De verzorgingsstaat

Verzorgingsstaat.

§1. Wat is een verzorgingsstaat?

Verzorgingsstaat: de overheid bemoeit zich actief met de welvaart en het welzijn van haar inwoners.

De kern van de verzorgingsstaat is de solidariteitsgedachte.

Solidariteit: als er bereidheid is in een groep of samenleving om risico’s met elkaar te delen.

De verzorgingsstaat steunt op 3 belangrijke pijlers:

- Goed onderwijs.

Vergroot kansen op de arbeidsmarkt en hoogopgeleiden kunnen meer belasting en premies betalen.

- Goede gezondheidszorg.

De burger hoeft niet alle zorgkosten zelf te betalen.

- Sociale zekerheid.

Als je werkt betaal je sociale premies voor het geval je ziek, werkloos of arbeidsongeschikt raakt.

Al deze regelingen samen noemen we het: socialezekerheidsstelsel. (= mensen verzekert van een inkomen bij werkloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsongeschiktheid)

Rechten en plichten.

Nederland is een sociale rechtsstaat. Dit betekend dat burgers sociale grondrechten hebben.

Bij de verzorgingsstaat horen niet alleen rechten maar ook plichten, zoals de sollicitatieplicht. De overheid moet zich inspannen om iedereen aan werk te helpen, maar in ruil daarvoor moet iedereen die kan werken, zijn best doen om een baan te vinden. Is iemand niet actief opzoek naar werk, dan heeft hij geen plicht om een uitkering te krijgen.

Een andere plicht bij de verzorgingsstaat is het betalen van premies voor verzekeringen als de AOW, de Werkloosheidwet (WW) en de zorgverzekering.

In een verzorgingsstaat spelen 3 partijen een belangrijke rol:

- Burgers

- Overheid

- Werknemers- en werkgeversorganisaties

Burgers

In Nederland wordt van iedereen verwacht dat hij in eerste instantie voor zichzelf zorgt en eventueel voor een partner, kinderen of ouders. Je bent dus zelf verantwoordelijk voor het hebben van werk, een huis, een school voor je kinderen.

Pas als het niet lukt bij het vinden van een baan, kun je bij de overheid aan kloppen.

De rol van de burgers is dan natuurlijk ook dat zij een deel van de kosten voor de verzorgingsstaat betalen in de vorm van belastingen en premies.

Overheid

De overheid is verantwoordelijk voor een aantal puntjes:

- Collectieve voorzieningen zoals onderwijs, huisvestiging, gezondheidszorg.

- Garandeert een inkomen aan mensen die daar zelf niet aan kunnen komen (ouderen, zieken, werklozen, arbeidsongeschikten)

- Stimuleert werkgelegenheid voor een bepaalde groep mensen.

- Zet zich in voor goede arbeidsomstandigheden; Arbowet.

- Helpt om goede arbeidsvoorwaarden te scheppen; bijv halfjaarlijkse overleg met werkgeversorganisaties en vakbonden over loonontwikkelingen

- Bevordert het welzijn van mensen; sportverenigingen, bibliotheek etc.

Werknemers- en werkgeversorganisaties

Het grootste deel van de kosten van de verzorgingsstaat wordt betaald door de werknemers en de werkgevers. Om voor hun belangen op te komen hebben beide groepen zich georganiseerd.

Werknemers.

- Zijn verenigd in vakbonden; organisaties die de collectieve en individuele belangen van de werknemers behartigen.

We spreken van een vakcentrale als vakbonden samenwerken.

Werkgevers.

- Werkgevers hebben zich georganiseerd in werkgeversorganisaties (VNO-NCW), een samengaan van het Verbond voor Nederlandse Ondernemingen en het Nederlands Christelijk Werkgeversverbond.

Werkgeversorganisaties en vakcentrales noemen we samen de sociale partners. Zij maken afspraken die voor alle werknemers en werkgevers gelden, zoals een afspraak over loonstijgingen in een bepaalde tijd.

Op bedrijfstakniveau stellen vakbonden en werkgeversorganisaties samen een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) op. Hierin worden de arbeidsvoorwaarden vastgesteld voor de werknemers in één hele bedrijfstak, bijv vervoer.

Drie andere vormen van een staat.

1. Planeconomie; productiemiddelen (grond, bedrijven, kapitaal) zijn in handen van de overheid. Iedereen heeft ongeveer hetzelfde loon.

Nadeel: mensen worden vaak gedwongen om een bepaald werk te doen en hun winst moeten afstaan.

