Aanbidding der koningen

5.7

Schilderijverslag door een scholier
5e klas aso | 2847 woorden
22 april 2004
45 keer beoordeeld

5.7

45 keer beoordeeld

ADVERTENTIE

Overweeg jij om Politicologie te gaan studeren? Meld je nu aan vóór 1 mei!

Misschien is de studie Politicologie wel wat voor jou! Tijdens deze bachelor ga je aan de slag met grote en kleine vraagstukken en bestudeer je politieke machtsverhoudingen. Wil jij erachter komen of deze studie bij je past? Stel al je vragen aan student Wouter.

Meer informatie

Bespreking van een schilderij

Peter Paul Rubens (1577-1640)

Aanbidding der koningen (1624)

Hout 447 x 336

Koninklijk museum voor schone kunsten, Antwerpen

*) Levensbeschrijving en de periode waarin ‘Aanbidding der koningen’ ontstaan is:
Vader Rubens, van huize uit katholiek, maar met sympathie voor het Calvinisme, liep te Antwerpen gevaar als ketter vervolgd te worden. Jan Rubens verhuisde daarom met zijn vrouw, Maria Pypelinckx en hun eerste vier kinderen naar Keulen. Hij was advocaat en werd secretaris van de prinses van Oranje. Zijn liefdesverhouding met de prinses lekte uit, hij werd ter dood veroordeeld en in de gevangenis opgesloten. In 1573 kwam Maria Pypelinckx te weten dat haar man op borgtocht werd vrijgelaten. Het gezin ging gedwongen naar Siegen, een stadje in Westfalen, wonen. Daar werd naar alle waarschijnlijkheid op 28 juni 1577 Peter Paul Rubens geboren (ook wel Pieter Pauwel Rubens), als zesde kind in het gezin. In 1578 kreeg de familie de toestemming opnieuw in Keulen te gaan wonen. Daar kende de kleine Rubens niettegenstaande alles, gelukkige kinderjaren. Toen zijn vader in 1587 stierf, verzoende zijn moeder zich met de rooms-katholieke kerk en keerde naar Antwerpen terug.
Op drieëntwintigjarige leeftijd (in 1600) reisde Rubens naar Italië. Daar trad hij in dienst van Vincenzo I, de hertog van Mantua, een grote kunstliefhebber. Hij ging langs Rome, Parma, Bologna, Florence e.a. waar hij de kans had meesterwerken van naderbij te bekijken. In 1603 reisde Rubens naar Spanje in opdracht van de hertog van Mantua. In de herfst van 1608 vernam Rubens dat zijn moeder ernstig ziek was maar toen hij in Vlaanderen aankwam was zij al overleden. In juni 1609 werd hij door Jan Breugel officieel geïnstalleerd als lid van het broederschap van de ‘romanisten’, kunstenaars die in Italië hadden gestudeerd. Bovendien was Rubens verliefd geworden op Isabella Brant en dit was wellicht de reden waarom hij in de zomer van 1609 besloot zich in Antwerpen te vestigen. Hij werd benoemd tot hofschilder van Albrecht en Isabella.

