Architect: Frank Lloyd Wright

Architect: Frank Lloyd Wright
GIP Nederlands

Inhoudsopgave

1. Inleiding
2. Biografie
3. Principes
4. Organische architectuur
5. Carrière
5.1 ‘A Home in a Prairie Town
5.2 Hexagonen
5.3 Cirkels en Bogen
5.4 Fallingwater
6. Belangrijkste bouwwerken
7. Thema lichaam
8. Besluit
9. Bibliografie

“Form Follows function – that has been misunderstood.
Form and function should be one, joined in a spiritual union.”
F.L.Wright

1. Inleiding

Deze scriptie werpt een beeld op de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Uit de grote keuze van moderne architecten heb ik deze gekozen vanwege Fallingwater. Dit is zijn bekendste werk, een huis dat tot ieders verbeelding spreekt. De vorm, de ligging, het materiaal, alles ervan is gewoonweg perfect. Het gaf me dan ook een enorme voldoening om meer over zijn leven en werk te leren. Het meest opvallende in zijn carrière zijn drie grote periodes qua stijl. Dit en zijn principes komen aan bod omdat het toch wel belangrijk is om Wright te kunnen begrijpen, verder bespreek ik ook Fallingwater en wijd ik een kort hoofdstukje aan zijn aandeel in de organische architectuur. Het was niet gemakkelijk dit allemaal te achterhalen omdat er zoveel informatie over te vinden is. Ondanks de overvloed aan bronnen en informatie via internet, boeken en documentaires heb ik mij kunnen beperken tot wat zijn principes waren, welke stijl hij had en waarom Fallingwater nog steeds zo aanspreekt. Over het resultaat ben ik tot dusver tevreden, niet alleen over de scriptie zelf maar ook over de kennis die ik heb opgedaan tijdens het zoeken naar informatie, deze te verwerken en er dan een zelfgeschreven tekst over te schrijven.


2. Biografie

Op 8 juni 1869 werd Frank Lloyd Wright, een van de grootste Amerikaanse architecten van de twintigste eeuw, in Wisconsin geboren. Zijn moeder, Anna, was overtuigd van "het Froebel kindergarten concept". Een radicale nieuwe benadering om kinderen op te voeden. Het lijkt erop dat Anna al beslist had dat haar zoon een architect zou worden en dat ze wist hoe heilzaam dit type van educatie voor hem zou zijn. Zo een school was ver buiten bereik en dus kocht Anna het nodige aan en begon Frank thuis les te geven. Bij Frank Lloyd Wright zouden deze Froebeliaanse schema's en oefeningen zijn leven lang hun invloed behouden. Hij benaderde de architectuur met een onmiddellijke uitdrukking van functie en simpele vormen. In 1885 verliet zijn vader het gezin en op zestienjarige leeftijd bevond Frank zich plots aan het hoofd van een familie die hij ook financieel moest onderhouden. En meteen lanceerde Anna zijn carrière. Hij kon beginnen als leerjongen op het kantoor van een lokale aannemer, Allen D. Connover. Het was het dichtste dat Wright ooit zou komen bij een architectuur opleiding. Wright deed maar twee jaar over een vier jaar durende cursus die technische instructies en tekenoefeningen bevatte. In de zomer van 1887 ging Wright ervan door naar
Chicago. Zijn gebrek aan een officiële opleiding op hoger niveau sprak in zijn nadeel. Terwijl zijn vaardigheid en kennis opgedaan in Connovers bedrijf en zijn boekenkennis dit tekort weer goed maakten. Via een oom kwam hij in contact met ene Silsbee en de volgende dag werd hij al aan het werk gezet. Zeven maanden later, in de herfst van 1887, hoorde hij over een vacature bij Adler en Sullivan. Wright solliciteerde voor de baan van tekenaar en werd aanvaard voor 25 dollars per week. De ideeën en principes die hij bij Silsbee en Sullivan leerde hadden net als zijn kinderopleiding zijn leven lang invloed op zijn werk. In 1892 stopte hij bij Sullivan en een jaar later startte hij zijn eigen bureau. Het Winslow house van 1894 was het eerste van zijn prairie huizen serie.
In 1909 vertrekt hij naar Europa waar hij na een tentoonstelling en een publicatie van zijn werk een duidelijke invloed had op de Europese architectuur. In 1911 startte hij in Amerika de gemeenschap van Spring Green. Hier bouwde hij ook zijn huis “Taliesin” dat in de loop der jaren driemaal afbrandde en dat hij steeds weer opbouwde. Door zijn reis naar Japan krijgt zijn werk een Japanse invloed. Nog vóór de afwerking van het Guggenheim museum sterft hij op 92-jarige leeftijd in 1959.

