Literatuurgeschiedenis: Middeleeuwen t/m 19e eeuw

Middeleeuwen 1 

Kenmerken en functies: 

 Tussen klassieke oudheid en renaissance 

 3 standen maatschappij → verandering, 4de laag 

 Orale literatuur → troubadours 

 Manuscripten in latijn → vanwege bijbel 

 Kerk aan de macht 

 'Hebban alla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbidan we nu' (alle volgels 

 zijn met hun nesten begonnen behalve jij en ik. Waar wachten we op?) 

 

 

Soorten romans 

 Arthur Romans → pure fictie, Queeste , ridders van de ronde tafel , beproevingen , fatasy , 

 afgekeurd door de kerk , god stond niet centraal 

 Karel romans → frankische romans, ware gebeurtenissen, epische concentratie (aangedikt), 

 mannenwereld, oorlog/vechten, trouw aan god 

 

 

Bekende verhalen: 

 Arthurromans → Lancelot: Hoofse relatie Lancelot met vrouw Arthur, lancelot → ridder van 

 de ronde tafel, ridders doen beproevingen 

 Karel ende Elegast → eerste druk: 1487, over Karel, Eggeric en Elegast, Elegast wordt 

 verstoten → Karel op een avond vermommen → komt elegast tegen → Trouw toetsen → 

 Karel stelt voor om in te breken bij Karel → Elegast weigert → Inbreken bij eggeric → 

 Eggeric bespreekt troon stoten → vrouw krijgt klap bij tegenspreken → gevolg: gevecht 

 tussen Eggeric en Elegast. Verrader zal verliezen → Elegast wint en krijgt vrouw van 

 Eggeric. 

 

 

Middeleeuwen 2 

 

Kenmerken en functies 

 Hoofse liefde → niet sexuele relatie 

 Rol van de vrouw → gevaarlijk en bovennatuurlijke krachten, verbond met duivel, 

 alleenstaande vrouwen, brandstapel en waterproef. Tegenovergestelde beeld → beeld vd 

 kerk → maagd = zuiverheid. Toppunt van zuiverheid → Maria. Zwanger zonder 

 tussenkomst van mens. 

 Symboliek in verhalen 

 theocentrisch → god staat centraal 

Soorten romans 

 Hoofse literatuur → door troubadours ander beeld → schoonheid en edele karakter → 

 Hoofse lyriek → Bekende schrijvers: 

 Hendrik van Veldere → liefdesliedjes, beginnen met de natuur 

 Hadewycke → mystieke gedichten, eenwoording met god. 

 

 

 

 

 

 

 

 Bekende verhalen 

 Hoofse romans → arthurromans 

 Ferguut 

 Walewein 

 Borchgravinne van Vergi 

 Roman van Roos 

 Tristan & Isolde 

 Beatrijs → exempel → voorbeeldig verhaal tijdens preek, symboliek. Omschrijving verhaal:

 Beatrijs → non in klooster → loopt weg → krijgt kinderen → wordt door man in steek 

 gelaten → wordt prostituee en bedelaar → Keert terug naar klooster → biecht alles op 

 → niemand gelooft → clue: Maria had haar plaats ingenomen 

 

 

Middeleeuwen 3 

 

 

Kenmerken en functies 

 Kennis uit bijbel 

 Kloosterschool → alleen voor adel, bijbel lezen 

 Universiteiten → theologie + rechten + medicijnen, Latijn, vakken: Rhetorica + Dialectica + 

 Geometria + Astrologia + Musica 

 Stadsscholen → door uitbreiding stad, zonen van rijke burgers ook toegestaan, dingen zoals 

 boekhouding etc 

 Praktijk → in de leer bij een vakman 

 Meisjes niet naar school 

 

Soorten romans 

 Didactische literatuur: onderwijzen van lezers → 2 soorten 

 Geestelijke didactische literatuur → heiligenlevens: het leven van heiligen, korte 

 verhalen: Legendes → Marialegenden, Beatrijs 

 Wereldlijke didactische literatuur → Amusant, wetenschappelijk, encyclopedie, 

 geschiedenis, medisch, kookboeken etc. 

 Satire → Stelt fout gedrag aan de kaak, slechte menselijke eigenschappen 

 

 

 

Bekende verhalen 

 Reinaert de Vos; Satire, spot met alles, Reinart krijgt dagvaarding → is niet makkelijk, 

 wordt ter dood veroordeeld, hij verzint nobel verhaal → wordt vrijgesproken, maakt daarna 

 weer slachtoffers. 