Van 1616 tot 1621 was Antoon Van Dijck zijn leerling en meest actieve medewerker. Isabella had Rubens inmiddels drie kinderen geschonken. (Clara-Serena, Albrecht en Nikolaas). Ondertussen maakte Rubens decoratieschilderingen, plafondstukken, schilderijen, ... In 1626 overleed Isabella Brant. Rubens neemt, wellicht om aan de eenzaamheid te ontsnappen, een diplomatieke zending aan, waarmee aartshertogin Isabella hem bij de Spaanse koning belastte. Maar dit belette hem nochtans niet om creatief bezig te zijn. Aan een andere opdracht,uitgaande van de aartshertogin, werkte hij in de periode 1627-1628. Na de dood van aartshertog Albrecht (1621) bleef Rubens als hofschilder in dienst van Isabella, die hem vanaf 1623 tevens met belangrijke diplomatieke opdrachten belastte. Zo was hij (1623–1625) nauw betrokken bij de onderhandelingen met de Noordelijke Nederlanden over een hernieuwing van het Bestand. En in 1624 wordt Paulus Pontius, Rubens geprefereerde graveur. Het belette hem nochtans niet om creatief bezig te zijn. Naast de grote reeksen heeft Rubens in deze periode (1620-1628) nog andere belangrijke werken uitgevoerd zoals de aanbidding der koningen e.a. . Hier bereikt hij het hoogtepunt van de barok. Rubens is naast Rembrandt een van de belangrijkste schilders van de Gouden Eeuw, maar was ook actief als een succesvol diplomaat. Peter Paul Rubens overleed toen hij 64 jaar was in zijn woning op de Wapper te Antwerpen op 30 mei 1640.

