Rechtsstaat - Hoofdstuk 1 - paragraaf 2 t/m 8

Maatschappijleer

2
Waartoe dient de grondwet en op welke manier staan onderdelen van de grondwet ter discussie?
2.1 Grondwet-Bindend middel voor de pluriforme samenleving, biedt het fundament waar iedereen (bijna) mee eens kan zijn.
Doelen:
-vijheid van de burgers garanderen
-fundamentele rechten van de burgers vastleggen
-de eenheid van de staat uitdrukken en ondanks alle verschillen, toch een willen zijn en blijven
-aangeven hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn georganiseerd.

Geschiedenis: De staatsregeling was een voorloper van de eerste grondwet. Nederland was een gecentraliseerde staat, na een statenbond van onafhankelijke staten.
1806 > Nederland een constitutionele monarchie
1814> eerste grondwet.
1848 > Thorbecke wist een wijziging in de grondwet af te dwingen bij koning Willem II

Ministeriële verantwoordelijkheid. >>> census kiesrecht
1917 > Algemeen mannen kiesrecht
1922 > Algemeen vrouwen kiesrecht.
1983 > Sociale grondrechten opgenomen
Inhoud:
Hoofdstuk 1
Art1 > burgerlijke vrijheden.(+Discriminatie)
Art.2/5 politieke rechten
Art 6/9 vrijheidsrechten
Art 10/15 bescherming van het individu
Art 16/18 juridische bescherming

Klassieke grondrechten.(vrijheids- en gelijkheidsbeginsel)>> overheid=passief
Als een burger vindt dat zijn grondrecht is geschonden mar hij naar de rechter stappen.
Art. 19/21 > sociale grondrechten(1983)>> geen rechter in het spel.
overheid=actief(bijv minder werkloosheid)
Hoofdstuk 2/7 belangrijke organen en bestuurlijke functies+trias politica
Hoofdstuk 8 Wijzigingen van de grondwet.
-Eerst 2 keer het parlement door plus verkiezingen.
Horizontale werking > het gaat dan om de verhoudingen tussen burgers onderling.
Verticale werking > het gaat dan om de verhouding tussen burgers en overheid
Botsende grondrechten > Als de grondrechtelijke belangen van burgers botsen ten opzichte van elkaar. Vb: Mag een roddelblad alles publiceren(persvrijheid) of zijn er grenzen, als bijv een BN'er zich voelt aangetast in zijn persoonlijke levenssfeer.
Huidige grondwet> geen rangorde
De burgers hebben vaak wisselende voorkeuren
De objectieve criteria ontbreken.
-een voorstel is om sommige botsingen te laten beoordelen door Europees verband.
Europeese hof> oordeelde over de rechten van de mens

Trias Politica(scheiding der machten)
Hoe en met welk doel is de trias politica ontstaan en hoe is deze in nederland uitgewerkt?

Montesquieu
-wetgevende macht
-uitvoerende macht
-rechterlijke macht
Doel:
De drie verschillende machten kunnen elkaar controleren, maar hebben niets over elkaar te zeggen. De rechterlijke macht moet geheel onafhankelijk zijn.
Corruptie en vriendjes politiek worden vermeden
tegenwoordig: 'checks and balances' De drie machten controleren elkaar voortdurend of ze wel goed handelen.
Wetgevende macht: Regering en het parlement(staten-generaal)
Alle wetsonderwerpen gaan voor advies naar de raad van state
Vervolgens naar de tweede kamer en dan nog naar de eerste kamer.
Wetgevende mocht moet worden toevertrouwd aan een vertegenvoordigend orgaan, door het volk gekozen. Dit moet weer in verschillende kamers zijn verdeeld.

Wetten moeten voldoen:
- Algemeen. Niet voor een persoon of situatie.
duidelijk, voor iedereen begrijpelijk
haalbaar en uitvoerbaar zijn.
Je behoort alle wetten te kennen.

