Sagen en legenden.
Geschiedenis.
Voor 18e eeuw -> vertelcultuur
5% van de mensen las
95% van de mensen vertelden
└> van ene op andere generatie
aangepast aan eigen tijd een omstandigheden
-> niets op papier
VOLKSVERTELLINGEN
° mythen: goden (Klassieke Oudheid)
° sagen: historische kern, plaats, …
° legenden: Maria en andere heiligen
° sprookjes
einde 18e eeuw in hogere kringen: geen interesse meer in merkwaardige verhalen van platteland met onmogelijke gebeurtenissen
± 1800: kunstenaars en geleerden
└> trokken land in om te luisteren bij het gewone volk (muziek, verhalen,
kunst en oude gewoonten): vb. Grimm
VOLKSKUNDE
(nieuwe wetenschap)
*ROMANTIEK
-> wel interesse
bijzonder gevoelig voor alles wat met het verleden te doen had
*NATIONALISME
edelen werden onthoofd + Franse revolutie
! aandacht voor helden uit verleden en roemrijke voorouders
Men zocht de wortels van het eigen bestaan om verwantschap met goden en helden te achterhalen.
├> Men ging opzoek naar bronnen die dit bevestigen.
│
├> Waar vond men deze bronnen?
│
├> Het volk: verhalen die doorverteld werden.
De sage.
De term sage is afgeleid van het Duits ‘was gesagt wird’, dat wil zeggen: wat mondeling wordt doorverteld.
* traditionele: ernstige verhalen
-> historische kern
(situering – nauwkeurig? – tijd&ruimte)
* bedoeling: fenomenen uit omgeving duiden a.d.h.v. bovennatuurlijke verklaring
* vorm: historische informatie en realistische details
wonderbaarlijke gebeurtenissen en figuren
-> ondertoon verhaal: tragisch
-> toehoorder blijft met onbehaaglijk gevoel achter
Men kan de sagen in verschillende categorieën onderverdelen:
(1) Geestenwereldsagen, toverwereldsagen en duivelssagen
Zij hadden als bedoeling mysterieuze ervaringen, angstaanjagende verschijnselen op een aanvaardbare manier te verklaren. Daarna werden ze ook verteld om zelf te griezelen en te laten griezelen. In de duivelssage wordt vaak een pact (overeenkomst) gesloten met de duivel.
(2) Verklarende sagen
Zij zijn een poging om de naam van personen, dieren en voorwerpen (etymologische sage) of plaatsen (toponymische sage) te verklaren.
(3) Historische sagen en heldensagen
De nadruk ligt op een historische kern + fantasie. Zij handelen over historische over historische figuren en helden, gebouwen en beelden.
(4) Moderne sagen = stadssagen
De stadssage is een moderne vorm van het mondeling overgeleverde volksverhaal. Het gaat om veelal gruwelijke verhalen die als echt gebeurd voorgesteld worden. Doorgaans circuleren ze in de vorm van geruchten zodat ze niet uitgroeien tot volwaardige verhalen met begin en einde. De context is die van de toevallige doorvertelling. De situering is gewoonlijk in stedelijke centra, op autowegen, kortom de leefwereld van de industriële, verstedelijkte samenleving. In die zin kan men deze verhalen in de traditie plaatsen van de oude volksverhalen die omgewerkt en aangepast zijn aan onze moderne omstandigheden.
Verschillende soorten/types:
Demonensagen:
1. Watergeesten
de waterduivel, de man met de haak, …
Wie naast een meer staat, heeft vaak het gevoel door een vreemde kracht naar de diepte te worden gezogen... Watergeesten sleuren mensen in het water zodat ze verdrinken.
Kinderen die bij een vijver spelen of nieuwsgierig over de rand van een waterput leunen, moeten dan ook gewaarschuwd worden.
2. Aardgeesten
dwergen, kabouters, alvermannen,...
