Samenvatting p.18-55

Non-fictie

• Tekst is referentieel

• Knoopt aan bij iets uit de werkelijkheid
• Verwijst naar iets buiten de taaluiting
• De lezer verwacht de waarheid en de juiste feiten
• Niet per se objectief

• Onvolledig: niet alle feiten worden vermeld
• Aanpassing vanwege belangen
• Bijvoorbeeld: geschiedenisboek, encyclopedie, krantenartikel

Fictie

• De verbeelding van de schrijver staat centraal

• De werkelijkheid kan als uitgangspunt genomen worden
• Wijkt wel van de werkelijkheid af
• Schrijvers creëren een nieuwe werkelijkheid

Literatuur

• Krijgt een artistieke erkenning van kenners (recensenten, docenten, enz.)
• Literaire teksten boeien steeds opnieuw nieuwe lezers
• Literaire teksten worden bestudeerd en krijgen aandacht van de media
• Waardeoordelen over literatuur liggen niet vast

Lectuur

• Alles wat geen literatuur is
• Krijgt geen artistieke erkenning
• Ontspanningsliteratuur
• Massa-/triviaalliteratuur: boeketreeks (romans)
• Verschil tussen literatuur en lectuur is niet absoluut
• Geeft een droombeeld van de werkelijkheid
• Is steeds hetzelfde: voorspelbaar
• Aangepast aan de conservatieve moraal
• Happy end

Perspectief

Vanaf welke invalshoek je naar iets kijkt

• Standpunt van waaruit de verteller de gebeurtenissen/ruimte/ personages aan de lezer presenteert
• Verteller is NIET de auteur

Alwetende verteller (auctoriële verteller)

• Weet wat verschillende personages voelen, denken etc.
• Is zelf geen personage in de tekst
• Overziet alles in ruimte en tijd
• Spreekt de lezer soms toe door commentaar of uitleg te geven

Ik-perspectief

• Is een personage in de tekst
• Beleeft of vertelt
• De lezer ziet alles door de ogen van de ‘ik’
• Effect: identificatie
• Vertelsituatie is subjectief
• Onbetrouwbaar

• Je kunt niet bij andere personages naar binnen kijken: één invalshoek

Personale verteller

• Hij/zij/men verteller
• Lezer merkt niet dat er een verteller is
• Lezer zit alles door de ogen van één personage
• Effect: identificatie
• Vertelsituatie is subjectief
• Onbetrouwbaar:

• Je kunt niet bij andere personages naar binnen kijken: één invalshoek

Functie & effect

• De effecten veroorzaakt door het perspectief

• Relatie thematiek & perspectief
• Identificatie
• Objectief of subjectief: betrouwbaarheid

Fabel (story)

• De gebeurtenissen in hun logisch chronologische volgorde

• Geen tijdsprongen

Sujet

• De feitelijke weergave van de gebeurtenissen in een tekst

Chronologisch

• Gebeurtenissen worden weergeven in de volgorde waarin ze plaatsvinden

• Sujet = fabel

Niet-chronologisch

• Gebeurtenissen worden in een andere volgorde verteld dan waarin ze plaatsvinden

• Sujet ¹ fabel

Continu

• Er worden geen stukken tijd overgeslagen (géén flashbacks of flashforwards)
• Alle (wezenlijke) gebeurtenissen worden verteld
• Bij tijdverdichting/tijdversnelling is de vertelde tijd nog wel continu

Niet-continu

• Stukken tijd worden overgeslagen (tijdsprongen)

Tijdverdichting

• Gebeurtenissen in tijd worden wel aangeduid, maar niet uitvoerig verteld (‘’Negen maanden later was de baby er.’’)

Tijdvertraging

• Gebeurtenissen in tijd worden verteld, maar het duurt langer dan de eigenlijke gebeurtenis

Terugverwijzing (retroversie)

• Er wordt kort verwezen naar iets dat al is gebeurd

• Hooguit een paar zinnen
• Onderbreekt de verhaalloop niet
• Verhaal wordt gezien als chronologisch

Vooruitverwijzing (anticipatie)

• Er wordt verwezen naar iets wat nog moet gebeuren

• Hooguit een paar zinnen
• Onderbreekt de verhaalloop niet
• Verhaal wordt gezien als chronologisch
• Wekt verwachtingen op bij de lezer

Flashback

• Langere passage binnen het verhaal die speelt in het verleden

• Onderbreekt de verhaalloop
• Verhaal wordt gezien als niet-chronologisch
• Vaak om een verklaring te geven

Flashforward

• Langere passage binnen het verhaal die speelt in de toekomst

• Onderbreekt de verhaalloop
• Verhaal wordt gezien als niet-chronologisch
• Vaak om een waarschuwing te geven of een belofte te doen

Verteltijd

• Tijd die je nodig hebt om een tekst te lezen

• Uitgedrukt in het aantal pagina’s of regels

Vertelde tijd

• Tijdsverloop die in een verhaal wordt verteld (in logisch chronologische volgorde)

Personages

• Karakters in een fictieve tekst (mens, dier, enz.)

• Protagonist = hoofdpersoon
• Antagonist = tegenspeler
• Tritagonist = helper/figurant

Round character

• Heeft veel verschillende karaktereigenschappen
• Maakt een psychologische ontwikkeling door
• Heeft geen voorspelbaar gedrag
• Is vaak de hoofdrol of een belangrijk persoon in het verhaal

Uiterlijk

• Personages worden beschreven aan de hand van uiterlijke kenmerken (hierbij horen ook mededelingen over de leeftijd, geslacht, e.d.)