3. Principes

Wright werd door vele dingen in zijn jeugd beïnvloed, zoals zijn liefde voor natuur, zijn Froebel onderwijs, de liefde voor de menselijke waarden en de industriële revolutie. Dit laatste is zeer duidelijk in het Larkin Building dat voor Wright de uitdrukking van het machinetijdperk is. Deze invloeden vormden zijn principes maar er waren nog twee andere elementen, personen die hem vormden. Silsbee voor wie hij zeven maanden werkte, gaf hem een grote kennis op het gebied van woonhuizen. Bij Sullivan waar hij meer dan zeven jaar werkte leerde hij de onmisbaarheid van esthetiek binnen de architectuur. Uit deze invloeden zal hij een coherent programma ontwerpen: ‘Organische architectuur is gebaseerd op vier punten: ruimtelijke continuïteit, harmonie met de omgeving, een eerlijke expressie van materiaal en structuur en een interrelatie van alle onderdelen van het ontwerp tot een organisch geheel.’ Voor hem was minimalisme en functionalisme van groot belang. In een huis moesten zo weinig mogelijk muren zijn en zo weinig mogelijk kamers. Men moest zich niet houden aan één stijl maar zich aanpassen aan de bewoners, zij moesten er namelijk in leven.
Als je hem gaat vergelijken met Le Corbusier zal je nergens ook maar één gelijkenis vinden. Dit komt grotendeels omdat Wright in zijn vroege jaren een opleiding aan ‘l’école des beaux arts’ in Parijs weigerde en dus niet in contact kwam met de architectuur in Europa. Le Corbusier had communistische ideeën, zo moest een huis op palen staan omdat de grond eronder van iedereen was en moest een dak plat zijn zodat men er op kon wonen. Dit ligt ver van Wright zijn ideeën van het schuine dak voor geborgenheid en de openhaard als centrale plek, hart van het huis. Zijn reizen naar Japan hadden ook een grote invloed op hem, in het bijzonder ‘de integratie in de natuur, het eerlijke materiaalgebruik, de overgang tussen verschillende ruimten en de modulering.’

4. Organische Architectuur

‘Organische architectuur is gebaseerd op de idee eenheid in Zijn en Handelen. Architectuur moet voortvloeien uit de wetten der natuur en dus ook in vorm en materiaal niet tegenstrijdig met de natuurlijke omgeving zijn.’
Het is een wijze van bouwen die zich richt op integreren van gebouwen in de omliggende omgeving en een vloeiende samenhang van bouwonderdelen, het gebruik van natuurlijke materialen, zoals baksteen, hout, natuursteen,… (zeer vaak voorkomend bij Wright maar ook bij Sullivan, Gill en ook de broers Greene.) en van de natuur ontleende vormen zoals de gebogen lijnen van planten, rijzende groei van planten,… (dit laatste zag je vaak in zijn glas-in-lood ramen.)Deze thema’s zijn vooral ook bekend geworden bij de Art Nouveau). Men probeert in de constructies een ideologie te laten overkomen, namelijk het belang van de organische architectuur.
Alles wijst er dus op dat bij de organische architectuur de architect niet alleen betrokken is bij het gebouw, het ‘omhulsel’ maar ook bij de inhoud van het gebouw, de plaatsing ervan en de integratie in de omgeving. Het is duidelijk dat Wright dit ook nastreefde. Hij ontwierp ook bijna altijd zelf de inrichting van het huis, meubels, lampen, ramen,… en ook de tuinen die de gebouwen omringde. Wright streefde naar iets wat hij niet kon bereiken en daarom kwam het vaak voor dat hij tijdens de ontwerpfase en de bouwfase maar ook tijdens het restaureren van een gebouw het steeds aanpaste om de volmaaktheid te verkrijgen. Zo was Wright voortdurend bezig zijn eigen huis steeds anders in te richten om een evenwicht tussen huis en inrichting te vinden.