Deze kleine wezentjes komen ‘s nachts het werk van de mensen doen in ruil voor een boterham, een kom pap of iets anders. Mensvriendelijke huisgeesten? Niet altijd, want wie de dwergen bedriegt of bespiedt, wordt gestraft...
3. Vuurgeesten
dwaallichtjes, vuurmannen, vuurbollen,...
Kindjes die ongedoopt zijn gestorven, komen spoken in de gedaante van een dwaallichtje. Je mag zo’n dwaallichtje dopen, maar alleen volgens welbepaalde regels...
Ook de vuurman treedt meedogenloos op tegenover mensen die met hem spotten...
4. Luchtgeesten
teruggekeerde doden, witte juffrouwen, de wilde jacht, spookdieren,...
Op winteravonden komen de geesten van de overledenen tevoorschijn; de nacht is immers voor de doden en de dag voor de levenden...
Nachtelijke wandelaars komen op hun pad een witte juffrouw tegen, die zwijgend met hen meegaat, om dan spoorloos te verdwijnen...
5. Plaaggeesten
Kludde, Lange Wapper, de maar, de kettinghond,...
‘s Nachts badend in het zweet wakker worden, niet kunnen ademen, roepen zonder geluid; zo houdt de maar haar slachtoffer in haar greep...
Late wandelaars horen gerammel van kettingen en worden even later besprongen door een zwaar wezen dat zich laat dragen...
6. Weerwolven
toveren of plagen met een halsband, dierenhuid,...
Vertrouw nooit knechten die in enkele seconden klaar zijn met hun werk. In een boomstronk bewaren zij een lederen band waardoor zij ‘s nachts veranderen in een weerwolf die de mensen bespringt...
Een meisje kan maar beter maken dat ze wegkomt wanneer ze van haar vrijer een rode zakdoek krijgt om zich te beschermen tegen gevaarlijke honden...
Toversagen:
1. Heksen
zwarte katten, bezemstelen, luizen, betoverde appels, behekste boerderijen,...
Heksen verschijnen in allerlei gedaanten om de mensen te bespioneren of ziek te maken. Als je een heks wilt volgen op een bezemsteel, let dan goed op wat je precies zegt... Heksen herkennen is niet moeilijk; kruis haar voetspoor, strooi zout in de pap, verwond een heksendier...
2. Tovenaars
mensen doen verdwalen, de schoppenboer uit het kaartspel schnaps laten halen, de boer verlossen van een rattenplaag,...
Niets is onmogelijk voor de tovenaar, zo lijkt het wel. Gesloten deuren worden geopend door er een pet tegenaan te gooien, witte katten verschijnen om een late wandelaar de weg te versperren. Wanneer de kar te zwaar is voor het paard, zal de tovenaar de klus wel klaren...
3. Toverboeken
Duivelssagen:
1. Duivels
duivelspact, duivelsschuur, de bedrogen duivel, bokkenpoten, zwarte honden,...
Met een zwarte hen in de hand kan men op een kruispunt zijn ziel aan de duivel verkopen. Duiveltjes bouwen in één nacht een nieuwe schuur voor de boer, tot de boerin de haan doet kraaien...
Drie mannen willen een kaartspel spelen, al was het met de duivel! Tot de bokkenpoten onder de tafel verschijnen...
2. Vrijmetselaars
framassons, loges, vertrappelde Christusbeelden,...
Ken jij iemand die zijn geloof heeft afgezworen om toe te treden tot het duistere genootschap van de ‘framassons’?? Een handtekening met bloed bezegelt hun verbond met de duivel...
Historische sagen
Kastelen, verborgen schatten, verzonken steden,...
In haast iedere streek circuleren wilde verhalen over bepaalde gebouwen, historische figuren en gebeurtenissen. Waarom kent niemand de plaats van de schatten die tijdens de oorlog begraven werden?
REACTIES
1 seconde geleden