesie in verbinding met elkaar zouden moeten staan.

Als baby hebben we allemaal synesthesie
Een populaire theorie is dat we als baby allemaal synesthesie hebben. Baby’s hebben allerlei hersenverbindingen die later verbroken worden. Bij synestheten worden de verbindingen tussen de hersengebieden met zintuiglijke informatie niet verbroken als ze baby zijn.

De disinhibitie-theorie
Een andere theorie, de disinhibitie-theorie, stelt voor dat synesthesie niet ontstaat door vaste zenuwverbindingen tussen hersengebieden, maar door signalen die ‘teruglekken’ naar andere gebieden in de hersenen waar zintuiglijke informatie samenkomt, de signalen kunnen dan naar de verkeerde verwerkingsgebieden terug lekken. Bijvoorbeeld: een signaal dat voor het gehoor is bestemd lekt terug naar visuele gebieden.

Voor- en nadelen van synesthesie
Aan het hebben van synesthesie zitten vooral veel voordelen, maar er zijn ook wel een paar nadelen.

Geheugen
Daniel Tammet heeft een vorm van synesthesie waardoor hij getallen ziet als vormen en kleuren. Tammet heeft het Europees record voor het onthouden van de cijfers van het pi-getal. Hij telde de eerste 22.514 cijfers achter de komma op in vijf uur en negen minuten. Extra bijzonder was dat hij slechts enkele weken nodig had om dit te leren. Dit kon hij omdat hij het hele getal als een landschap aan zich voorbij kon zien trekken.

Hij kan ook heel goed talen leren, voor een weddenschap op tv heeft hij een keer Ijslands geleerd in één week.

Creativiteit
Veel synestheten geven aan dat het hun creativiteit een boost geeft. Er zijn dan ook veel beroemde kunstenaars met synesthesie.

David Hockney is een synestheet. Hij zorgt voor achtergronden en licht bij ballet en opera. Hierbij past hij de kleuren aan op de kleuren die hij ziet bij het luisteren van de muziek.

Ook Vincent van Gogh was waarschijnlijk een synestheet.

Nadelen
Er zitten ook wel wat nadelen aan synesthesie. Als je bijvoorbeeld letter-kleur synesthese hebt en de 3 voor jou rood is, en er staan 4 rode bekers op tafel. Je kan daar dan heel erg afgeleid door zijn, omdat er in jouw hoofd eigenlijk 3 rode bekers zouden moeten zijn.

Synesthesie helpt heel erg bij het onthouden van dingen. Zo kan een cijfer-kleur synestheet de rekentafels als een soort kleurenkaart onthouden. Dit kan soms ook een nadeel zijn, bijvoorbeeld als voor jou de 2 en de 6 geel zijn en de 4 blauw. Het antwoord van 2 x 4 moet dan het antwoord op de kleurencombinatie geel met blauw zijn. Maar 4 x 6 heeft dezelfde kleurencombinatie. Zo kun je dus het antwoord van 4 x 6 geven in plaats van 4 x 2 en zo kunnen er ook fouten in gemaakt worden.