Uitvoerende macht: Minister en zijn ministerie
-zorgen dat de eenmaal aangenomen wetten goed uitgevoerd worden.
maken bijna alle wetsonderwerpen en nemen de eerste initiatieven
ze zijn bevoegd om allerlei zaken te realiseren(openen jachtseizoen, ziekenhuis inspectie enz)
worden in het voorgaande bijgestaan door talloze ambtenaren.
Ministeriële regelingen , mag het ministerie zelf opstellen. Zijn vaan uitvoeringsregels of aanwijzingen
Wordt gecontroleerd door het parlement
Ministeriële verantwoordelijkheid, de minister is verantwoordelijk voor de daden van zijn ambtenaren

Macht van de ambtenaren (vierde macht)
Nemen zelfstandig beslissingen die de minister nooit allemaal kan controleren.
Burgers kunnen naar de rechter stappen als ze het oneens zijn met de ambtenaar.

Rechterlijke macht (derde macht) Onafhankelijke rechters
Zijn niet af te zetten, behalve bij een misdrijf
zijn onpartijdig
staan boven de partijen

Rechters zijn niet machtiger dan de andere twee machten, ondanks dat ze niet gecontroleerd worden. De rechter moet zich aan wetten houden.
Jurisprudentie > het geheel van uitspraken door rechters. Het parlement kan een uitspraak van een rechter niet ongedaan maken.
Toetsingsrecht > rechters hebben het recht om wetten te toetsen aan de grondwet.(kijken of bijv. een wet niet in strijd is met een hogere macht)
Tegenstanders van dit recht, vinden dat de rechters dan te veel macht krijgen, omdat ze niet zijn gekozen door de bevolking.

De rechtsorde > het geheel van rechtsregels en rechtsbeginselen en de manier waarop het recht is georganiseerd
Hoe zit de rechtsorde van ons land in elkaar?

Rechtsregels > gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd.
Twee redenen voor het opstellen van gedragsregels
doelmatigheid (anders wordt het een chaos)
Zakelijk bewustzijn (wat vinden we goed en slecht)
legaal/illegaal (juridisch geoorloofd/niet geoorloofd)
de rechtsregels gaan soms in tegen het gevoel van rechtvaardigheid van mensen.

Sociale regels > niet opgeschreven, geven een beoordeling van wel of geen rekening met iemand houden.
Morele regels > geven een beoordeling van gedrag in termen van goed en kwaad

Rechtsgebieden
Privaatrecht (burgerlijk recht, civiel): regelt alle relaties tussen burgers onderling
horizontale relaties
zijn neergelegd in het burgerlijk wetboek (BW)
Tot privaat recht horen de volgende gebieden:
personen- en familierecht
huwelijk enz.
ondernemingsrecht
bv > mag als doel hebben winst te maken
vereniging/onderneming mag dat niet
vermogensrecht
heeft alles te maken met iemands vermogen en is in geld uit te drukken.

Publiekrecht: regelt alle relaties tussen burgers en de overheid
staatsrecht
regels voor de inrichting van de staat
bestuursrecht
vergunningen, ruimtelijke ordening, belastingsrecht en bescherming tegen de overheid.
Strafrecht
alle wettelijke strafbepalingen
Verticale relaties
Liberalen vinden dat het publieke terrein klein moet blijven, socialisten vinden daarentegen dat de overheid veel zaken naar zich toe moet trekken.

Organisatie van het recht
Talloze organisaties zijn erbij betrokken, maar in beperkte zin alleen de 'rechterlijke macht' :
de derde macht v.d. Trias politica en de hele juridische organisatie van de rechtspraak.
NL: 19 rechtbanken, 5 gerechtshoven, 1 hoge raad.

