Aantekeningen Criminaliteit, strafrecht & samenleving

CRIMINALITEIT, STRAFRECHT EN SAMENLEVING

Hoofdstuk 3

Vormen van Criminaliteit

Criminaliteit kent verschillende vormen. Zo zijn er de volgende vormen van criminaliteit te onderscheiden:

 Agressieve criminaliteit (w.o. tegen openbare orde en gezag, tegen het leven, mishandeling, vernieling)
 Seksuele criminaliteit
 Vermogens criminaliteit (w.o. diefstal, heling)
 Verkeerscriminaliteit (w.o. rijden onder invloed, doorrijden na ongeval)
 Overige criminaliteit (w.o. opiumwet, vuurwapenwet, militair strafrecht)

Hoofdstuk 5

Verklaringen voor criminaliteit

Er zijn verschillende benaderingen in de verklaring van criminaliteit onderscheiden. Daarbij moet vooraf opgemerkt worden dat:

 De criminaliteit niet bestaat. Evenmin bestaat de criminologische theorie. Het belang van de verschillende theorieën is betrekkelijk.
 Crimineel gedrag (b)lijkt met zoveel factoren samen te hangen, dat het niet a.d.h.v. een simpel model kan worden verklaard.
 De criminologie houdt zich niet alleen met de vraag naar de oorzaken van criminaliteit bezig.

Als theorieën die proberen een verklaring te geven voor crimineel gedrag kunnen we onderscheid maken tussen:

 Klassieke school
 Antropologische school
 Milieu school
 Moderne richting

Visies over criminaliteit

Er zijn een aantal visies te onderscheiden die aangevoerd worden als verklaring voor het bestaan van criminaliteit en van bijv. de toename van de kleine criminaliteit.
Zo kunnen de volgende visies een rol spelen:

 Criminaliteit is een aangeboren eigenschap
 Slechte levensomstandigheden bevorderen crimineel gedrag
 Regels en normen worden niet door iedereen geaccepteerd
 De samenleving wordt steeds anoniemer
 Misdadigers krijgen gauw het etiket ‘crimineel’ opgeplakt
 Invloed van de groep
Enz….

Hoofdstuk 6

Criminaliteit soc. – pol. probleem

Waarom is criminaliteit een sociaal en politiek probleem?

 Sociaal probleem: het betreft een ongewenst verschijnsel, in strijd met en bedreigend voor waarden en normen, er bestaan uiteenlopende visies op de aanpak ervan.
 Politiek probleem: het verschijnt op de politieke agenda, bovendien behoort het ‘handhaven van de openbare orde’ tot de basisfuncties van de staat.

De rechtsstaat

Een rechtsstaat is een gemeenschap waarvinnen de verhouding tussen overheid en burger en die tussen burgers onderling, in overeenstemming zijn met het recht en waarin de rechtsorde wordt geëerbiedigd en zo nodig wordt gehandhaafd met de middelen die het recht de burger en de overheid geeft.
Achtergrond van de rechtsstaat gedachte is de bescherming van burgers tegen de willekeur van de overheid. Alle overheidshandelen is gebonden aan het recht, dus ook de wijze waarop de handhaving van de rechtsorde door de overheid plaatsvindt.

Functies van de rechtsstaat

De rechtsstaat heeft een rechtsbeschermende en rechtshandhavende functie:

- Bij de rechtsbeschermende functie gaat het erom, dat burgers (bijv. verdachten) worden beschermd tegen willekeur van de overheid, o.a. tot uitdrukking komend in een behoorlijk proces van wetgeving, van bestuur en strafvervolging en in de gebondenheid van wetgever, bestuur en rechter aan (grond)wettelijke normen en internationale verdragen (de rechtsstaat als waarborg).
- Bij de rechtshandhaving gaat het om maatregelen van de overheid ter handhaving van het recht en de rechtsorde.

Hoofdstuk 7

Strafbaar gedrag

Bepalingen over criminaliteit kunnen we in Nederland vinden in diverse wetboeken en wetten.
Als belangrijkste bronnen kunnen we noemen:

- Het Wetboek van Strafrecht (W.v.Sr.), ingevoerd in 1886
- De Opiumwet, ingevoerd in 1928
- De Wegenverkeerswet, ingevoerd in 1935
- De Wet op economische delicten, ingevoerd in 1950
- De Algemene Wet inzake Rijksbelastingen, ingevoerd in 1959
- Ook de arresten van de hoge raad kunnen belangrijke gegevens bevatten over de juiste uitleg van wettelijke bepalingen over criminaliteit.

Uitgangspunten van het strafrecht

Hier spelen een aantal algemene uitgangspunten een rol:

- Men kan alleen veroordeeld en bestraft worden voor handelingen die al in de wet strafbaar zijn gesteld
- De wet bepaalt welke straf maximaal mag worden gegeven
- Iemand is onschuldig totdat hij door de rechter schuldig is bevonden
- Men kan niet iemand onbeperkt in voorlopige hechtenis houden.
- De wet beperkt de mogelijkheden van de overheid om te straffen
- De wet biedt de mogelijkheid om rekening te houden met bijzondere kenmerken van een verdachte
- De wet biedt de mogelijkheid om rekening te houden met omstandigheden, waaronder een overtreding of misdrijf is begaan.

Hoofdstuk 8

Soorten rechtsspraak

Er bestaat een onderscheid tussen publiekrecht en privaatrecht. Ook bestaat er een onderscheid tussen rechtsregels en middelen die ten doel hebben de rechtsorde te handhaven.

- Het publiekrecht bevat dat onderdeel van het recht dat de betrekkingen tussen de burgers en de overheid regelt. Verder regelt het de organisatie van de overheid. Tot het publiekrecht horen o.a. het staats- en administratierecht en het strafrecht.
- Het privaatrecht regelt de betrekkingen tussen de burgers onderling, bijv. het personen en familierecht, het erfrecht.
- Het onderscheid tussen publiek- en privaatrecht is een traditioneel onderscheid maar niet geheel toepasbaar.
- Het tuchtrecht: waar speciale beroepsgroepen, bijv. artsen en advocaten, over beschikken om beroepseisen en kwalificaties te handhaven.

Hoofdstuk 9

Stromingen in de strafrechttheorie

In het huidige strafrecht en in de huidige discussie over criminaliteit spelen elementen van de ideologische stromingen een rol.
Zo zijn bijv. de klassieke en de moderne stromingen te herkennen in de tweedeling in ons sanctiestelsel:

- Straffen (voornamelijk als vergelding, gebaseerd op de klassieke stroming)
- Maatregelen (voornamelijk bedoeld als ‘therapie’ gebaseerd op de moderne stroming)

Verder laat de tendens om korte vrijheidsstraffen te vervangen door geldboetes invloed moderne stroming zien.
Beide stromingen zijn afkomstig uit de vorige eeuw.