Pluriforme samenleving

Maatschappijleer Pluriforme samenleving

§1. Cultuur

Pluriforme samenleving: samenleving waarin mensen wonen met verschillende normen, waarden, gewoonten en leefstijlen.

Cultuur: alle waarden, normen en andere aangeleerde kenmerken die de leden van een groep of samenleving met elkaar gemeen hebben en als vanzelfsprekend beschouwen. Functies:

• Gedragsregulerend                          taal, rolgedrag
• Sociale identiteit                              kleding, film, muziek
• Gemeenschappelijk referentiekader  normen, waarden, gewoonten à begrip

Socialisatie: (on)bewuste overdracht belangrijkste kenmerken cultuur aan nieuwe leden à aanpassing en instandhouding.

Imitatie en identificatie: kind wil gedrag nadoen van mensen met wie het een sterke binding heeft

Socialiserende instituties:

• gezin                  à basis
• school                à discipline, taken (beoordeling/tijdsdruk), samenwerking
• werk                   à prestatie, discipline, samenwerking
• vriendenkring      à normen en waarden
• geloofsrichtingen            à normen en waarden
• maatsch. groeperingen à normen en waarden
• overheid             à wetten
• media

Sociale controle: manier waarop mensen anderen stimuleren/dwingen zich aan de geldende normen te houden. Sancties: maatregelen waarmee mensen ervoor zorgen dat anderen zich gedragen naar de geldende normen.

Enculturatie: aanleren kenmerken cultuur waar je oorspronkelijk toe behoort

Acculturatie: aanleren kenmerken cultuur waar je niet oorspronkelijk toe behoort

Internalisatie: automatisch gedragen volgens cultuur, aanleren voltooid

Nature: menselijk gedrag aangeboren (aanleg), nurture: gedrag aangeleerd

Soorten culturen:

• Dominante cultuur: het geheel van waarden, normen en kenmerken dat door de meeste mensen (groepen mensen met invloedrijke politieke en economische positie) binnen een samenleving wordt geaccepteerd.
• Subculturen:gedragen door groepen waarvan de waarden, normen en andere cultuurkenmerken op bep. onderdelen afwijken van de dominante cultuur
• Tegencultuur: mensen die zich verzetten tegen of een bedreiging vormen voor de dominante cultuur (krakers, dierenbevrijdingsorganisaties).

§2. Sociale cohesie

Vage scheidslijn individualiteit – collectiviteit. We zijn sociale wezens: behoefte aan andere mensen.

Sociale cohesie gevormd door de bindingen die we met elkaar hebben en het wij-gevoel dat hieruit kan ontstaan à samenleving, verantwoordelijkheid. Bindingen:

• affectieve: vriendschap, steun, liefde, kerk, clubs, concerten (-> collectieve ervaring) à trots, opkomen voor elkaar
• economische: afhankelijkheid van anderen om in onze behoefte aan voedsel, kleding en onderdak te voorzien. Neemt toe door globalisering: door betere vervoer- en communicatie- mogelijkheden staan mensen wereldwijd beter met elkaar in verband en zijn ook sterker van elkaar afhankelijk à belemmert nationalisme à < sociale cohesie?
• cognitieve: ontwikkeling en

overdracht van kennis

- gemeenschappelijke historische kennis à begrip aspecten

Nederlandse samenleving

- toegang tot kennis (alfabetisme en computervaardigheid)

• politieke: collectieve voorzieningen (AOW, brandweer) en betrokkenheid politiek à stemmen à sociale cohesie

Hoe pluriformer een samenleving, hoe meer subculturen.

Nederlandse samenleving tot 1940:

• geringe sociale mobiliteit: heel moeilijk om te stijgen op de maatschappelijke ladder
• gezinsgericht ipv individugericht:

gezinnen de norm, strikte taakverdeling man-vrouw

- strikte taakverdeling tussen man en vrouw. Getrouwde vrouwen niet handelingsbekwaam (toestemming man bij bv afsluiten bankrekening) à weinig ruimte voor individuele ontplooiing

- niet bepalen welke opleiding/baan, kinderen moesten werken zodra ze dat konden

• hiërarchische verhoudingen:

samenleving opgebouwd uit rangen&klassen

- ontbreken sociale voorzieningen: bij ontslag afh. van liefdadigheid à

niet tegen baas ingaan

- in gezin absolute gehoorzaamheid

• verzuiling: maatschappelijk leven bepaald door geloofs- en levensovertuigingen: protestanten, katholieken en sociaaldemocraten (de niet-religieuzen). Scholen, clubs, vakbonden, kranten en omroepen in eigen geloofsgemeenschap. Menging taboe.