Beschrijving kunstwerk inhoudelijk en vormelijk:
De naam Peter Paul Rubens wordt meestal in verband gebracht met imposante altaarstukken of met grootse mythologische taferelen, bevolkt met talrijke naaktfiguren. Dit stereotiepe beeld beantwoordt echter slechts gedeeltelijk aan de realiteit. Aanbidding der koningen past in elk geval niet binnen dit kader. Het is een religieus tafereel, maar geen altaarstuk, en het is bovendien klein van afmetingen. Aanbidding der koningen is in vergelijking met vele andere olieverfschetsen van Rubens, die vaak een veeleer monochroom karakter vertonen, bijzonder kleurrijk.
Rubens situeert het kerstgebeuren niet in een traditionele stal, maar in een ruïne van een antiek gebouw. Daarmee worden bouwvallen bedoeld van het paleis van koning David, want uit het geslacht van David, wiens koninkrijk ten onder ging, zou de nieuwe koning worden geboren om een rijk van de Geest te stichten. Daarom werd Christus niet geboren in de geborgenheid van het huisje te Nazareth maar in den vreemde want Messias bezit niets, zelfs geen steen om zijn hoofd op te laten rusten. Daarom ook werd hij geboren in Bethlehem, wat het huis van brood betekent. Hij rustte in de kribbe op een garve van graanhalmen, waaruit de bloem gewonnen wordt voor het eucharistische sacrament, want Hij daalde neer uit de hemel om het Levend Brood te zijn. Als het Levend Brood toont dan ook De Maagd Maria, een slanke en sierlijke vrouw, gehuld in een rijk gedrapeerd gewaad, lichtjes voorovergebogen, haar Zoon aan de drie koningen. Vooraan de geknielde Gaspar, vorst uit het morgenland en draagt over zijn koningsmantel de superplie van de officiërende priester, die wierrook offert; links de oude Melchior, koning van het avondland, oudste koning, een rijzige gestalte met een lange witgrijze baard en een witte haardos. Hij is gekleed in een rode mantel en hij biedt goud aan. In ongeveer het midden van het tafereel staat de jonge negerkoning Balthasar, de Morenkoning. Hij draagt een witte tulband. Hij is heerser over het rijk van de middag en bracht mirre mee. Achter hem staat een dienaar die hem het hoofddeksel van het hoofd neemt en hem met bewondering aankijkt. In hun persoon werd aan allen naties en geslachten geopenbaard dat het Kind de langverwachte Messias is. Daarom is trouwens het kindje naakt, want de menselijke natuur is het kleed waarin Gods Zoon zich openbaart. Daarom ook ligt aan de voet van de kribbe een os. Op metaforische wijze illustreert hij het geloof van de drie koningen, dat schril afsteekt tegen het ongeloof der Joden, want de os kent zijn meester.
Achter de drie koningen verdringen zich de officieren, soldaten en dienstknechten, blanken, negers en Aziaten. Die met hen zijn meegekomen te voet, te paard en op kamelen. Zij verdringen zich om een glim op te vangen van de pas geboren Wereldheerser, die als Licht in de duisternis schijnt. Jezus, de Messias, die de mensheid zal verlossen uit de netten van het kwaad dat steeds en overal aanwezig is. Hierop wordt gealludeerd door het grote spinnenweb tussen het dakgebinte van de stal, waarin de duivelse spin de zielen van de zondigende mensheid verstrikt. Men mag aannemen dat het concept voor dit altaarstuk van abt Irsselius kwam en dat Rubens enkel instond voor de iconografische formulering van de ideeën.
Er zijn verschillende versies van ‘Aanbidding der koningen’, bij het exemplaar dat ik hier heb beschreven, toont een van de ruiters, op de achtergrond en aan de rechterzijde, één van de gelaatstrekken van Rubens. Bij het hoofd van het in het vooraanzicht geziene paard is de kop van een muilezel toegevoegd. Op deze versie is ook de vruchtenslinger, die dient als decoratie aan de wieg van het kindje, verdwenen. Maar zowel in de olieverfschets als in het uiteindelijke schilderij is een nachtelijk tafereel uitgebeeld dat belicht wordt door fakkels en door het licht dat het Christuskind uitstraalt.
Zoals in de inleiding al gezegd, is dit tafereel is heel kleurrijk tegenover de andere werken van Rubens: elke kleur heeft een betekenis. Het kindje heeft onder zich een witte doek liggen waar hij waarschijnlijk eerst in lag voor de Maagd Maria haar Zoon wou tonen aan de koningen. Wit geeft ons het gevoel van onschuld, puurheid. De Maagd Maria haar kleed is groen met rood; groen is de kleur van de natuur, van groei en vruchtbaarheid, rood is de kleur van passie, romantiek, onuitsprekelijke gevoelens. Maar de oude Melchior’s soort cape daar tegenover heeft ook een rode kleur, maar hier is rood bedoeld als de kleur van rijkdom. Hij geeft de pas geborene dan ook een gouden geschenk. Goud is een verwijzing naar het hemelse licht en de eeuwigheid. Er worden exacte details weergegeven zoals de gelaatsuitdrukkingen van Melchior of de plooien in het kleed van Maagd Maria of de perfecte afwerking van het naakte lichaampje van de kleine Jezus. Het schilderij is een realistische voorstelling van de personen die er op staan, op de gezichten zie je de dramatiek die er zich afspeelt, in tegenstelling tot de inhoud waar we niet zeker van zijn of dat wel de waarheid is. Er wordt ook veel gebruikt gemaakt van decoraties, zoals de tekeningen op de mantel van Melchior of de details bovenaan de pilaar die op de achtergrond staat. Er wordt duidelijk gewerkt met licht donker effecten om bepaalde zaken extra in de verf te zetten, het Christuskind is fel belicht om de aandacht te trekken. Maar door de combinatie van het krachtige veegwerk en lichtgevend, stralend, verlichtende gebruik van kleuren, creëert Rubens een bepaalde stijl met emoties en intelligentie, klassiek en romantiek.
Rubens bouwt zijn composities op volgens diagonalen. Dat verschaft aan zijn werken een vitale en soepele dynamiek. Toch zijn vele elementen van het schilderij, vooral de kleur en de lichtwerking, zo geordend dat er in deze dynamiek, evenwicht is. De kleuren zijn levendig, warm en weelderig, met veel nuances. Rubens heeft een vlotte, zwierige en toch trefzekere penseelvoering. Zijn losse, grandioze zwier vol levensvreugde en levenskracht gaat boven het gewone uit. Hij ontwierp zelf de werken en hij besprak de uitwerking ervan met zijn opdrachtgevers. Zijn helpers werkten als een team en hadden elk hun eigen specialiteit. Rubens legde zelf de laatste hand aan het werk en signeerde het.
Na een eerste, vage schets werd de voorstelling nagenoeg vastgelegd in een vrij verzorgde olieverfschets, die aan de besteller ter goedkeuring werd voorgelegd. Intussen werden afzonderlijke figuren en motieven vaak met grote precisie getekend met behulp van krijt en witte dekverf. Ook bij de definitieve uitvoering van het merendeel van zijn schilderijen werd Rubens bijgestaan door een wisselende groep van schilders. Rubens is een briljante tekenaar. Dit blijkt uit de gedetailleerde schetsen die nog bewaard zijn gebleven op onvoltooide schilderijen. Rubens maakte vaak een rode onderschildering die met wit werd opgehoogd. Deze kleur rood schemert dan ook overal door in de voltooide doeken. Als typische barokschilder zijn de composities van Rubens erg complex. Rubens heeft ook gebruik gemaakt van verkorting: een lichaamsdeel of een ander voorwerp wordt door middel van perspectief sterk verkort. Pas als een tekenaar of schilder de verkorting goed in beeld kan brengen, kan hij een realistisch lichaam afbeelden.