Hij gaf zijn ideeën bekendheid door er geregeld artikels en boeken over te schrijven, zoals ‘A Home in a Prairie Town’, ‘An Autobiography’, ‘A Testament’,…

5. Zijn carrière

Wrights zijn werk kan je gemakkelijk opdelen in 3 stijlperiodes. In zijn beginjaren werkt Wright vooral met de simpelste geometrische vorm, namelijk het vierkant. Deze periode strekt zich uit van zijn beginjaren tot aan de Eerste Wereldoorlog. Onder deze periode vallen ook zijn beroemde prairiehuizen.
Een tweede periode strekt zich uit over het interbellum. In deze periode komen er vooral veelhoeken in zijn werk voor. Een duidelijk voorbeeld is het grondplan van het ‘Honeycomb House’ en de wanden in de Jiyu Gakuen-school.
De laatste periode is tot het eind van zijn leven in 1959. In deze periode raakte hij enorm gefascineerd door de vorm van de cirkel en cirkelboog. Het bekendste voorbeeld hiervan is het Guggenheim museum. Maar ook het Johnson gebouw is hier een mooi voorbeeld van.
Deze 3 periodes duiden aan dat zijn werk in die periode vooral op die manier vaak werd uitgevoerd maar doorheen zijn carrière blijven de simpele geometrische vormen voorkomen. Het wil dus niet zeggen dat wanneer hij in zijn cirkel periode zit dat hij dan alleen gebouwen maakt die uit cirkels bestaan.

5.1. ‘A Home in a Prairie Town’

In het artikel ‘A Home in a Prairie Town’, verschenen in Ladies’ Home Journal in 1901, liet Wright zijn vroegste gedachten en ideeën over hoe het Amerikaanse landhuis eruit moest zien: “Het exterieur reageert op de prairie, is robuust en duidelijk met het landschap verbonden en correspondeert met de rustige, vlakke uitgestrektheid ervan. De lage terrassen en de royale oversteken accentueren deze vlakke uitgestrektheid nog meer en maken de harmonieuze relatie volmaakt.” Het Winslow huis was het eerste huis waarin hij deze ideeën uitte. De huizen die daarop volgden behielden ditzelfde idee. Het huis voor F.C.Robie werd van deze serie het bekendste. De huizen waren vooral gebaseerd op het functionalisme. Daarmee wil ik zeggen dat hij iets niet maakte om vooreerst mooi te zijn wel om het praktisch te gebruiken is. Bijvoorbeeld, een klink moet goed in de hand liggen zodat de deur gemakkelijk te openen is.
Ook ontbrak elke deftige grootsheid van het traditionele herenhuis. Zo liet hij de representatieve trappenhuizen zoals in de grote villa’s van die tijd wegvallen en verving deze door smalle trappen die meer de gelaagdheid van het gebouw benadrukten. Ondanks deze gelaagdheid van het gebouw verliest het zijn horizontale karakter niet. Voor Wright is dit horizontale karakter zeer belangrijk omdat hij van mening is dat elk oprijzend element in het prairielandschap een enorme betekenis krijgt en de breedte minder belangrijk wordt. Elk horizontaal vlak, volgens hem, hoort bij het aardoppervlak. Dit in praktijk gebracht leidde tot zijn langgerekte, brede horizontale lijn, het lage, sterk aan de aarde gebonden volume, de brede oversteken en licht hellende daken. Hier maakte hij duidelijk gebruik van de simpele rechthoekige vormen die hij met zijn opvoeding meekreeg.


5.2. Hexagonen

In 1909 reist Wright naar Europa en schrijft er het boek ‘Einige Ausgeführte Bauten und Entwürfe’ wat een hoofdstuk in zijn leven afsluit en een nieuw aankondigt. Dit boek miste zijn uitwerking in Europa niet en jonge architecten zoals Robert van ’t Hoff en Berlage reizen naar Amerika om de meester te leren kennen. Van ’t Hoff bouwde na zijn reis huize Henny te Utrecht ‘De horizontale platen van de gewapend betonnen constructie zijn door een lichtgrijze kleur geaccentueerd, bovenlichten geven het daglicht toegang tot de centrale ruimte.’ Nogmaals een bewijs dat Wright al zeer vroeg in zijn carrière een grote invloed had op andere architecten. In deze tweede periode van zijn leven begon hij te experimenteren met verschillende andere vormen, materialen en bouwstijlen. Hij leek zijn ideeën van de prairiehuizen een beetje kwijt, hij maakte nog wel werken van grote kwaliteit maar deze verschilden onderling zeer sterk.
Hij realiseerde grootse projecten zoals Midway Gardens (1913-1914 - Chicago, Illinois) en het Imperial Hotel. Maar, een naar mijn mening opvallend werk is het huis voor P. en H. Hanna genaamd ‘Honeycomb House’. Het was een project in zijn zoektocht naar een meer flexibel plan. Dit vond hij in de hexagoon (zeshoek). Deze was flexibeler dan de gewone rechthoek. Het huis zelf was geen hexagoon maar een vloeiend plan met alleen maar grote hoeken (120°) anders dan de gewoonlijke rechte hoek (90°). Omdat het een prototype was, was een groot aantal tekeningen nodig om het te ontwerpen en een groot aantal uitgebreide tekeningen zodat de aannemer en de ingenieurs het gemakkelijk konden begrijpen en uitvoeren.

