Hoofdstuk 1 t/m 5

LEVENSBESCHOUWING H1 -> De zinvraag is de vraag der vragen
Wat betekent die vraag nou precies? Aan alles op deze wereld kunnen we een waarde aan hechten. Dus ook aan ons gehele leven. Is het leven de moeite waard? De zinvraag is de vraag of het leven uiteindelijk wel de moeite waard is. De zinvraag is voluit eigenlijk de levensbeschouwelijke zinvraag. De manier waarop ze de vraag beantwoorden is wat ze het allerbelangrijkste vinden in hun leven. De zinvraag is een samenvatting van alle levensvragen. De levensbeschouwelijke vragen zijn: - Wat is belangrijk in het leven? - Wie is de mens? - Hoe gaan mensen met elkaar om? - Wat is tijd? - Wat is natuur? - Wat is de betekenis van lijden en dood? De manier waarop iemand de zinvraag beantwoordt hangt af van zijn levensverhaal. Je zou kunnen zeggen dat er net zo veel antwoorden zijn op de zinvraag als mensen op de wereld. Waarom stellen wij de zinvraag nou? Er zijn drie goede redenen: - Mensen willen verder kijken dan de regelmaat van de dag - Wanneer er uitzonderlijke situaties gebeuren. Iets onzinnigs - Behoefte aan zingeving en houvast
Wanneer stellen we de zinvraag? Zinvragen ontstaan wanneer ons leven niet langer vanzelfsprekend is. - Bij negatieve piekervaringen - Bij positieve piekervaringen - Soms stimuleren mensen elkaar om de zinvraag te stellen

Is de zinvraag ‘in’ of ‘uit’? De zinvraag is ‘uit’ omdat er wordt geconstateerd dat veel jongeren niet meer naar de kerk gaan. De zinvraag is ‘in’ omdat er veel mensen zijn die toch nog interesse blijken te hebben in het onderwerp: de zin van het leven. Een zinvraag bevat altijd voorlopige antwoorden. Het is niet iets dat vast staat. Er zijn wel verschillende richtingen waarin mensen naar een antwoord zoeken: - Er is helemaal geen zin - Zin zit in mezelf - Zin heeft te maken met anderen - Zin zit in de natuur - Zin is gelegen in god - Zin heeft te maken met doelen nastreven - Zin vinden in waarden als geluk en genot - Zin vinden in mezelf LEVENSBESCHOUWING H2 Zolang er mensen zijn is er sprake van denken. De mens is een denkend wezen. Wanneer een antwoord op de vraag ‘wie is de mens?’ Wordt gegeven, noemen we dat een mensbeeld. Een mensbeeld is een doordachte visie of kijk op de mens. Er zijn evenveel mensbeelden als er mensen zijn. Ondanks de vele verschillen zijn alle mensen toch wezenlijk gelijk. Toch bestaat er gevaar dat er onderscheidt wordt gemaakt. Mensen nemen zichzelf meestal als belangrijkste. Mensen die tot de vreemde en andere soort mensen behoren, wordt als minderwaardig ervaart. Dit noemen we Etnocentrisme. De mens is echter wel gelijkwaardig. Wij zijn immers allemaal God zijn kinderen. Sommige zijn het ermee eens dat de verschillen moeten verdwijnen en dat we een wereldcultuur moeten maken. Maar anderen vinden dat we die verschillen moeten laten. Bij het Christelijk standpunt kijkt men vooral naar wat er te leren valt uit God. God heeft ons gemaakt naar zijn eigen beeld. Maar de eerste 2 mensen die van hem in het paradijs mochten blijven verbraken een belofte (de appel) en werden verbannen. (de zondeval) De mens was in strijd met God en heeft zo het kwaad bevrijdt en tevens zijn onsterfelijkheid verspild. De mens is een moreel wezen dat de kennis over goed en kwaad beschikt, maar moet dit kwaad zien terug te drijven. Dit kan de mens niet. Het kwaad zal definitief blijven bestaan. Meningen… Toen Plato, Socrates had horen spreken is zijn leven volkomen veranderd. Hij werd filosoof. Volgens Plato is kennis herinnering. Alles wat we waarnemen, daar worden we aan herinnerd aan gebeurtenissen in een vorig leven. Hij spreekt van het idee van de boom (hoe jij je een boom voorstelt) en de zintuiglijke boom (hoe de boom werkelijk is) De mens beschikt volgens Plato over een ziel en een lichaam. De ziel is in feite het leven dat we in ons dragen. De ziel is als ware gevangen in het lichaam. Als de ziel in een lichaam zit waarin dergelijke tegenstellingen zijn spreken we van Dualisme. De ziel kan zich op werken naar hogere sferen door redevol te handelen, maar kan zich ook omlaag werken door lust, verlangen en genot. De ziel is onsterfelijk en blijft bestaan. In de tijd van Hobbes