Informatie die betrekking heeft op de periode/regio waarin het werk is ontstaan:
(een deeltje van deze vraag staat voor een stuk in de levensbeschrijving van Rubens op pag.2)
“Rubens als de prins van de barok in Europa”
De stijlperiode die hierbij aansluit is de barokstijl van 1600 tot 1750. In 1624 ontstaat het grote altaarstuk De Aanbidding der Koningen, een voorbeeld van barokke pathos.
Peter Paul Rubens vormt een hoogtepunt in de Vlaamse kunstgeschiedenis. Hij vertegenwoordigt de barokke schilderkunst ten volle.
Waarschijnlijk komt het woord barok’ van het Portugese woord `barocco`: onregelmatig gevormde parel. Tot in de 19e eeuw gold barok als een afwijzende benaming voor het vreemde en het bombastische. Pas later werd barok een kunsthistorisch begrip.
Door de Reformatie van Luther en Calvijn, werd de macht van de kerk van Rome in twijfel getrokken. Om dit verlies aan macht en invloed tegen te gaan, begon de kerk van Rome met een aanval op de Reformatie. Dat was de Contrareformatie (de actie dus tegen de hervorming). Door een overvloed aan beelden, pracht en praal in de kerken aan te brengen, door nieuwe kerken te bouwen die wervelden van goud en beelden, probeerde de kerk nieuw aanzien te krijgen bij de gelovigen. Wanneer je in een kerk stapt zou je helemaal overdonderd moeten worden: door de emotie en expressie op de gelaten van de beelden, door de meeslepende dramatiek en dynamiek, door de overtuigingskracht die er in de plafondschilderingen tentoongesteld werd, hierdoor zou je als gelovige helemaal weer moeten geloven in de kerk van Rome. In de renaissance was er sprake van een internationale, culturele eenheid; in de barok wordt deze eenheid opgesplitst: enerzijds zie je dat de barok in West-Europa sterk ingetogen is door de invloed door Luther en Calvijn, en anderzijds zie je dat in Midden- en Zuid-Europa als gevolg van de Contrareformatie een luxe en flamboyante pracht nagestreefd wordt.
Barok, een kunst die wil aanlokken en overweldigen, die een beroep wil doen op de emoties van de toeschouwer en die indruk wil maken door de illusie van beweging en onrust. Zoals vaker blijkt een nieuwe stroming een reactie op een voorgaande periode, een zich afzetten tegen ¨ouderwetse¨ opvattingen. In wezen is de barok een stijlperiode die zich afzet tegen het voorafgaand maniërisme. Het gekunstelde en het versierde was kenmerkend voor de barok, het was een protest op het harmonieuze van de renaissance. De barok is kunst van het gevoel, het is groots en overweldigend. De barok was weer godsgericht.
Het land van herkomst is Italië (voornamelijk Rome). Van daaruit verspreidde zich de barok in talrijke nationale variëteiten over heel Europa waarbij voor de vroege barok meestal Italiaanse bouwmeesters ook buiten Italië bepalend waren. Typische kenmerken van de barok kondigen zich al aan in de St. Pieterskerk (ontworpen door Michelangelo en in 1590 door Giacomo della Porta voltooid) met haar centrale en in de hoogte gebouwde koepel.