2. Vrijemarktmechanisme; de waarde vrijheid staat centraal en de overheid bemoeit zich nauwelijks met de economie. Belastingen zijn laag, maar hierdoor moet iedereen zichzelf verzekeren tegen werkloosheid en ziekte.

3. Sociaaldemocratische model; een staat waar de burgers hoge belastingen voor uitgebreide voorzieningen betalen. De overheid regelt hier veel voor de burgers.

§2. Ontstaan van de verzorgingsstaat.

In de 19^e eeuw was de Nederlandse economie volledig gebaseerd op het principe van de vrije markt; iedereen kon produceren wat hij wilde, er waren geen regels over het minimumloon en je kon zomaar ontslagen worden.

De overheid bemoeide zich niet met de economie. Ook wel staatsonthouding genoemd. Een land waarin de overheid zich niet met de economie bemoeit heet; nachtwakersstaat: een staat waarin de overheid zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde.

Overgangsperiode.

De lonen waren heel erg laag waardoor mensen werkdagen van zestien uur moesten maken om genoeg te verdienen. Kinderen werkte al heel jong mee om het gezinsinkomen aan te vullen.

Vanuit verschillende overwegingen ontstond de opvatting dat de staat moest ingrijpen in de vrije markt;

- Christen wilden de zwakkeren een betere bescherming bieden

- Sociaaldemocraten streefden naar een sterkere rechtspositie van de arbeiders.

- Liberalen waren voorstander van een vermindering van criminaliteit, die onvermijdelijk gevolg was van de grote armoede.

In de tweede helft van de negentiende eeuw besloot de overheid de vrijemarkteconomie te beperken door een aantal sociale wetten aan te nemen:

- In 1854; Armenwet; financiële overheidssteun voor armen.

- In 1847; Kinderarbeid verboden (Kinderwetje van Van Houten)

- In 1895; de Veiligheidswet beschermde arbeiders tegen gevaren in het bedrijf.

- In 1901; Verplichtte de Leerplicht iedereen tot minimaal 6 jaar school.

- In 1919; Arbeidswet beperkte de duur van een arbeidsdag tot 8 uur.

- In 1939 werd de Kinderbijslagswet aangenomen.

Er ontstond behoefte aan verzekeringen om inkomensverlies bij invaliditeit, ziekte en werkloosheid te compenseren. De eerste verzekeringen waren vrijwillig; je kon jezelf verzekeren, maar dat hoefde niet.

Nederland wordt een verzorgingsstaat.

Na de tweede Wereldoorlog vormden katholieken en sociaaldemocraten samen de regering. Sociaal democraten wilde dat werknemers meer recht en meer inkomenszekerheid kregen. Katholieken wilden dat werkgevers en werknemers meer samen gingen werken.

De positie van de werknemers werd verbeterd door nieuwe sociale wetten zoals de AOW, Bijstandswet en de Arbeidsomstandighedenwet.

3 verschillende visies:

- Liberale visie

- Sociaal democratische visie

- Christendemocratische visie

Liberale visie.

- Zijn sterk voor een vrijemarkteconomie.

- Eigen verantwoordelijkheid.

- Studenten moeten meer zelf betalen, afschaffing reiskostenvergoeding bijv.

Sociaaldemocratische visie.

- Voorstander van sturende rol van de overheid.

- Goed stelsel van zorg en uitkeringen

- Sociale ongelijkheid te verminderen.

- Overheid investeren in het onderwijs.

Christendemocratische visie.

- De overheid moet een aanvullende rol vervullen.

- Als er iemand hulpbehoevend is moet er als eerst mantelzorg worden vervuld; hulp vanuit de directe omgeving door familie, buren, vrienden.

§3 Verzorgingsstaat, de praktijk.

Onderwijs.

Twee belangrijke doelen van de overheid op het gebied van onderwijs zijn:

1. Iedereen de kans geven zijn/haar talenten te ontwikkelen.

2. Zorgen voor voldoende hoogopgeleid personeel zodat de Nederlandse economie goed kan concurreren met het buitenland en bedrijven niet aangewezen zijn op buitenlandse specialisten.

Leerplicht en controle.

Om het belang van goed onderwijs na te streven zorgt de overheid ervoor dat de leerplicht goed wordt nagestreefd en de kwaliteit van een school word gecontroleerd. In Nederland geldt volledige leerplicht voor iedereen tussen de vijf en zestien jaar hierna zijn jongeren tot hun 18^e gedeeltelijk leerplichtig als ze geen startkwalificatie hebben behaald.

Als leerlingen veel spijbelen, krijgen zij en hun ouders te maken met de leerplichtambtenaar. Spijbelen is officieel strafbaar en hierdoor kunnen er sancties worden opgelegd zoals intrekken van kinderbijslag.