‘50: grotere homogeniteit à nationaal bewustzijn en sterke sociale cohesie

’60: meer diversiteit tussen groepen en meer ruimte voor individualisme

§3. Veranderingen in de Nederlandse samenleving

Na WOII:

•  technologische ontwikkeling à grootschalige productie goederen, huishoudelijk werk makkelijker.
• Economische groei: welvaart voor grote bevolkingsgroepen
• Verzorgingsstaat met uitgebreid stelsel van sociale voorzieningen

Maatschappelijke processen:

• Grotere mobiliteit: mogelijkheid om te stijgen op de maatschappelijke ladder. Groei economie à niet nodig om zo snel mogelijk te gaan werken, meer mensen volgden een opleiding.
• Meer aandacht voor het individu: meer kans voor individuele ontplooiing. Individu ipv gezin de norm à toename variëteit samenlevingsvormen. Bijstandsuitkeringen à scheiden makkelijker.

Emancipatie van de vrouw: beter opgeleid en eigen inkomen à zelfbewuster. Handelings-onbekwaamheid verdween uit wetboek. Actiegroepen (abortus, loonsgelijkheid, betere kinderopvang etc.) à eerlijker verdeling werkzaamheden mannen-vrouwen.

Emancipatie van andere groepen: homoseksuelen -> homohuwelijk.

• Minder hiërarchische verhoudingen: > welvaart > opleidingsniveau à grotere mondigheid à gezag niet als vanzelfsprekend aanvaard en afname autoriteit gezagshebbers. ó vrijheid-blijheid kan omslaan in onverschilligheid en afzijdigheid à in publieke ruimte merkbaar. Dodelijke gevallen van zinloos geweld à mensen < bereid anderen op hun gedrag aan te spreken.
• Ontkerkelijking en ontzuiling: > mensen niet meer actief lid van bep. kerkgenootschap à ontzuiling en secularisatie: organisaties zoals scholen en verenigingen maken zich los vd kerk. Opleving van religie en spiritualiteit.
• Opkomst jeugdculturen: jongeren gingen langere opleidingsweg volgen à begonnen later aan hun arbeidsleven en gingen ook later trouwen. Meer vrije tijd en geld (door bijbaantjes) à jeugdculturen (kleding, muziek, vrijetijdsbesteding, gewoonten, normen en waarden sterker op leeftijdsgenoten dan ouders gericht). Namen eigen ruimte in, in 1^e periode vooral tegencultuur.

§4. Toenemende immigratie

Allochtoon als je zelf of ten minste 1 van je ouders in het buitenland is geboren en getogen. Autochtoon is net als zijn ouders en grootouders hier geboren en opgegroeid.

Pushfactoren: factoren om je land te verlaten (geen vrijheid).

Pullfactoren: redenen om naar een land te komen (tolerante en liberale klimaat, relatieve godsdienstvrijheid, relatieve drukpersvrijheid).

Weinig problemen: NL was handelsnatie met veel ervaring met andere culturen en gebruiken + culturen stonden dichtbij NLse cultuur.

• Immigranten uit voormalige NLse koloniën – na WOII: NLse Indiërs en Molukkers na onafhankelijk worden Indonesië. Surinamers vóór en na onafhankelijk worden van Suriname. Antilianen voor studie/werk ( Antillen nog steeds NLse kolonie).
• Gastarbeiders –‘60: tekort arbeidskrachten, > welvaart, > opleidingsniveau è nauwelijks mensen voor vuil en zwaar werk à Italië, Griekenland, daarna Turkije en Marokko. Was eigenlijk voor tijdelijk: gezinnen bleven achter in thuisland, huisvesting in pensions, leerden niet NLse taal ó meesten bleven in NL en lieten na verloop van tijd hun gezinnen overkomen.
• Asielzoekers en vluchtelingen – ‘80: burgeroorlogen in Joegoslavië, Afrikaanse landen, later Aziëà vlucht voor geweld of vervolging (geloof/seksuele geaardheid/politieke overtuiging/ras) à > asielzoekers. Erkenning op basis van verdragsregels vd VN als vluchteling à NL moet zich garant stellen voor hulp en opvang, anders vaak uitzetting. Afspraak: asielzoeker moet in eerste land waar hij aankomt, asiel aanvragen.