5.3. Cirkels en Bogen

De laatste periode die tot het einde van zijn leven duurde bracht nog enkele meesterwerken op. Het bekendste is natuurlijk het Solomon Guggenheim Museum in New York. Hier is ook de cirkel de prominente basisvorm. Het grondplan is een grote cirkel waar enkele kleinere cirkels aan toegevoegd zijn. De grote cirkel rekt zich als een spiraal naar boven. Dit is zo typisch aan het gebouw. De reden van de spiraal was volgens hem: “Het zou veel beter uitkomen voor het publiek als ze de lift kunnen nemen naar de bovenste verdieping om zo elke verdieping een voor een te bezichtigen. Ze kunnen naar keuze de lift nemen en een verdieping overslaan. Als ze terug op het gelijkvloers aankomen, kunnen ze zo naar de uitgang. Zo moeten ze niet zoals in vele musea lange galerijen doorkruisen om daarna weer hun voetsporen terug te volgen naar de uitgang. Guggenheim was zo enthousiast over het concept dat hij het bleef steunen tot aan zijn dood in 1949. Ondanks grote vertragingen kon de grondwerken in 1956 beginnen. Tijdens de constructie kreeg de directie een, door veel kunstenaars ondertekende brief waarin stond dat ‘de aflopende spiraal en de schuine wanden niet geschikt waren om hun werk te exposeren.’ Hierop antwoordde de directie met: “Waarom denkt u dat de wanden van het Guggenheim museum een beetje naar buiten staan? Omdat de grondlegger van het museum en zijn architect meenden dat schilderijen die op een enigszins achterover hellende wand worden opgehangen beter belicht en gezien kunnen worden dan als ze loodrecht ophangen. Dat is het hoofdkenmerk van ons gebouw en dat was de arbeidshypothese voor de ontwikkeling ervan. Het idee is nieuw, maar overtuigend en kan een waardevol precedent scheppen voor de toekomst.”
Enkele andere bekende werken waar vooral cirkels in voorkomen zijn het Johnson Research Tower, de ‘Solar Hemicycle’ (2e huis voor Herbert Jacobs), het Johnson Building en het huis voor Norman Lykes.

5.4. Fallingwater

Fallingwater is misschien wel Wrights beroemdste werk. Dat zou me niet verbazen want voor mij is het toch een zeer indrukwekkend werk. Wright had Fallingwater ontworpen voor Edgar J. Kaufmann. Hij deed dit in minder dan drie uur.
Een van Wrights leerlingen schreef: ‘Mr. Kaufmann arrived and Mr. Wright greeted him in his wondrously warm manner. In the studio, Mr. Wright explained the sketches to his client. Mr. Kaufmann, a very intelligent but practical gentleman, merely said…"I thought you would place the house near the waterfall, not over it." Mr. Wright said quietly: "E.J., I want you to live with the waterfall, not just to look at it, but for it to become an integral part of your lives." And it did just that.’
Hieruit is zijn liefde voor de natuur duidelijk zichtbaar, en op vlak van integratie in de natuur zijn er nog enkele elementen aan het gebouw die dit aanduiden. Hij heeft het huis opgebouwd zoals de natuur, laag per laag. Het ontwerp reflecteert de wildheid van de omgeving en de verspringende terrassen nemen het ritme van het landschap over. De verticale wanden en de vloeren zij allemaal van steen uit de buurt gekapt en het hout is van geaderd walnotenhout. Hij gebruikt zo weinig mogelijk kamers en zo zijn de woonkamer en de keuken tegelijkertijd eetkamer en bibliotheek. Deze open ruimtes waren als open plekken in het bos.