Alle onderwijsinstellingen worden gecontroleerd door de Onderwijsinspectie.

Gezondheidszorg.

Een belangrijke taak van de overheid is zorgen voor een goede gezondheidszorg. Iedere persoon die fysieke of psychische redenen zorg nodig heeft, kan dat krijgen.

Zorgverzekering.

Iedereen boven de 18 is verplicht een zorgverzekering af te sluiten tegen ziektekosten. Jongeren onder achttien jaar zijn gratis meeverzekerd met hun ouders en mensen met een lager inkomen kunnen een tegemoetkoming krijgen in de vorm van zorgtoeslag. In dit basispakket zijn de meeste voorkomende zaken verzekerd, zoals ziekenhuisopnames, medicijnen, een ambulancerit of een bezoekje aan de huisarts.

Je betaalt je zorgverzekering door een inkomensafhankelijke bijdrage via je loon en zorgpremies.

Marktwerking.

De overheid heeft haar verantwoordelijkheid voor de gezondheidszorg deels losgelaten door een systeem van marktwerking in te voeren. Dit betekend dat zorgverzekeringen tegenwoordig zelf hun verzekerden ‘zorg inkopen’. Ze maken zelfstandig prijsafspraken met aanbieders zoals huisartsen, tandartsen etc.

Critici vragen zich af of de vrije prijzen niet ten koste gaan van de kwaliteit van de zorg.

Socialezekerheidsstelsel.

In de jaren ’60 van de vorige eeuw werd de verzorgingsstaat in feite voltooid en was er een uitgebreid stelsel van sociale zekerheid opgebouwd. Dit socialezekerheidsstelsel bestaat uit 2 delen:

- Sociale verzekeringen

- Sociale voorzieningen

Sociale verzekeringen.

Sociale verzekeringen zijn verzekeringen in de letterlijke zin van het woord: mensen betalen premie om zich te verzekeren tegen een bepaald risico.

Sociale verzekeringen zijn onder te verdelen in werknemersverzekeringen en volksverzekeringen.

Werknemersverzekeringen

- Uitkering is gekoppeld aan

laatstverdiende loon

- 3 belangrijkste verzekeringen:

WW; werkloosheidwet.

Voorziet in een inkomen als

een werknemers onvrijwillig werkloos

wordt.

WULBZ; Wet Uitbrieding

Loondoorbetalingsplicht Bij Ziekte.

70 % uitkering laatstverdiende loon

bij langdurige ziekten.

WIA; Wet werk en Inkomen naar

Arbeidsvermogen

Voorziet in een inkomen voor werknemers

die als gevolg van langdurige ziekte of

ongeval niet instaat zijn om te werken.

Sociale voorzieningen.

Sociale voorzieningen zijn bestemd voor mensen die geen aanspraak kunnen maken op een sociale verzekering, bijvoorbeeld omdat ze nog nooit gewerkt hebben.

Bijstand.

Van iedereen ouder dan 21 jaar wordt verwacht dat hij zelfstandig in zijn eigen bestaan voorziet. Dit uitgangspunt staat centraal in de Wet werk en Bijstand (WWB). Wie die niet kan, krijgt ondersteuning bij het vinden van werk of werk-leertraject zolang dat nodig is, een bijstandsuitkering. De bijstand wordt daarom het vangnet onder het stelsel van sociale zekerheid genoemd.

De bijstand voorziet in een minimumbedrag dat je maandelijks nodig hebt voor noodzakelijke kosten zoals huur, voeding, kleding en zorgverzekeringspremie; algemene bijstand. Voor ongewone, extra kosten die je moet maken, bestaat bijzondere bijstand. Bijv. als je wasmachine kapot gaat. De sociale dienst bepaald hoeveel geld je ontvangt.

§4 Werk in de verzorgingsstaat.

Waarom werken we?

Je werkt omdat er in de samenleving een bepaalde behoefte bestaat. Sommige mensen zien werken als een morele plicht: werk je niet dan ben je lui.

Anderen beschouwen het als een maatschappelijke plicht: alleen als je werkt ben je een volwaardig lid van de samenleving. Nog weer anderen zien werk als een vervulling waarin je iets van jezelf kwijt kunt.

De meeste mensen vinden het dus belangrijk om een betaalde baan te hebben. Van iemand die werkloos is verwachten dat hij zich laat omscholen, eenvoudiger aanvaardt, desnoods voor een lager loon dan hij/zij eerder verdiende.

