Hoofdstuk 3: Ethiek
Een kwestie kun je op verschillende manieren benaderen:
- Een commerciële benadering (welke manier is financieel het beste?)
- Een juridische benadering (wat schrijft de wet voor?)
- Een ethische benadering (wat is moreel juist?)
Al deze benaderingen noemen we samen optieken. Een optiek is een manier waarop je naar de werkelijkheid kijkt. Elke optiek heeft een eigen aandachtsveld waarmee naar de werkelijkheid wordt gekeken:
- Economische optiek: met zo weinig mogelijk middelen een zo groot mogelijke winst maken
- Esthetische optiek: wat is mooi en wat is lelijk? Wat is precies een mooie vormgeving?
- Juridische optiek: wat zijn de wettelijke regels?
De ethische optiek is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Deze benadering kan weer worden opgedeeld in drie kernbegrippen:
- Het uiteindelijk goede
- Behoren
- Doen
Het uiteindelijk goede
Ethiek houdt mensen voor het uiteindelijke goede te doen. Bij de ethische optiek stellen we ons de vraag: is ons handelen uiteindelijk menswaardig te noemen?
Behoren
Een ethische optiek stelt niet alleen vragen. Er is een verschil tussen een IS-uitspraak en een MOET-uitspraak. Bij een is-uitspraak wordt een uitspraak gedaan volgens degene die het waarneemt. Volgens een moet-uitspraak geeft men aan hoe de werkelijkheid in elkaar zou behóren te zitten volgens degene die de uitspraak doet.
Doen
De ethische optiek gaat ook om ons handelen, ons doen en laten. Het gaat er niet om wat je denkt maar om wat je doet. Maar je moet wel je verstand gebruiken bij ethiek, je moet nadenken over wat goed is.
Ethische visies zijn standpunten over hoe wij ons behoren te gedragen. Er is een verschil tussen een optiek en een visie. Een optiek is een bepaalde invalshoek, en een visie is een standpunt. Ethische visies zijn standpunten die worden ingenomen binnen de ethische optiek. Mensen gebruiken ethische visies om twee redenen:
1. Om een oordeel te geven over bepaalde ethische problemen.
2. Om het handelen (vaak achteraf) te rechtvaardigen.
Er zijn vele ethische visies. Twee belangrijke zijn de gevolgenethiek en de beginselethiek.
Gevolgenethiek
Gevolgenethiek is de handeling die juist is wanneer zijn gevolgen een bepaald doel realiseert.
Als het gevolg van ons handelen goed is, dan is de handeling ethisch goed te noemen. Een bekend voorbeeld van een gevolgenethische visie is het utilisme.
Utilisme
Utilisme betekent nuttig. De handeling is moreel juist wanneer zijn gevolgen zoveel mogelijk geluk oplevert voor de samenleving.
Beginselethiek
Bij de oplossing van een ethisch probleem dient steeds recht gedaan te worden aan een of meer beginselen. Bij beginselethiek wordt steeds een of meerdere beginsel(en) als uitgangspunt genomen. Een ander woord voor beginsel is principe.
Voorbeelden van beginselen kunnen zijn: recht op privacy, gelijkwaardigheid, de waardigheid van de mens en eerbied voor het leven. Een bekend voorbeeld van een beginselethische visie is de ethiek van Immanuel Kant.
De ethiek van Immanuel Kant (1724 – 1804)
Voor Immanuel Kant is niet het gevolg van ons handelen belangrijk, maar de goede bedoeling. Jouw instelling hoort bewust te zijn van het goede doen. Kant onderscheidt twee vormen van handelen:
1. Handelen uit neiging
2. Handelen uit plichtsbesef
Mensen handelen uit neiging als hun doel is het eigen welzijn te vergroten. Bij handelen uit plichtsbesef vraag je je af: wat is goed voor de mensheid? Goed handelen betekende bij Kant dat één principe centraal moest staan, namelijk de waardigheid van de menselijke persoon. Dat betekent dat je een ander nooit als een middel mag gebruiken. Maar als je bij een ethisch probleem niet kunt handelen vanuit het principe van Kant, moet je je afvragen: zou jouw handelwijze de basis kunnen zijn van een algemene, voor iedereen geldende wet?
Levensbeschouwing en ethiek hebben een eigen aandachtsveld waarmee men naar de werkelijkheid kijkt. Ethiek richt zich op wat menswaardig is en levensbeschouwing houdt zich bezig met de zinvraag.
Binnen het christendom bestaan verschillende ethische richtingen. Zo neigen sommige christenen meer naar de beginselethiek terwijl anderen meer neigen naar de gevolgenethiek. Sommige christenen halen hun normen letterlijk uit de bijbel, maar anderen vinden dat de bijbel slechts richtlijnen weergeeft.