Kaufmann had zijn hele leven schrik dat Wright te weinig staal in de dragers van de betonnen terrassen gebruikt had. Toen het huis af was begonnen deze al door te buigen en in 2002 dreigden ze in de rivier te storten. Ondertussen zijn de nodige restauraties aangebracht en zouden de terrassen sterk genoeg moeten zijn.
Aan het einde van de constructie zei Kaufmann tegen Wright dat hij minstens twee keer per jaar een dag en een nacht hem moest komen bezoeken zodat hij zijn interieurschikking kon aanpassen aan Wrights architecturale creatie.
“I always feel that I am a better man after having spent hours with you and regret that our paths cross so seldom.”

6. Belangrijkste Bouwwerken

- 1893-1894 Huis William H. Winslow - River Forest, Illinois
- 1903-1905 Larkin Building - Buffalo, New York
- 1905-1907 Unity Temple - Oak Park, Illinois
- 1907-1908 Huis voor Avery Coonley - Riverside, Illinois
- 1908-1909 Huis voor Frederick C. Robie - Chicago, Illinois
- 1911-1959 Taliesin - Spring Green, Wisconsin
- 1912-1914 Huis voor Francis W. Little - Wayzata, Minnesota
- 1915-1922 Imperial Hotel - Tokyo, Japan
- 1921 Jiyu Gakuen-school - Tokyo, Japan
- 1929 ‘Octillo’ - Chandler, Arizona
- 1932-1939 Taliesin Fellowship Complex - Spring Green, Wisconsin
- 1934-1935 Huis voor Malcolm Willey - Minneapolis, Minnesota

- 1935-1939 Huis voor Edgar J. Kaufmann - Mill Run, Pennsylvania
- 1935-1937 Huis voor Paul en Jean Hanna - Stanford, Californië
- 1936-1939 Johnson Building - Racine, Wisconsin
- 1937-1959 Taliesin West - Scottsdale, Arizona
- 1943-1950 Johnson Research Tower - Racine, Wisconsin
- 1943-1959 Guggenheim Museum - New York, New York
- 1944-1948 2e huis voor Herbert Jacobs - Middleton, Wisconsin
- 1947-1949 Unitarian Church - Shorewood Hills, Wisconsin
- 1952-1956 H.C. Price Company Tower - Bartlesville, Oklahoma
- 1954-1959 Synagoge - Elkins Park, Pennsylvania

8. Besluit

Frank Lloyd Wright had door Fallingwater een enorme indruk op mij gemaakt, en in mijn zoektocht naar zijn leven en werk raakte ik bijzonder gefascineerd door bepaalde aspecten. Deze heb ik in mijn scriptie aan bod laten komen. Voor Fallingwater heb ik een apart hoofdstuk gemaakt omdat het een intrigerend werk is. Voor het praktijkvak AV heb ik er ook een volumestudie van gemaakt en uiteindelijk uitgevoerd in een maquette van 40*40cm. Het was een hele uitdaging om Wrights leven samen te vatten in zo weinig pagina’s en toch de essentie ervan te vertellen. De belangrijkste en ook vanzelfsprekende punten als biografie en zijn carrière moesten erin zitten, maar ik wou ook aandacht besteden aan zijn principes en zijn band met de organische architectuur. Deze scriptie heeft mijn inzicht en respect voor Wright aanzienlijk verhoogt. Dit heeft me ook geholpen bij het begrijpen van Fallingwater waardoor het maken van de maquette voor mij wat gemakkelijker is geworden en ik dat ook tot een goed eind heb kunnen brengen.

9. Bibliografie

PFEIFFER, B.B., Wright. Londen, Taschen, 2003, 96.

PFEIFFER, B.B., Frank Lloyd Wright. Italy, Taschen, 1991, 183.
GÖSSEL, P., LEUTHÄUSER, G., Architectuur van de 20e eeuw. Keulen, Tashen, 2005, 608.
PUTTEMANS, P., Moderne bouwkunst in België. (geschiedenis van de bouwkunst in België - 5) Brussel, Marc Vokaer, 1975, 262.
FRAMPTON, K., Inleiding moderne architectuur. België, KH, 2005, 24.
RILEY, T., e.a., Frank Lloyd Wright. Architect. 2de druk, New York, The Museum of Modern Art, 1998 344.