De barok sluit op de renaissance ofwel het maniërisme aan en gaat over in het rococo (vaak de benaming voor de laatste stijlfase van de barok 1720-1770) en het classicisme. De barok was de karakteristieke kunst van de Contrareformatie met haar specifieke representatiebehoeften die vooral in architectuur tot uitdrukking kwamen. Zo kwam de barok vooral in katholieke landen tot volle ontplooiing.
In het begin was de barok nog vrij strak, maar gaandeweg werd ze steeds uitbundiger. Typerend is de hang naar het theatrale, het gebruik van weelderige plooivallen en dynamiek die is bewerkstelligd door beeldende middelen. Er werd gestreefd naar het totale kunstwerk. Dit hield in dat beeldende kunst en architectuur met elkaar versmolten tot een geheel. Er was daarbij veel aandacht voor decoraties die vaak overbodig waren en in elkaar overgingen.
De barokke kunst moest pracht en praal tonen om op die manier de gelovigen te overtuigen van het gelijk van de kerk van Rome en het rooms-katholieke geloof. Deze pracht en praal ontstonden voornamelijk door de volgende middelen te gebruiken:
a) Een religieus onderwerp te nemen, liefst met een dramatisch karakter
b) Werken met sterk licht donker effecten
c) Veel beweging / dynamiek in de figuren /kleding/ enscenering toe te passen
d) Veel gebruik te maken van ornamenten (bij voorkeur met goud)
e) Veel diagonale lijnen in de composities te gebruiken
f) Veel gebogen vormen te gebruiken (concaaf & convex)
g) Als onderliggende structuur een juist sterke symmetrie te kiezen, waarmee de ornamenten een contrast vormen door hun asymmetrische en dynamische werking (= dynamiek en systematiek)
Terwijl het buitenland in deze stijlperiode barok kende, domineerde in Nederland het classicisme, dat - de naam zegt het - teruggreep op principes uit de klassieke oudheid, waarvoor men vooral Italiaanse standaardwerken volgde. De Classicistische barok in de 17de eeuw kan in sommige opzichten als antibarok worden opgevat; pas in de 18de eeuw komt een meer ¨echte¨ barok, in Franse stijl, tot ontwikkeling.

Conclusie met eigen houding tegenover het kunstwerk:

Ik vind het schilderij mooi afgewerkt en het kleurgebruik is goed gekozen maar misschien had Rubens iets meer verschillende kleuren moeten gebruiken. Hij gebruikt als onderlaag rood en ik vind dat dat in ‘Aanbidding der koningen’ goed zichtbaar is omdat als je in het algemeen een blik werpt over het schilderij, je een oranje schijn opmerkt. Ook vind ik het contrast tussen de verschillende kleuren niet duidelijk maar dat is één van Rubens’ persoonlijke schildertechnieken. Wat ik wel goed vind aan deze techniek is dat het deel rechts onderaan van het schilderij, fel belicht is zodat je aandacht onmiddellijk op het kindje, de Maagd Maria en de koningen gaat. Tegenover de rechterbovenhoek die helemaal niet belicht is. Rubens’ schilderijen zijn heel gedetailleerd zodat het niet snel beu wordt, je ziet telkens nieuwe dingen die je de keer ervoor niet hebt opgemerkt. De sfeer die het schilderij vertoond is prettig, er hangt geen spanning of haat in de lucht, je merkt dat alle personen die zijn afgebeeld (buiten de Maagd Maria en Jezus) een glimp willen opvangen van de pas geborene. Daarom vind ik ook dat de titel goed bij het schilderij past.