Meer asielzoekers, >% geen vluchteling maar economische vluchtelingen à strengere regels.

2001: Vreemdelingenwet 2000: alleen verblijfsvergunning bij voldoen aan volgende voorwaarden:

• identiteitspapieren (asielzoekers eerst vaak niet bij zich à lange procedure à inmiddels integratie.
• risico in eigen land (op marteling/dood)
• om humanitaire redenen (bijv. niet acceptatie godsdienst)

Ook verkorte procedure: binnen 48 uur wordt bepaald of asielzoekers geloofwaardig vluchtverhaal heeft, anders wordt deze de grens weer over gezet. Procedure:

• aanmeldcentrum: vaststellen of iemand recht heeft op vluchtelingenstatus
• asielzoekerscentrum: bij toelating asielprocedure moet asielzoeker hier beslissing afwachten
• uitzetcentrum: bij afwijzing moet asielzoeker hier wachten op uitzet en gereedmaking papieren
• vrijwillige terugkeer: financiële bijdrage voor nieuwe start eigen land. Niet vrijwillig: uitzet ó sommigen gaan terug en verdwijnen hier in de illegaliteit.

Gezinshereniging: mensen die legaal in NL verblijven en onder bep. voorwaarden hun gezin laten overkomen (ó kettingmigratie: niet alleen directe familieleden kwamen mee)

Gezinsvorming: iem laat partner uit ander land overkomen (vrijheid om te trouwen in UVRM&EVRM) (ó niet altijd vrije partnerkeuze, niet alle partners spreken NLse taal à inburgeringsexamen)

§5. Verschillende vormen van samen leven

Segregatie: het opdelen van een samenleving in gescheiden delen. Oorzaak: 1 cultuurgroep bezit politieke en economische macht en sluit andere groepen buiten en biedt die geen gelijke kansen, bijv. apartheidsregime in Zuid-Afrika. Soms uit vrije wil zoals Amish in VS.

Assimilatie: een bevolkingsgroep past zich zo volledig aan, dat de oorspronkelijke cultuur zo veel mogelijk verdwijnt. Onder dwang: overheid verbiedt culturele uitingen van minderheden, bijv. Aboriginals. Soms om meer eenheid te kweken, zoals inburgeringscursus.

Integratie: bevolkingsgroepen passen zich aan dominante cultuur, maar behouden gedeeltelijk hun eigen cultuur. Beide partijen veranderen en passen zich aan. Melting pot: culturen van etnische groepen versmelten met dominante cultuur à nieuwe cultuur. Salad bowl: vermenging met behoud eigen typische kenmerken.

Cultuurrelativisten: culturen in beginsel gelijkwaardig, je kunt normen en waarden beste begrijpen vanuit de cultuur waarin ze gelden. Je mag niet over een andere cultuur oordelen.

Cultuuruniversalisten: bep. waarden zoals universele mensenrechten moeten in elke cultuur gelden.

NLse intergratiebeleid na 1945: gericht op integratie met behoud van eigen cultuur (bijv OETC). Cultuurrelativisme werd aangehangen. Niet duidelijk waarin immigranten moesten immigreren.

Sociale ongelijkheid en stagnerende integratie door:

• Teruglopende economie: laaggeschoold werk geautomatiseerd/lageloonlanden. Terugkeer niet mogelijk (kinderen zaten op NLse scholen) en verwateren contact met NLse samenleving.
• Omvang en concentratie migrantengroepen: grote groepen in aparte wijken à sociale scheiding.
• Gezinsvorming
• Taalachterstand
• Discriminatie en beeldvorming. Stereotypen. Moeilijk baan vinden voor alle leden bev.groep.

Het integratiebeleid vanaf de jaren tachtig: Etnische minderheden – WRR à emancipatiebeleid voor wegwerken achterstanden dat paste bij opbouw verzorgingsstaat.

Maatregelen om sociaaleconomische achterstanden en sociale ongelijkheid bestrijden:

• doelgroepenbeleid: subsidie, scholingstrajecten
• achterstandswijken: opknappen en luxe woningen voor aantrekken rijkere gezinnen
• taalniveau meten à probelem signaleren
• strenger: leerplicht strikter, migratiehuwelijken ontmoedigd, inburgeringscursus

Succesvol: allochtone middenklasse, positie allochtonen op arbeidsmarkt is verbeterd.