Al deze opvattingen over werk noemen we ons arbeidsethos, de betekenis die arbeid voor ons heeft.

Naast de plicht om te werken is arbeid als een sociaal grondrecht opgenomen:

Twee belangrijke redenen zijn:

1. Werk is belangrijk bij het vervullen van de basisbehoefte van de mens.

2. Werk biedt de mogelijkheid om je maatschappelijke positie te verbeteren.

Functies van werk.

Vijf basisbehoefte van de mens:

• Lichamelijk behoeften; eten, drinken, onderdak. (inkomen)
• De behoefte van veiligheid en zekerheid.
• Sociale behoefte, behoefte om ergens bij te horen.
• Behoefte aan erkenning en waardering.
• Zelfrealisatie: ‘innerlijke drang’ om iets zinsvols te doen.

Werk is belangrijk bij het vervullen van materiele basisbehoefte zoals inkomen en zekerheid, maar ook van de immateriële basisbehoefte zoals sociale contacten, maatschappelijke status en het ontwikkelen van een identiteit.

• Inkomen.

Loon zorgt er niet alleen voor dat je kunt eten en drinken en onderdak hebt maar ook je materiele levensstandaard en vormt in de geld uitgedrukte waardering voor je werk.

• Zekerheid.

Een vaste baan biedt vaak materiele zekerheid op lange termijn. Je doet sommige uitgaven omdat je weet dat je ook in de toekomst loon zult ontvangen. (bijv hypotheek)

• Sociale contacten.

De meeste mensen werken samen met andere collega’s en praten met hen over hun gezin, vakanties etc.

• Erkenning en waardering.

Je beroep verschaft je een bepaalde status. Met status bedoelen we de waardering die anderen toekennen aan iemands beroep.

• Zelfrealisatie.

Werk geeft het bestaan van de mens zin en een doel. Door werk kun je je ontplooien en vakman, creativiteit of verantwoordelijkheid tot ontwikkeling brengen.

Maatschappelijke positie.

In Nederland hebben we een sociale ongelijkheid, wat betekend: welvaart niet gelijk is verdeeld over mensen.

Sociale ongelijkheid heeft veel te maken met je maatschappelijke positie, de plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder.

Factoren die een bijdrage leveren bij je maatschappelijke positie zijn:

- De hoogte van je inkomen

- De hoeveelheid macht en verantwoordelijkheid je in je werk hebt

- Benodigde kennisniveau

- Speciale ervaring/aanleg.

Klimmen op de ladder.

De overheid voert een emancipatiebeleid in om ervoor te zorgen dat mensen aan diploma’s en werkervaringen komen. Gesubsidieerde banen en wettelijke regelingen stimuleren werkgevers eerder om sollicitanten uit bepaalde groepen in dienst te nemen zoals vrouwen, gehandicapten en chronische ziekten.

We spreken van positieve discriminatie als een bepaalde bevolkingsgroep opzettelijk bevoordeelt wordt wanneer er sprake is van gelijke geschiktheid.

§5 De arbeidsmarkt.

Wat is de arbeidsmarkt?

Arbeidsmarkt: een plaats waar de vraag naar arbeidskrachten en het aanbod van arbeidskrachten elkaar ontmoeten.

Aanbod van arbeidskrachten.

Het aanbod van de arbeidskrachten wordt bepaald door de beroepsbevolking; alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk.

Vraag naar arbeidskrachten.

De vraag naar arbeidskrachten noemen we de werkgelegenheid.

Werkloosheid.

We noemen iemand een officieel geregistreerde werkloze als hij/zij….:

- Tussen 15 en 65 jaar oud is.

- Niet werkt of minder dan 12 uur in de week werkt.

- Actief op zoek is naar werk van 12 uur per week of meer.

- Ingeschreven staat als werkzoekende bij het UWV WERKbedrijf.

4 soorten werkloosheid:

• Frictiewerkloosheid.

Frictiewerkloosheid ontstaat wanneer iemand door frictie of wrijving op de arbeidsmarkt tijdelijk zonder werk is. Bijv. iemand zit even zonder werk tussen twee banen in.

• Seizoenswerkloosheid.

Seizoenswerkloosheid wordt veroorzaakt doordat bepaalde beroepen seizoensgebonden zijn.

• Conjuncturele werkloosheid.

Conjuncturele werkloosheid ontstaat wanneer het economisch slechter gaat. De vraag naar goederen/diensten daalt, waardoor er minder geproduceerd wordt en er dus minder arbeid nodig is.

Als de economie groeit spreken we van een hoogconjunctuur. Als de economie krimpt ontstaat er een laagconjunctuur.