moest iedereen voor zichzelf zorgen. Het was de tijd van het individu. In die tijd was het ieder voor zich en de godsdienst werd langzamerhand iets persoonlijks. Mensen moesten zelf bepalen of ze naar de kerk gingen. Het terugdringen van de invloed van kerken heet Secularisatie. Volgens Hobbes is de mens een egoïst. De mens wordt gedreven door eigenbelang. De mens mag volgens Hobbes niet overgaan op geweld, maar een sociaal contract opstellen waarin ze hun gehoorzaamheid overdragen aan een heerser. Hobbes stelt echter dat het opstellen van contracten met andere mensen de beste manier is van zelfbehoud; overleven. Door verstand te gebruiken is dit mogelijk. Karl Marx daar tegen noemt de mens een sociaal wezen dat in goed en sociaal is. Mensen die egoïstisch zijn en niet sociaal zijn vervreemde mensen; Vervreemding. De mens is ook een arbeidend wezen. Marx beweert dat de mens het kapitalistische zal verdrijven en dat er een klassenloze maatschappij ontstaat. Dan hebben we ook nog Jean Paul Sartre. Volgens hem is de mens een vrij wezen. Een wezen dat steeds zelf moet kiezen. Daarin verschilt de mens met al het andere in de wereld. De mens maakt zich zelf. Net zoals het een boek maakt. Hij heeft de vrijheid om keuzes te maken. De vrijheid van de mens, maakt de mens. Aldus Sartre. LEVENSBESCHOUWING H3 Een kwestie kun je op verschillende manieren benaderen. Je kunt de kwestie zien uit een commerciële benadering, of uit een juridische benadering. Als het om ethiek gaat dan moet naar voren gebracht worden wat moreel juist is. Een ander woord voor de benadering is Optiek. Een optiek is de manier waarop je naar de werkelijkheid kijkt. Zo kijk je met verschillende brillen (economische, juridische of een racistische bril) naar een bepaalde kwestie. Elke optiek heeft zo zijn eigen aandachtsveld van hoe iets zou moeten. Bij een economische optiek wordt er gekeken naar een manier om met een zodanig weinig mogelijke uitgave zo veel mogelijk winst te maken. De ethische optiek is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen. Hierin zijn drie kernbegrippen belangrijk: - het uiteindelijke goede - behoren - doen
Bij het uiteindelijke goede kijken mensen naar wat goed is. Hierbij stelt men in de ethische optiek de vraag: handelen we wel menswaardig? - Is het menswaardig om een vriend in nood zoveel als het kan helpen? - Is het menswaardig om het leven te beëindigen van iemand die ernstig ziek is? Bij het behoren wordt er gekeken naar wat we zouden behoren te doen. Het verschil tussen moeten en behoren, kun je vergelijken met het verschil tussen een is en een moet uitspraak. “Het is gebeurd” (De uitspraak gaat over iets wat volgens degene werkelijk is gebeurd) “Dit moet gebeuren” (Hier gaat het over hoe de werkelijkheid in elkaar zou moeten zitten) Dan is er ook nog het doen. Je kunt wel gaan zitten nadenken over wat goed is in een bepaalde situatie. Maar je moet wel gaan handelen en je verstand gebruiken bij de ethische optiek. Je moet wat volgens jou goed is doen. In praktijk brengen. Ethisch handelen is erg belangrijk. Wanneer je immoreel handelt breng je jezelf in groot nadeel. Mensen willen jou geen baan geven of ontslaan je. Ethische visies zijn standpunten over hoe wij ons behoren te gedragen. Een optiek is een invalshoek of benaderingswijze. Een visie is een mening of standpunt. Mensen gebruiken deze ethische visies om 2 redenen. - Om een oordeel te geven over ethische problemen. Ethische visies kunnen ons dus helpen bij het oplossen van ethische problemen. - Om het handelen te rechtvaardigen. Dat gebeurt als mensen zich verantwoorden voor hun gedrag. Er zijn vele ethische visies. De twee belangrijkste stromingen zijn de Beginselethiek en de Gevolgenethiek. Gevolgenethiek; Bij ethisch goed handelen wordt gekenmerkt door een goed resultaat over ons handelen. Als het gevolg van de handeling goed is, dan is de handeling goed. De handeling is juist als die in zijn gevolgen een bepaald doel realiseert. Een voorbeeld van gevolgenethiek is het utilisme. Bij utilisme wordt er vooral gekeken naar wat nuttig is voor de samenleving. Het woord nuttig kun je in dit geval ook vervangen door geluk(kig) De meest gunstige manier in een situatie wordt gekozen. Vragen worden meestal gesteld bij deze keuze. Beginselethiek; Bij beginselethiek wordt er gekeken naar beginselen of principes zoals: recht op privacy, gelijkwaardigheid, eerbied voor het leven enz. Bij de oplossing van een probleem dient men steeds te kijken naar een of meer beginselen. Immanuel Kant