Binnen de christelijke ethiek staan een aantal waarden centraal:
- God liefhebben (geloven in God en het beseffen van eindigheid)
- Naastenliefde (streven naar rechtvaardigheid en opkomen voor zwakkeren)
- Waarde van het menselijke leven (respect hebben voor anderen, elk mensenleven is een geschenk)
- Vrijheid (Je mag vrijheid gebruiken zolang het niet ten koste gaat van een ander)
Bij het ontwikkelen van een ethisch standpunt speelt communicatie een grote rol. Centrale activiteiten in het communicatieproces zijn spreken en luisteren.. Ethische communicatie is goed voor jezelf en goed voor de samenleving. Onze samenleving is door meerdere ethische visies een plurale samenleving.
Ethische communicatie hoort te voldoen aan voorwaarden:
- Openheid (niemand mag worden uitgesloten)
- Gelijkheid (iedereen moet serieus genomen worden)
- Bereidheid tot dialoog (inleven in standpunten van anderen)
- Duidelijkheid (steeds afvragen wat je bedoelt)
- Redelijkheid (verstand gebruiken, geen argumentatiefouten maken)
Argumentatiefouten
- Ongegronde generaliseringen (algemene conclusies die niet ter zake doen trekken)
- Normen ontlenen aan feiten (uit feiten worden normen afgeleid)
- Autoriteitsargumenten (beroep doen op een gezaghebbende persoon)
- Persoonsgebonden argumenten (iemand als persoon aanvallen)
- Onjuiste oorzaak (verschillende oorzaken hebben maar één oorzaak uitkiezen)
Je kunt een ethisch probleem analyseren en beoordelen aan de hand van een stappenplan. Door zeven stappen te volgen pluis je het probleem helemaal uit.
1. Het formuleren van de case het ethische dilemma wordt geformuleerd.
2. Welke feiten spelen een rol welke feiten / aspecten spelen een rol. In deze case kunnen we de volgende feiten en aspecten onderscheiden:
- Economische feiten (grote winst)
- Juridische feiten (handelen in overeenstemming met de wet)
- Personele feiten (ieder personeelslid heeft recht op werk dat aansluit bij opleiding en functie)
3. Welke waarden spelen een rol alle optieken nalopen en noteren welke waarden er zijn
- Economische optiek: welvaart
- Juridische optiek: legaliteit
- Personeelsoptiek: arbeid en ontplooiing
4. Het formuleren van het ethische probleem een voorlopige formulering van ethisch probleem
5. Wie zijn de belanghebbenden zijn individuen / groepen die voor- en nadeel kunnen hebben
6. Wie is moreel aansprakelijk, wie neemt de beslissing? Wie is moreel verantwoordelijk?
7. Welk ethisch standpunt neem je in je eigen mening geven over het vraagstuk
Een kwestie kun je op verschillende manieren benaderen:
- Een commerciële benadering (welke manier is financieel het beste?)
- Een juridische benadering (wat schrijft de wet voor?)
- Een ethische benadering (wat is moreel juist?)
Al deze benaderingen noemen we samen optieken. Een optiek is een manier waarop je naar de werkelijkheid kijkt. Elke optiek heeft een eigen aandachtsveld waarmee naar de werkelijkheid wordt gekeken:
- Economische optiek: met zo weinig mogelijk middelen een zo groot mogelijke winst maken
- Juridische optiek: wat zijn de wettelijke regels?
De ethische optiek is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Deze benadering kan weer worden opgedeeld in drie kernbegrippen:
- Het uiteindelijk goede
- Behoren
- Doen
Het uiteindelijk goede
Ethiek houdt mensen voor het uiteindelijke goede te doen. Bij de ethische optiek stellen we ons de vraag: is ons handelen uiteindelijk menswaardig te noemen?
Behoren
Een ethische optiek stelt niet alleen vragen. Er is een verschil tussen een IS-uitspraak en een MOET-uitspraak. Bij een is-uitspraak wordt een uitspraak gedaan volgens degene die het waarneemt. Volgens een moet-uitspraak geeft men aan hoe de werkelijkheid in elkaar zou behóren te zitten volgens degene die de uitspraak doet.
Doen
De ethische optiek gaat ook om ons handelen, ons doen en laten. Het gaat er niet om wat je denkt maar om wat je doet. Maar je moet wel je verstand gebruiken bij ethiek, je moet nadenken over wat goed is.
1. Om een oordeel te geven over bepaalde ethische problemen.
2. Om het handelen (vaak achteraf) te rechtvaardigen.
Er zijn vele ethische visies. Twee belangrijke zijn de gevolgenethiek en de beginselethiek.
Gevolgenethiek
Gevolgenethiek is de handeling die juist is wanneer zijn gevolgen een bepaald doel realiseert.
Als het gevolg van ons handelen goed is, dan is de handeling ethisch goed te noemen. Een bekend voorbeeld van een gevolgenethische visie is het utilisme.
