Jan Steen

Jan Steen

Biografie:
Jan Havickszoon Steen werd in 1626 in Leiden geboren. De familie Steen was een oude Leidse familie. De vader van Jan Steen, Havick Steen, was een graanhandelaar. Later liet hij zijn zoon een bierbrouwerij na. Jan Steens moeder, Elisabeth Capiteyn, was de dochter van een stadsklerk, een soort gemeente-ambtenaar. Het waren redelijk welvarende burgers en hadden niet te klagen.
Jan Steen is het schildersvak niet als leerjongen begonnen, wat blijkt uit het feit dat hij zich liet inschrijven in de Latijnse school in 1646 aan de Universiteit van Leiden.
Jan Steen begon zijn schildersopleiding in Utrecht bij de Duitse schilder Nicolaus Knupfer. Waarschijnlijk is hij ook in de leer geweest bij onder andere Adriaen van Ostade. In elk geval werkte hij na zijn opleiding een tijdje in Den Haag bij de landschapsschilder Jan van Goyen.

Jan Steen trouwde in zijn leven tweemaal. In 1649 met Margriet van Goyen, de dochter van Jan van Goyen. Hij woonde toen in Den Haag. Ze kregen zeven of acht kinderen. Zij stierf in 1669. Daarna hertrouwde hij met Maria van Egmont.
In 1654 verhuisde hij naar Delft om daar het vak van bierbrouwer te gaan uitoefenen. In zijn huis opende hij een herberg. Dat was geen succes. Hij verdiende niet genoeg om de huur voor de brouwerij te betalen. In 1657 hield hij ermee op en begon hij weer te schilderen.
De kunstenaar schilderde vooral uit noodzaak. Hij werkte zich vaak in de nesten en loste met zijn schilderijen zijn schulden af.
Hij was een belangrijk kunstenaar geworden en werd al gauw hoofdman van het Leidse Sint Lucasgilde. Een hele eer. In 1674 werd hij zelfs voorzitter.
Toen hij in 1679 stierf, had hij veel schulden. Jan Steen werd in het familiegraf van de Pieterskerk bijgezet.
Steen is vooral beroemd als genreschilder. Voorstellingen ontleend aan het dagelijks leven spelen hierin een grote rol. Jan Steen verwerkte in zijn schilderijen een levendig commentaar op de zwakke kanten van de mens. `Een huishouden van Jan Steen` is nog altijd een gevleugelde uitdrukking.
Het oeuvre van Jan Steen is zeer omvangrijk en uiterst gevarieerd. Hij was dan ook veel meer dan alleen een genreschilder. Hij vervaardigde onder meer vele historische werken, ontleend aan bijbelse en mythologische onderwerpen; ook daarin komt zijn unieke humor en grote mensenkennis veelvuldig tot uiting.
In het begin nam hij veel over van de Haarlemse schilder Adriaen van Ostade, die waarschijnlijk zijn leraar is geweest. Net als Adriaen van Ostade schilderde Jan Steen toen gebeurtenissen met boeren in de hoofdrol. Wat later verschijnen er deftige mensen in Jan Steens schilderijen. Dat had hij gezien bij Gerard ter Borch. Ook Frans van Mieris, een vriend van Steen, heeft invloed op hem gehad. Frans van Mieris was één van de zogenaamde Leidse fijnschilders, die heel precies en fijn schilderden.
Jan Havickszoon Steen is naast Rembrandt een van de belangrijkste schilders van de Gouden Eeuw, de meesterverteller onder de 17e-eeuwse Nederlandse schilders.


Kunststroming (Barok):
*De barok schilders vervagen de omtrekken volledig. Zij bouwen hun werk op met raak geborstelde kleurvlekken, een techniek die de impressionisten later systematisch zullen uitwerken. *Kleuren en lichtwerking geven diepte aan het schilderij, beklemtonen het hoofdmotief, binden alle delen van de compositie tot één samenvattend geheel.
*Zoals in de beeldhouwkunst, vaart er een wervelende beweging door de voorstelling. Het mag wemelen van zwevende en dansende figuren, de toeschouwer blijft steeds ook de gehele beweging zien. *Scherpe kleurcontrasten en tegenstellingen tussen fel licht en zwaar donker verhogen de uitdrukkingskracht.
Naast religieuze thema`s zijn in het bijzonder landschaps-genrestukjes en voorname portretten de typische onderwerpen van de schilderkunst in de barok. Opvallend in de schilderkunst is de dramatische vormgeving van voorstellingen, de voorliefde voor sterke lichtcontrasten, de kleurenrijkdom en de vaak grote schilderijen.

‘De luitspeler’:
In ‘De luitspeler’ beeldt Jan Steen zich af als komediant in toneelkostuum. Steen zinspeelde op de met Leiden (zijn geboortestad) geassocieerde traditie van afbeeldingen van kunstenaars die een muziekinstrument bespelen om dichterlijke inspiratie op te doen. Luitspelers werden door andere schilders vaak afgebeeld als chic geklede, melancholieke en geraffineerde kunstenaars.
Er zijn vele aanwijzingen in het schilderij die duidelijk aantonen dat Steen de draak wou steken met de stereotiepe voorstelling van de luitspelende verleider. Zijn onbekommerde gelaatsuitdrukking, die een gulle lach onthult, zijn kleurige en ouderwetse kledij (beenbekleding met splitten, pofbroek, geplooide manchetten,…), zijn nonchalante pose waar vooral de ontspannen houding van zijn benen opvalt, de reusachtige luit (een instrument met een erotische bijklank) enz.
Daarnaast zijn hier ook de traditionele achtergrondelementen van een zelfportret zoals o.a. een gordijn en een tafeltje terug te vinden.

Eigen mening: Ik heb dit schilderij gekozen omdat ik Jan Steen een leuke schilder vind. Zijn schilderijen bruisen altijd van leven en bevatten meestel komische elementen. Hij beeldt altijd dagelijkse taferelen af waardoor zijn werken zeer herkenbaar zijn. Ik vind het ook knap hoe elk detail in zijn schilderijen een diepere betekenis heeft.
Steen schilderde zich vaak af als drinkende flierefluiter. Veel mensen dachten dat hij zijn eigen leven schilderde en dat het bij hem thuis ook zo een bende was (Vandaar de uitdrukking: Het lijkt hier wel een huishouden van Jan Steen), hoewel dit maar gedeeltelijk leek te kloppen. Hij was een levensgenieter maar zijn collega's namen hem ook zeer serieus. Hij was zelfs voorzitter van een gilde. En bovendien: 400 schilderijen maak je niet als je de hele dag in het café zit…

Van zijn 2 zelfportretten heb ik deze gekozen omdat ik het leuk vind hoe hij een karikatuur van de traditionele luitspeler heeft gemaakt. Ik heb andere schilderijen gevonden waar luitspelers altijd heel stijf en chic worden afgebeeld terwijl Steen zichzelf hier als een lachende lolbroek afbeeldt. Vooral de zijn ondeugende gelaatsuitdrukking spreekt boekdelen.
Voorts vind ik de warme kleuren ook mooi en het contrast tussen de donkere achtergrond en de kleurrijke verschijning van Steen zelf.
Ik zie wel liever de schilderijen van Steen waarop een hele groep te zien is, en waarop je de gedachten van elke persoon af kunt lezen door enkel naar hun gezicht te kijken.
Mijn favoriete werken van Steen zijn: ‘de vette keuken/magere keuken’ en ‘de rederijkers’.