Innerlijk

• Personages worden beschreven aan de hand van innerlijke kenmerken

• Die worden symptomen van het karakter van een personage
• Soms kun je innerlijke kenmerken opmaken uit het gedrag of uit de manier van spreken

Karakter

• Een personage dat je gedurende het verhaal beter leert kennen

• Er komen steeds meer innerlijke kenmerken bij, net als bij mensen in het echt
• In de loop van het verhaal kan jouw kijk op het personage dus ook veranderen

Type/flat character

• Heeft één of beperkt aantal karaktereigenschappen
• Maakt geen psychologische ontwikkeling door
• Heeft voorspelbaar gedrag

Speaking names (nomen est omen)

• De naam is voorspelbaar (bijv. Dhr. Bakker)

Antiheld

• Heldhaftig persoon in het verhaal
• Nodigt niet uit tot identificatie
• Heeft nog steeds menselijke trekjes en fouten

• Wil niet 100% goed zijn net als een ‘gewone’ held
• Lijkt daardoor levensecht en is geloofwaardiger

Thema

• De centrale gedachte van het verhaal

• Zichtbaar gemaakt door het geheel van verhaalfiguren, ruimtes en situaties
• Vaak te omschrijven als een conflict
• Tussen mens en natuur
• Tussen mensen onderling
• Het innerlijk van de mens

Motieven

• Signalen die op het thema verwijzen

• Opvallende gebeurtenissen
• Opvallende ruimtebeschrijvingen
• Opvallende tijdverschillen
• Abstract motief

Bijvoorbeeld jaloezie, toeval, verraad, wraak, schuld, enz.

• Dit zijn eigenlijk kleinere thema’s
• Leidmotief

Op het oog onbetekenend detail dat door herhaling belangrijker wordt

• Klassiek motief

Een kenmerk uit klassieke verhalen

• De lezer kan die kenmerken alleen ontdekken als hij het oorspronkelijke, klassieke verhaal kent

Titelverklaring

• Heeft vaak met het thema te maken

• Is soms de naam van de hoofdpersoon
• Verwijst soms naar een situatie of gebeurtenis
• Is soms raadselachtig

Motto

• Klein stukje tekst aan het begin van een boek
• Heeft te maken met het thema

Opdracht

• Opdracht ¹ motto
• Als eerbetoon het boek aan iemand ‘opdragen’
• Staat aan het begin van een boek

Spanning

• De toestand van de lezer of kijker die in onrustige verwachting is van wat komen gaat

• Spanning motiveert de lezer om verder te lezen en maakt de lezer nieuwsgierig
• Spanningen zijn afhankelijk van de verwachtingen van de lezer
• De schrijver probeert verwachtingen op te roepen die niet te veel en niet te weinig voorspelbaar zijn voor de lezer
• Spanning is een subjectief begrip
• De middelen om spanning te creëren
• Het creëren van bijzondere situaties en personages
• Kennisvoorsprong of kennisachterstand van de lezer
• Dosering van bijvoorbeeld humor
• Ontknoping uitstellen
• Vertraging van handelingen

Open plekken

• Gebruik van open plekken

• De lezer krijgt niet alle informatie in één keer
• = tekststuringsmechanismen, maken de lezer actief en motiveren de lezer om verder te lezen
• Open plekken ontstaan op verschillende manieren
• Tegenstrijdige informatie
• Geen directe duidelijke verwijzing
• Relevante informatie wordt niet of nauwelijks gegeven
• De titel
• Handelen van personages
• Witregels en hoofdstukken
• Open plekken worden meteen, later of niet ingevuld
• Een andere wending aan het verhaal geven
• Overschakelen op een andere verhaallijn
• Gesloten einde
• Het verhaal en de tekst houden tegelijk op
• De lezer heeft antwoord op alle (wezenlijke) vragen die in het verhaal aan de orde komen
• Open einde
• De tekst houdt op, maar het verhaal is nog niet afgelopen

Intertekstualiteit

• Schrijvers of  dichters die inspiratie hebben opgedaan van eerder werk

Structuur

• Geleding

• De manier waarop een verhaal in delen is opgebouwd
• Hoofdstukken
• Delen
• Proloog (voorspel)
• Epiloog (naspel)
• Brieven
• Witregels
• Typografisch gezien
• Hoe het eruit ziet op een bladzijde

Raamvertelling

• Een verhaal dat dient als een omlijsting van geschiedenissen die achtereenvolgens verteld worden
• Grootverhaal met personages die steeds nieuwe verhalen meemaken
• Kleine verhaaltjes in een verhalen
• Kadervertelling

Herhaling

• Steeds hetzelfde woord of dezelfde zin keert terug

Spiegeling (vergelijking)

• Gebeurtenissen of andere tekstelementen keren terug in andere personages, tijden of ruimtes
• Voorbeeld: nietsnut van Frans Kellendonk

• Zoon vergelijkt gebeurtenissen in zijn en zijn vaders leven
• Zoon komt op dezelfde plekken als zijn vader
• Zoon lijkt op zijn vader, hij is ook een nietsnut

Contrast

• Tegenstelling tussen de gebeurtenissen en de beschreven personages, tijden of ruimte.

Queeste

• Een langdurige en avontuurlijke zoektocht met allerlei beproevingen

• Komt in heel veel boeken en films voor (Bijvoorbeeld ‘In de ban van de ring’, ‘Harry Potter’ en ‘James Bond’)

Stijl

• Kenmerkend taalgebruik voor de schrijver (=stijl van de schrijver)

• Iedere schrijver heeft een eigen stijl

Let op de lengte van de zinnen, de woordkeuze (moeilijk, makkelijk, ouderwets), ruimtebeschrijvingen, gebruik van veel bijvoeglijke naamwoorden, het gebruik van levendige dia