Het strafproces in een rechtsstaat.
Rechtsbescherming en procesregels.
Onsuldvermoeden > een verdachte is onschuldig tot het tegendeel is bewezen

Procesregels
wetboek van strafvordering > handelingen zijn aan strakke regels gebonden (strafprocesrecht)

Het strafproces: 6 fasen
1 aanhouding
2 opsporing door politie en recherche olv off v justitie
3 vervolging door het o m
4 de berechting (door rechters)
5 eventueel hoger beroep/cassatie
6 uitvoeren van de opgelegde straf

Het Strafrecht

legaliteitsbeginsel > 'geen feit is strafbaar dan op grond van een daaraan voorafgegane strafbepaling'
een strafbepaling moet duidelijk zijn opgeschreven. Zo weet iedereen wat wel en niet mag.
Ne bis in idem-regel > nooit 2x voor hetzelfde kunnen worden vervolgd
WvS
1 algemene bepalingen
2 misdrijven
3 overtredingen

Rechtvaardigingsgronden
Niet strafbaar bij:
noodweer
overmacht-noodtoestand
ambtelijk bevel

Schulduitsluitingsgronden
feit wel strafbaar, maar dader geen schuld
psychische overmacht
noodweer -exces
ontoerekeningsvatbaarheid
afwezigheid van schuld

Soorten straffen:
geldboete
taakstraf
gevangenisstraf
vrijheidsstraf (hechtenis/gevangenisstraf)

bijkomende straffen, hebben een relatie met het gepleegde delict
interkking rijbewijs, straatverbod enz.
Het nut van straffen: niet in herhaling vallen
wraak en vergelding
afschrikking
voorkomen eigenrichting
resocialisatie
beveiliging van de samenleving

Minderjarigen
haltbureau > taakstraf, niet voor de rechter te verschijnen
kinderrechter > jeugdgevangenis
behandelcentrum

Crimineel gedrag: oorzaken en bestrijding
maatschappelijke oorzaken – meet uit, meer alcohol, meer agressief gedrag.-jongeren zonder perspectieven.
Persoonlijke oorzaken – crimineel karakter, persoonskenmerken

Aanpak:
Preventieve maatregelen, meer beveiliging
repressieve maatregelen, strengere bestraffing

Maatschappelijke gevolgen
veel geld besteden aan de vernieling van materiele kosten, fysiek letsel, vernieling, diefstal.
Immateriele gevolgen: psychomatische problemen, aantasting van het rechtsgevoel van mensen.

Politieke partijen
CDA > normen en waarden, meer respect, tegengaan verschilligheid, preventief
PvdA > hardere aanpak, hulp, wijkagent
SP > lokale aanpak
VVD > meer politie, hogere gevangenisstraffen

Hoofdstuk 8

burgerlijk recht (burgers, rechtspersonen)
Iedereen boven de 18 kan een conflict of geschil met een andere partij aan een rechter voorleggen.
Eiser: degene die de zaak aan de rechter voorlegt
Gedaagde persoon van wie iets wordt geëist en daarom voor de rechter wordt gedaagd.
het gaat om de horizontale vehouding, de burgers zelf beginnen een rechtzaak
rechter heeft een passieve rol.

Het verloop van de rechtszaak:
eiser suurt een dagvaarding aan gedaagde
dagvaarding bevat:
naam van de eiser
de eis
motivatie van de eis
tijdstip en plaats van de rechtzaak
je mag zelf het woord voeren, maar moet worden vertegenwoordigd door een procureur(vaak advocaat), diegene kent de regels.
Gedaagde hoeft niet persoonlijk aanwezig te zijn. (schriftelijke verklaring)
rechter spreekt het vonnis bij gebrek aan een onderlinge overeenkomst.
Veroordelingen:
schade vergoeding van de tegenpartij (loonbeslag),
dwangsom(bijv het betalen van iedere keer dar een buurman herrie maakt buiten de afgesproken regels.)
eventueel cassatie

Kort geding > een versnelde procedure voor spoedeisende zaken (voorzieningenrechter, voorlopig oordeel)

Rechtsbescherming tegen de overheid
de overheid kan niet zomaar allerlei lasten opleggen aan burgers
burgers kunnen bezwaar maken
overheid moet volgens vaste regels te werk gaan
is burger oneens, dan kan hij naar de rechter stappen.
Speelt op alle terreinen waar de overheid actief is.
Vergunningen
uitkeringen en subsidies
asielaanvragen en verblijfsvergunningen