De Aardappeleters van Vincent van Gogh

Vincent van Gogh - De Aardappeleters

Meesterproef

De aardappeleters was Van Goghs eerste grote schilderij met meerdere figuren. De kunstenaar maakte dit werk in april/mei 1885 en zag het als een soort meesterproef. Hij koos een moeilijke compositie om te bewijzen dat hij op weg was een goede figuurschilder te worden. Bovendien wilde hij een echte ‘boerenschilder’ zijn, net als de Franse meester Jean-François Millet die hij zeer bewonderde.
Met De aardappeleters probeerde Van Gogh een heel realistisch ‘boerenschilderij’ te maken, zonder de werkelijkheid te idealiseren of - zoals andere schilders volgens hem deden - ‘zoetsappig’ te maken. Hij wilde benadrukken dat deze mensen ‘met de handen die ze in de schotel steken, zelf de aarde hebben omgespit en [...] dat zij hun eten zo eerlijk verdiend hebben’. Voor de gezichten streefde hij naar ‘de kleur van een goed stoffige aardappel, ongeschild natuurlijk’.

Studies van boeren

In de maanden voorafgaand aan De aardappeleters had Van Gogh zich grondig voorbereid op zijn eerste grote figuurstuk. Hij schilderde ruim 40 studies van boerenkoppen en maakte diverse tekeningen van onderdelen van de compositie.
Boeren zag hij als eenvoudige, primitieve mensen die echter wel in harmonie met de natuur leven. Voor zijn studies koos hij modellen die zijn beeld van de boerenstand bevestigden, met ‘ruwe, platte gezichten met laag voorhoofd en dikke lippen, niet dat scherpe, maar vol’. Hun grove trekken werden door hem nog eens extra aangezet.
Op het Drentse platteland, waar Van Gogh een tijdje woonde voordat hij naar Nueuen kwam, had hij veel moeite gehad om boeren te vinden die voor hem wilden poseren. In Nuenen ging dat gelukkig veel beter. In de wintertijd was er weinig werk op het land en bovendien was Vincent de zoon van de dorpsdominee. Zijn favoriete modellen vond hij bij de familie De Groot, het gezin dat ook afgebeeld is in De Aardappeleters.

Compositie gewijzigd

Op de eerste compositiestudies van De Aardappeleters - een tekening en een olieverfschets - zijn slechts vier figuren afgebeeld, gegroepeerd rond een tafel met een schaal aardappelen. In een latere schets voegde hij een vijfde persoon toe. De anderen schoven een stukje op. Omdat de vrouw rechts hierdoor te ver van de aardappels af kwam te zitten, liet de schilder haar koffie inschenken. Het resultaat is vreemd, want ook in Van Goghs tijd was koffie met aardappels geen gebruikelijke combinatie.

Met dit compositieschema was Van Gogh blijkbaar heel tevreden. Hij gebruikte het voor het uiteindelijke schilderij en maakte zelfs al een uitgewerkte litho van het tafereel nog voordat hij aan de definitieve versie was begonnen! Deze stuurde hij naar zijn broer Theo en naar enkele kunsthandelaars. Noch de litho, noch het voltooide schilderij bracht hem echter het gehoopte succes. Er kwam daarentegen nogal wat kritiek op het werk, met name op de houterige poses van de figuren. En het commentaar van zijn collega Van Rappard was zelfs zo hard en negatief dat van Gogh de vriendschap meteen verbrak.

Boerenmaaltijd

Het onderwerp van een ‘boerenmaaltijd’ was niet geheel nieuw. In 1882, enkele jaren voor Van Gogh’s Aardappeleters, schilderde Jozef Israëls al zijn Boerengezin aan tafel , nu in de collectie in het Van Gogh Museum.
Van Gogh had veel bewondering voor Jozef Israëls, de schilder van vissers en boeren die hij beschouwde als een soort ‘Nederlandse Millet’. Hij had Israëls’ schilderij gezien en beschreef het in maart 1882 in een brief aan zijn broer Theo. Het werk is zonder twijfel een inspiratiebron geweest voor Van Gogh om zijn eigen, persoonlijke versie te maken van een boerengezin aan een eenvoudige maaltijd.