• Structurele werkloosheid.

Structurele werkloosheid betekent dat er banen voorgoed verloren gaan door bijvoorbeeld automatisering of doordat bedrijven hun productie naar lageloonlanden verplaatsen.

Arbeidsmarkt in ontwikkeling.

4 huidige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt:

- Verdwijnen van bedrijfstakken en opkomst van nieuwe bedrijfstakken.

Dit komt deels door automatisering of omdat bedrijven naar lageloonlanden worden verplaatst.

- Schaalvergroting van bedrijven.

Organisaties werken samen met andere bedrijven en fusies en kunnen op deze manier groter worden en meer minst maken.

- Flexibilisering van de arbeid.

Flexibele arbeidsrelaties:alle werksituaties met een variabele inzetbaarheid.

Werkgevers hebben behoefte aan flexibel personeel op de piekuren of voor een korte periode.

- Internationalisering van de arbeidsmarkt.

Door wereldwijde handel, de multinationals en de internationale kapitaalstromen raken economieën wereldwijd steeds meer met elkaar verbonden. We spreken in dit verband van internationalisering of globalisering van de arbeidsmarkt.

§6 Verzorgingsstaat onder druk.

Na voltooiing van de verzorgingsstaat ontstond er kritiek op de omvang ervan, omdat:

- de verzorgingsstaat erg duur is.

- de vele voorzieningen en uitkeringen mensen passief kan maken.

- mensen misbruik maken van de verzorgingsstaat.

Hoge kosten> zie boek blz. 175

Vangnet of hangmat?

Uitkeringen en voorzieningen kunnen mensen passief maken als die te weinig worden uitgedaagd om zelf naar oplossingen te zoeken. De prikkel kan gaan ontbreken om werk te zoeken en leidt tot uitkering tot blijvende afhankelijkheid.

Misbruik.

Soms wordt er misbruik gemaakt van uitkeringen en voorzieningen, bijvoorbeeld als twee mensen met een uitkering elk een ander adres opgeven, terwijl ze in werkelijkheid samenwonen.

Wat doet de overheid aan de kritiek puntjes?

• Meer werk.

De overheid neemt maatregelen om werk te stimuleren. De loonbelasting is bijvoorbeeld verlaagd, zodat werkgevers voor hetzelfde geld meer werknemers in dienst kunnen nemen. Daarnaast wil de overheid oudere werknemers stimuleren langer door te werken door de pensioenleeftijd te verhogen.

• Eigen verantwoordelijkheid.

De overheid geeft mensen en bedrijven meer verantwoordelijkheid. Zo moeten werkgevers het loon van hun zieke werknemers zelf doorbetalen. Hierdoor worden werkgevers gestimuleerd om te zorgen voor gezonde arbeidsomstandigheden.

Ten slotte is het eigen risico binnen de zorg verhoogd in de hoop dat mensen gezonder gaan leven.

• Controle

De overheid is veel nadrukkelijker gaan controleren op misbruik. Door het invoeren van het bsn-nummer kan de overheid digitaal checken of iemand recht heeft op een uitkering, toeslag, studiefinanciering.

Nieuwe ontwikkelingen.

De maatregelen die al zijn genomen, hebben de problemen gedeeltelijk opgelost. Mede door verschillende perioden van de economische neergang is de verzorgingsstaat aan een nog grondiger herziening toe. Hierbij zijn twee ontwikkelingen belangrijk:

- Verschuiving van oude naar nieuwe risico’s.

- De veranderde verhoudingen tussen generaties.

Nieuwe risico’s, nieuwe behoeftes.

Vrouwen zijn veel vaker gaan werken dan vroeger, maar ze hebben vaak tegelijk nog de zorg voor hun gezin en kinderen. Hierdoor is de behoefte aan kinderopvang sterk gestegen.

Werknemers switchen veel vaker van baan en ook de vraag naar flexibel personeel is toegenomen. Dit brengt een nieuw risico van plotseling ontslag met zich mee. Goede scholing en bijscholing wordt belangrijker.

Verhouding tussen de generaties.

Door betere voeding en gezondheidszorg worden mensen steeds ouder. Bovendien krijgen jonge gezinnen steeds minder kinderen. Er ontstaat dus een bevolkingsopbouw waarin steeds meer ouderen komen en steeds minder jongeren. We spreken dus van een toenemende vergrijzing én ontgroening.

Solidariteit tussen de generaties is belangrijk voor de sociale cohesie. Om solidariteit te bevorderen is het belangrijk dat er voldoende voorzieningen voor alle generaties zijn.