Utilisme
Utilisme betekent nuttig. De handeling is moreel juist wanneer zijn gevolgen zoveel mogelijk geluk oplevert voor de samenleving.
Beginselethiek
Bij de oplossing van een ethisch probleem dient steeds recht gedaan te worden aan een of meer beginselen. Bij beginselethiek wordt steeds een of meerdere beginsel(en) als uitgangspunt genomen. Een ander woord voor beginsel is principe.
Voorbeelden van beginselen kunnen zijn: recht op privacy, gelijkwaardigheid, de waardigheid van de mens en eerbied voor het leven. Een bekend voorbeeld van een beginselethische visie is de ethiek van Immanuel Kant.
De ethiek van Immanuel Kant (1724 – 1804)
Voor Immanuel Kant is niet het gevolg van ons handelen belangrijk, maar de goede bedoeling. Jouw instelling hoort bewust te zijn van het goede doen. Kant onderscheidt twee vormen van handelen:
2. Handelen uit plichtsbesef
Mensen handelen uit neiging als hun doel is het eigen welzijn te vergroten. Bij handelen uit plichtsbesef vraag je je af: wat is goed voor de mensheid? Goed handelen betekende bij Kant dat één principe centraal moest staan, namelijk de waardigheid van de menselijke persoon. Dat betekent dat je een ander nooit als een middel mag gebruiken. Maar als je bij een ethisch probleem niet kunt handelen vanuit het principe van Kant, moet je je afvragen: zou jouw handelwijze de basis kunnen zijn van een algemene, voor iedereen geldende wet?
Levensbeschouwing en ethiek hebben een eigen aandachtsveld waarmee men naar de werkelijkheid kijkt. Ethiek richt zich op wat menswaardig is en levensbeschouwing houdt zich bezig met de zinvraag.
Binnen het christendom bestaan verschillende ethische richtingen. Zo neigen sommige christenen meer naar de beginselethiek terwijl anderen meer neigen naar de gevolgenethiek. Sommige christenen halen hun normen letterlijk uit de bijbel, maar anderen vinden dat de bijbel slechts richtlijnen weergeeft.
Binnen de christelijke ethiek staan een aantal waarden centraal:
- God liefhebben (geloven in God en het beseffen van eindigheid)
- Naastenliefde (streven naar rechtvaardigheid en opkomen voor zwakkeren)
- Waarde van het menselijke leven (respect hebben voor anderen, elk mensenleven is een geschenk)
- Vrijheid (Je mag vrijheid gebruiken zolang het niet ten koste gaat van een ander)
Bij het ontwikkelen van een ethisch standpunt speelt communicatie een grote rol. Centrale activiteiten in het communicatieproces zijn spreken en luisteren.. Ethische communicatie is goed voor jezelf en goed voor de samenleving. Onze samenleving is door meerdere ethische visies een plurale samenleving.
Ethische communicatie hoort te voldoen aan voorwaarden:
- Gelijkheid (iedereen moet serieus genomen worden)
- Bereidheid tot dialoog (inleven in standpunten van anderen)
- Duidelijkheid (steeds afvragen wat je bedoelt)
- Redelijkheid (verstand gebruiken, geen argumentatiefouten maken)
Argumentatiefouten
- Ongegronde generaliseringen (algemene conclusies die niet ter zake doen trekken)
- Normen ontlenen aan feiten (uit feiten worden normen afgeleid)
- Autoriteitsargumenten (beroep doen op een gezaghebbende persoon)
- Persoonsgebonden argumenten (iemand als persoon aanvallen)
- Onjuiste oorzaak (verschillende oorzaken hebben maar één oorzaak uitkiezen)
Je kunt een ethisch probleem analyseren en beoordelen aan de hand van een stappenplan. Door zeven stappen te volgen pluis je het probleem helemaal uit.
1. Het formuleren van de case het ethische dilemma wordt geformuleerd.
- Economische feiten (grote winst)
- Juridische feiten (handelen in overeenstemming met de wet)
- Personele feiten (ieder personeelslid heeft recht op werk dat aansluit bij opleiding en functie)
3. Welke waarden spelen een rol alle optieken nalopen en noteren welke waarden er zijn
- Economische optiek: welvaart
- Juridische optiek: legaliteit
- Personeelsoptiek: arbeid en ontplooiing
4. Het formuleren van het ethische probleem een voorlopige formulering van ethisch probleem
5. Wie zijn de belanghebbenden zijn individuen / groepen die voor- en nadeel kunnen hebben
6. Wie is moreel aansprakelijk, wie neemt de beslissing? Wie is moreel verantwoordelijk?
7. Welk ethisch standpunt neem je in je eigen mening geven over het vraagstuk
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
B.
B.
@Chayennne: Nou dat valt wel mee hoor!! Het ligt eraan wat je wilt weten over ethiek
9 jaar geleden
Antwoorden