Hoofdstuk 2: Rechtsvormen

2.1 Wie bepaalt wat wel en niet mag?

Er zijn:

• Geschreven regels: wetten, rechtspraak is gebaseerd op deze wetgeving, wetgeving is gemaakt het parlement en kabinet.
• Ongeschreven regels:

• Socialisatie: het bewust en onbewust aanleren en eigen maken van normen, waarden en kenmerken van een groep.
• Je leefomgeving heeft hier grote invloed op.

Hoe kun je je aan al deze regels houden?

• Internalisatie

• Je doet het zonder erbij na te denken
• Volledig eigen gemaakte gedragingen

• Sociale controle

• Mensen houden elkaar in de gaten

• Overheidscontrole

• Ingrijpen door de overheid als burger zich uit zichzelf niet aan de regels houden

Waarom accepteren wij de regels?

• Sociaal contact tussen de burger en overheid

• Individuele vrijheid afstaan in ruil voor veiligheid

• De burgers maken indirect de regels

• Hoe zit dit?

We hebben als burgers ook rechten.

• In Nederland grondwet vastgelegd
• Klassieke grondwetten (mensenrechten/fundamentele rechten)

• Gelijkheidsrechten (racisme)
• Politieke rechten (democratie)
• Vrijheid rechten (godsdienst, meningsuiting)

• Sociale grondrechten

• Verplichting voor overheid om voor haar burgers te zorgen.

2.2 Controle van de macht van de overheid.

Voorbeelden:

• Politie
• Belastingdienst
• Immigratie- en Naturalisatie dienst

• Camera’s
• Douane

• Nederland is een rechtsstaat:

• Gescheiden rechten
• Legaliteitsbeginsel
• Onafhankelijke rechtspraak
• Grondrechten

• De rechtsregels voor de rechtsstaat worden voor de hele samenleving gemaakt en regelen ook hoe ver de overheid mag gaan.

Gescheiden machten

• Trais Politica leer (machtenscheiding)

• Montesquieu (verplichting 1750)
• Basis voor hedendaagse democratieën

• 3 gescheiden machten:

• Wetgevende macht (volksvertegenwoordiging)
• Uitvoerende macht (regering)
• Rechtelijke macht (rechters)

Het legaliteitsbeginsel

• Ook de overheid moet zich aan de wet houden.
• Je kunt alleen straf krijgen als er in de wet staat dat het strafbaar is.

Onafhankelijke rechtspraak

• Rechters doen uitspraken zonder druk te voelen van andere machten (onpartijdig)

• Rechtsbronnen: Grondwet, wetten, verdragen, eerdere uitspraken en gewoonterecht
• Jurisprudentie: eerdere gedane uitspraken

• Rechters voor het leven benoemd
• Zelfs politici kunnen dus voor de rechter komen

(Voorbeeld gewoonterecht: kabinetsformatie)

Grondrechten

• Basisrechten voor alle Nederlandse burgers
• Beperking van de macht van de overheid
• Er is wel een beperking aan grondrechten

• Als je een overval pleegt neemt jou recht op privacy tijdens de zoektocht naar jou af.

Wat kun je als burger doen als je op privacy geschonden wordt?

• Aangifte doen bij de politie
• Nationale ombudsman inschakelen (mogelijk voor iedereen) à onderzoek geven à advies (hij is onafhankelijk)
• CPB (College bescherming persoonsgegevens) inschakelen

• Controleert aan de hand van de wet of de overheid en bedrijven zich houden aan privacy beleid
• Mogelijkheid om boetes op te leggen

De grondwet wijzigen:

Tweede en Eerste Kamer moeten met een gewone meerderheid (helft plus 1)  een Grondwetswijziging aannemen à Tweede Kamer moet worden ontbonden (nieuwe Tweede Kamer door verkiezingen) à Nieuwe Tweede Kamer met (oude) Eerste Kamer stemt opnieuw, bij een gewone meerderheid wordt de Grondwetswijziging aangenomen.

2.3 Tegen politie en justitie kun je toch niet op?

Wat zijn de taken van de politie?

• Handhaving orde
• Opsporing
• Hulpverlening

Wat zijn de bevoegdheden van de politie? (wat mogen ze doen?)

• Staande houden (ter plekke)
• Aanhouden (naar het bureau)
• Fouilleren (preventief fouilleren= alleen in risicogebieden)
• Gebruik van geweld
• Preventie (=tegen gaan van criminaliteit)

• Geweldsmonopolie à alleen politie mag geweld gebruiken + wapens bij zich

Wie beslist over de bevoegdheden van politie en justitie?

• Het Openbaar Ministerie (OM)
• Officier van Justitie

• Beoordeling of de politie zich aan de regels heeft gehouden
• Leiden van politieonderzoek
• Voor de rechter brengen van verdachten
• Straffen verdachten (taakstraf of boete)

Hoever mogen politie en justitie gaan?

• Optreden politie en justitie geboden aan de wet
• Macht politie en justitie worden beperkt door machtsevenwicht en controle

Strafrechtketen:

2.4 Wat gebeurt er na een arrestatie?

• Onschuldig presumptie

• Onschuldig tot het tegendeel bewezen is

• Verhoor of opsluiting hangende het onderzoek (voorarrest)

• Politie; maximaal 5 uur
• Officier van Justitie; maximaal 2x 3dagen
• Voorlopige hechtenis: max. 14 dagen
• Rechtbank: gevangenhouding max. 90 dagen

• Officier van Justitie besluit tot vervolging

• Verdachte krijgt dagvaarding (voor de rechter komen)
• Mogelijk blijft de verdachte tijdens de rechtszaak in voorlopige hechtenis (bepaalde periode)

• Rechtszaak volgt
• Rechter komt tot een uitspraak