 

Bekende schrijvers 

 Jakob van Mearlant → Der naturen Bloemen 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Gouden Eeuw 

 

 

Kenmerken en functies 

 Vrijheid in godsdienst werd beperkt 

 Veel handel 

 Rijkdom → kunst en cultuur bloeiden op 

 Kooplieden en bankiers → veel geld verdienen → besteden aan goede kunstenaars 

 Verschil in arm en rijk → groot, platteland, veel op één oppervlak 

 Godsdienst; problemen, over godsdienst + verdeling van macht 

 Republiek → 1648, burgeroorlog 

 Engeland → ruzie → macht op zee → zeeslagen → Michiel de Ruyter + Maarten Tromp 

 Renaissance → wedergeboorte van de mens 

 Nieuwe belangstelling: Griekse en romeinse (klassieke oudheid) cultuur 

 Idee over de mens → uniek individu, talenten 

 Homo universalis → Constantijn Huygens (musicus, schilder, graficus, schrijver) 

 

Bekende verhalen 

 Warenar – pot goud → niet bekend maken, zou in slechte handen vallen, wordt uiteindelijk 

 gestolen –> kom aan het licht → schenkt aan dochter 

 

Bekende schrijvers 

 Constantijn Huygens – Lof der zotheid 

 PC. Hooft – de Warenar 

 Joost van den Vondel – Gijsbrecht van Aemstel 

 Gerbrand Adriaensz. Bredero – De klucht van de koe 

 Jakob Cats 

 

 

 

18de eeuw 

 

 

Kenmerken en functies 

 Verlichting → filosofische stroming, vertrouwen in menselijk verstand. 

 Patriotten → hervorming 

 Vooruitgang, optimisme 

 Opvoeding → oa speciale aandacht voor kinderen 

 Kritisch denken → kerk, koning en staat kwamen onder vuur te liggen → gevaar in ogen 

 van verlichtingdenkers 

 Franse revolutie → men wilde gelijkheid 

 Kranten – 8 blz, elke aflevering ander onderwerp, 'The spectator' → Spectatoriale 

 geschriften, proza (gewone taal), verlichte denkers waren de schrijvers, opvoeding (hoe je te 

 gedragen), bekenste krant in NL: Hollandse Spectator door Justus van Effen 

 Voltaire en Rousseau → meer persvrijheid, tolerantie, macht beter verdelen, vertrouwen 

 

 

 

 

 

 

 Bekende verhalen 

 Roman → werd beschouwd als schadelijk en minderwaardig, sensationele ontvoeringen etc 

 Reisverhalen → wonderlijke reis, ook opvoedende en leerzame strekking 

 Briefromans → Mensen die vertellen over hun gevoelens, vooral Europa 

 Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart → deels autobiografisch van Betje Wolff 

 , Sara, eigenwijs meisje, door tante opgevoed → vlucht → damespension → gaat uit 

 → komt in problemen 

 

 

 

 

Bekende schrijvers en hun verhalen 

 Joan Derk – Aan het volk van Nederland (Pamflet) 

 Daniel Defoe – Robinson Crusoë 

 J.A. Schasz – Reize door het Aapenland 

 Pamela (schrijver onbekend) 

 Betje Wolff en Aagje Deken – Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart 

 

 

19de

 eeuw 

 

 

Kenmerken en functies 

 Grondwet → begin democratie 

 Industriële revolutie → groei in industrie 

 Socialisten → steunen armen 

 Romantiek → boeken over gevoelige onderwerpen, 

 Afkeer dagelijks leven 

 Kunstenaars → op zoek naar de waarheid achter de werkelijkheid 

 Invloed → kunst moet je iets doen 

 Romantische genres 

 Gevoel 

 

Bekende verhalen 

 Nieuwe roman → Historische romans 

 Max Havelaar (geschreven door Eduard Douwes Dekker) –> Multatuli (betekenis: Ik heb 

 veel gedragen), slavernij Indië, doel; aanklacht tegen uitbuiting maar werd gelezen als 

 roman 

 Snikken en grimlachjes → verzameling gedichten, studentenleven, onbeantwoorde liefdes, 

 teleurstelling, dood, vluchten in de poezie. 

 

Bekende schrijvers 

 Mary Shelly – Frankenstein (gothic novel) 

 Willem Bilderdijk → overdreven 

 Nicolaas Beets – Camera Obscura 

 E.J. Potgieter 

 Conrad Busken Huet 

 Jacob van Lennep 

 Geertruida Bosboom-Toussaint 

 Jan Frederik – De schaapherder 

 Gerrit van der Linde – schreef geestige poezie 

 Francois Minstens  Piet Paaltjens