18e eeuw

Tijdschriften – De Boekzaal van Europe  
 Eerst in Frankrijk en Engeland: samenvattingen van wetenschappelijke boeken
 Nederland drukte ook boeken voor andere landen, hielp bij de verspreiding van gevaarlijke boeken (nieuwe inzichten, groot publiek)
 Recht op kennis als uitgangspunt van de Verlichting
 Geleerdentijdschriften: wetenschappelijk i.p.v. religieus
 Boekzaal van Pieter Rabus was Nederlandse eerste geleerdentijdschrift met wetenschappelijke stukken, geschiedenis en literatuur

Imaginaire reisverhalen – Krinke Kesmes
 Verlichte auteurs droomden over een betere, rechtvaardigere samenleving, een utopie
 Het denkbeeldige land Krinke Kesmes, naar Hendrik Smeeks
 Mannen en vrouwen gelijke rechten
 Uit verschillende geloven een nieuwe, tolerante godsdienst
 Er is geen hemel of hel
 Eerste Europese robinsonade: jongeman die schipbreuk overleefde. Waren populair doordat ze illustreerden dat de wereld maakbaar was

Spectators – Weyerman en Van Effen
 Hier las men het wereldnieuws en commentaar erop (columns)
 Nieuw beroep: journalist
 Weyerman kwam satire en ironie, direct gerelateerd aan actueel nieuws. Vanaf 1731 kwam Van Effen met de Hollandsche Spectator
 Onderhoudende mengeling van verhalen, nieuws, meningen en kritiek
 Bespotten wereld om hen heen, wilden er discussies over gevoelige, nationale zaken mee uitlokken
 Doorgaand publiek debat, correspondenten en inzendingen
 Belangrijk voor ontstaan van een publieke opinie in de 18e eeuw

Burgerlijke treurspelen – Vernieuwing op het toneel
 Laagdrempelig toneel in het Zuiden, in het Noorden religieuze stukken verboden
 Omwenteling van Bijbels en klassiek naar leed van gewone burgers in moderne, verlichte tijden
 Populair doordat publiek zich ermee kon identificeren
 De dood van Calas (1767): religieuze tolerantie, overtuigen belang tolerantie
 Bevatten altijd een les waaruit men kon leren een beter, verlichter mensen te worden
 Menslievendheid, sociale gelijkheid, redelijkheid, liefde tussen ouders en kinderen

Avonturenromans – Pulp fiction: het succes van populair proza
 Antihelden die probeerden te overleven in een harde wereld
  Ik-vorm, waardoor het een autobiografie leek
 Spot gedreven met onrecht en hypocrisie, lijdt tot dubbele moraal
 Travestieromans, vrouwen die als man verkleed door het leven gingen
 Vrouwen wilden meer bewegingsvrijheid,  was in 18e eeuw verboden

Dodengesprekken
 Twee (los van elkaar staande) doden die een ‘discussie’ hebben
 Om verschillende meningen over een onderwerp te laten zien
 Vorm van maatschappijkritiek en satire
 Geen risico’s: de woorden werden immers uitgesproken door de doden

Standaardtaal – Tijd voor een nationale taal
 Nederland liep erg achter op taalkundig gebied
 Balthasar Huydecoper liet zien hoe de Nederlandse taal het best kon worden gebruikt
 Doordringing besef dat het voor een land belangrijk was om een eigen cultuur te hebben
 Standaardtaal als belangrijkste bindmiddel voor een nationale cultuur 
 In het Noorden kwam in 1758 het eerste letterkundige tijdschrift van Nederland en het eerste landelijke letterkundige genootschap: Maatschappij der Nederlandse letterkunde
 In het Zuiden ontstond rond 1780 een taalbeweging. Verlooy wilde meer aandacht voor Nederland in het verfranste Zuiden

Dichtgenootschap – Dichten en wedijveren in teamverband
 Publiceerden dichtbundels en schreven prijsvragen om nieuw talent op te sporen
 Willem Bilderdijk beantwoordde een prijsvraag van het Leidsche dichtgenootschap
 Makkelijke emotievolle boodschap die zorgde voor betrokkenheid en betere samenleving
 Godsdienst als populair onderwerp: een van de belangrijkste beschavende factoren 
 Genootschapsbundels voedden voortdurend de publieke opinie
 Ook vrouwen welkom
Dichtgenootschappen bevorderden maatschappelijk debat en contact tussen dichters onderling

Briefromans – Sara Burgerhart
 Ruimte voor gedachten, gevoelens, psychologie van personages
 Verhaal verteld d.m.v. brieven van verschillende personages
 Van jonge mensen die op het punt stonden volwassen te worden en worstelden met diens bijkomende verantwoordelijkheden
 Sara onderzoekt de grenzen van haar vrijheid, uitgewerkt in een complexe roman
 Realistisch en leesbaar Nederlands door Betje Wolff en Aagje Deken, ze waren kritisch en sarcastisch 

Sentimentalisme – Julia, Rhijnvis Feith
 Stortvloed aan emoties of sentimenten
 Alles draait om psychologie en de gevoelens van de personages
 Actie en avonturen minder belangrijk
 Liefdesverhaal van Julia en Eduard
 Naar het voorbeeld van Goethe: Die Leiden des jungen Werthers (1774)
 Nederlands sentimentalisme was christelijker en moralistischer

Kinderliteratuur
 Zelfstandig leren denken door onderwijs, opvoeding, kennisoverdracht
 Hiëronymus van Alphen (1788), interessant commercieel genre
 Herkenbare situaties in eenvoudige kindertaal, leert hoe kinderen zich zouden moeten gedragen om beschaafde, tolerante burgers te worden
 Soms politieke standpunten verstopt in teksten

Literatuur als revolutie
 Patriotten en orangisten
 In alle genres werden politieke gebeurtenissen besproken, bekritiseerd en bespot
 Satire was het wapen van Reize door het Aapenland
 Politiek-literair weekblad Janus bekritiseerde beide politieke partijen

Romantiek in Nederland
 Byron: krankzinnigheid en dronkenschap gepaard met wildheid en woestheid
 Hecker: mooi meisje die haar slachtoffers mee de afgrond insleept
 Originaliteit, onverklaarbaarheden, geschiedenis, contrastwerking
 De expressie van eigen gevoelens
 Kunstenaar had vrijheidsdrang waardoor hij brak met regels in de kunst
 Willem Bilderdijk probeerde nieuwe genres met contrastwerking
 Romanticus leefde in onvrede met de werkelijkheid. Kloof tussen ideaal en werkelijkheid
 Verbeelding was nodig om aan de nare werkelijkheid te ontsnappen (escapisme)
 Engagement, maatschappijkritiek en humor als manieren om met onvrede om te gaan
 Historisch dichtverhaal, opnieuw geïntroduceerd door Walter Scott, het ging om de botsing der mentaliteiten van verschillende groepen in de samenleving met identificeerbaar hoofdpersoon
 Meest romantische historische roman: De schaapherder (1838)
 In Nederland geïntroduceerd door Van Lennep en Beets