§6. Botsende culturen en grondrechten

Man-vrouwverhouding: orthodox christenen en moslims: mannen staan boven vrouw, homoseksualiteit een zonde. Vroeger deze ideeën ook in NL à emancipatiebeweging.

Bijzonder onderwijs: recht om school naar eigen richting te kiezen. School moet voldoen aan voorwaarden (bijdrage aan burgerschapsvorming en sociale integratie) à financiering door overheid. ‘Wij-zijdenken’: 2 groepen tegenover elkaar, polarisatie. Radicaliserende islamieten – rechts-extremisten. Overheid toenemende alertheid. Imamopleiding voor buitenlandse imams met weinig kennis van NLse taal/samenleving. Moslims voelen zich soms afgewezen door NLse samenleving.

Veel conflicten op te lossen met beroep op de wet ó soms niet duidelijk waar grenzen persoonlijke vrijheid liggen als naleving niet of moeilijk kan worden afgedwongen of bij botsende grondrechten:

• verbod op discriminatie
• vrijheid van godsdienst: seculiere (niet-religieuze) overheid, kerk en staat gescheiden
• vrijheid van meningsuiting: eigen mening, maar je moet je aan de wet houden.

Klassieke grondrechten altijd afdwingbaar. ó nieuwe vragen/dilemma’s

§7. Internationale vergelijking: kerk en staat

Het religieuze model

De staat legt 1 bep. religie dwingend op. Religieuze leiders veel macht in land. Goddelijke bevelstheorie: goed-kwaad bepaald door God als hoogste macht. Heilige boeken letterlijk.

* 4^e eeuw: keizer Constantijn de Grote: christendom staatsgodsdienst. Cuius regio, eius religio (wiens gebied, diens godsdienst): men mocht alleen de godsdienst vd koning aanhangen.

* 16^e/17^e eeuw: enkel in NL godsdienstvrijheid à aantrekken religieuze minderheden.

* Nu: geen staatsgodsdiensten in W-Europa ó Koningin Elizabeth

ook hoofd Anglicaanse Kerk.

Iran: staatsgodsdienst (islam). Geestelijke leiders boven president. Onderdrukkend regime.

Het atheïstische model

Elke vorm van godsdienstbeleving wordt als ongewenst gezien (marxisme/ communisme).

* SU: in 20^e eeuw priesters vervolgd, kerken gesloopt ó geloof verdween nooit helemaal. Voor WOII had Stalin meer soldaten nodig à stond Russisch Orthodoxe Kerk weer toe. Ook Noord-Korea en Cuba staan religieuze uitingen tot op zekere hoogte toe.

* China: 1949: oprichting communistische Volksrepubliek China door Mao Zedong à vrijheid van godsdienst ó alleen religies die communistische systeem ondersteunen, geen buitenlandse inmenging. 1950: China valt Tibet binnen à boeddhistische monniken (Dalai Lama) moeilijk.

Kloosters alleen voor façade godsdienstvrijheid en toerisme. 1999: regering treedt hardhandig op tegen Falun Gong beweging.

Het religieus neutrale model

Scheiding van kerk en staat. Staat doet niets ten gunste v een religie maar zal deze ook niet bestrijden. Recht en moraal aan verlichte filosofen zoals Montesquieu en Voltaire ontleend à trias politica,

democratie, rechtsstaat, individuele rechten vd mens. Uiterlijke neutraliteit.

* Frankrijk: hoofddoekverbod omwille van uiterlijke neutraliteit. Confessioneel

onderwijs omstreden.

* VS: geen staatsgodsdienst ó politieke cultuur heeft christelijke waarden.

* Turkije: islamitisch land, sinds 1923 scheiding kerk en staat. In het openbaar hoofddoekverbod.

Het pluriforme model:

Plaats voor verschillende religies. Scheiding van kerk en staat. Overheid stimuleert en ondersteunt religieuze groeperingen actief in hun maatschappelijke activiteiten. Voordeel: binnen religieuze en levensbeschouwelijke groeperingen kan zich een grote mate van verbondenheid ontwikkelen. Nadeel: cohesie in de eigen kring kan ten koste gaan van de nationale cohesie.

* NL: christelijke partijen, verzuilde omroepen en onderwijs. Ontvangen geld van overheid.