Voor Kant is het belangrijk dat je er goede bedoeling bij hebt bij jou handelen. Een handeling is volgens hem pas ethisch goed als zij uit plichtsbesef is geschiedt. Kant onderscheidt 2 soorten handelen. - Handelen uit neiging (hierbij is het doel welzijn te vergroten. Het gaat hierbij om eigenbelang) - Handelen uit plichtsbesef (hierbij is het handelen gericht op wat goed is voor de mensheid) Een goed mens zijn, is volgens Kant een plicht. Er staat bij goed handelen een principe centraal: De waardigheid van de menselijke persoon. Naast de gedachten van Kant en de beginsel en gevolgenethiek is er nog een ethiek te noemen. Mensen hechten waarde aan Levensbeschouwing en ethiek. De Christelijk ethiek is de laatste ethiek die in dit hoofdstuk wordt besproken. De Christelijke ethiek “bestaat niet omdat er geen goede omschrijving van is te geven” sommige christenen volgen de beginselethiek. Anderen volgen de gevolgenethiek. Weer anderen hechten enorme waarde aan de bijbel. Er zijn wel enkele overeenkomsten te geven: - Iedereen in een christelijke ethiek heeft god lief - Christenen hebben ook hun naastenlief - De waarde van elk menselijk leven wordt gerespecteerd en niet gediscrimineerd. - De vrijheid die god heeft gegeven aan de mens wordt gewaardeerd en niet misbruikt. We hebben ook nog Ethische communicatie waarbij de uitwisseling tussen verschillende standpunten tussen 2 personen een centrale rol speelt. Mensen praten met elkaar over hun ideeën en maken zo ethische analyses; een ethisch standpunt onderbouwd door argumenten. Het behouden van ethische communicatie heeft 2 functies: - Het is goed voor jezelf - Het is goed voor de samenleving
In een de Ethische communicatie is er: Openheid, Gelijkheid, Duidelijkheid, Redelijkheid en Bereidheid. Openheid -> Iedereen mag tot de ethische discussie meedoen. Gelijkheid -> Elk belang in een ethische discussie dient serieus genomen te worden
Bereid -> Je moet bereid zijn om te vertellen, te luisteren en je in te leven in iemands verhaal. Duidelijkheid -> Je te realiseren wat men nou precies aan het vertellen is
Redelijkheid -> Er moeten verstandige redenen worden gegeven in een ethische discussie. Bij redelijkheid moet je dus met goede argumenten komen voor je stelling, hier volgen foute: A) Ongegronde generalisering (conclusies trekken uit gegevens die niet ter zake zijn) B) Normen ontlenen aan feiten (omdat iets een feit is hoort het ook; mensen trouwen) C) Autoriteitsargumenten (aannemen dat een belangrijke persoon gelijk heeft) D) Persoonsgebonden argumenten (mensen oordelen op de persoon zelf; homo’s hebben nooit gelijk) E) Onjuiste oorzaak (er wordt een verkeerde oorzaak gekozen voor een gebeurtenis) Hoe kun je zo’n ethisch probleem nou goed analyseren. Dit doen we door het stappenplan. Een chirurg krijgt op het zelfde moment 2 vrouwen binnen die ernstig leiden aan dezelfde ziekte. Een oude vrouw in de 80 met 4 kinderen en een jonge ongetrouwde vrouw van ongeveer 22. Hij kan er maar een opereren. De ander gaat waarschijnlijk dood. Stap 1 Het formuleren van de case of het ethische dilemma. Stap 2 Welke feiten spelen een rol? Uit welke invalshoeken kunnen we het bekijken? Stap 3 Welke waarden spelen een rol? Stap 4 Het formuleren van het ethische probleem

Stap 5 Wie zijn de belanghebbenden in de situatie? Stap 6 Wie neemt de beslissing over de case? Wie is dus Moreel verantwoordelijk? Stap 7 Welk ethisch standpunt neem je in? Wat ga je doen? LEVENSBESCHOUWING H4A Levensbeschouwing is overal te vinden onder andere in muziek en reclame. Levensbeschouwing heeft een binnenkant. Mensen stellen hun eigen zinvragen en verwerken die. Andere mensen laten de buitenkant van de levensbeschouwing zien, door over hun levensbeschouwing te praten. Ze laten duidelijk merken welke muziek ze leuk vinden of waar ze waarde aan hechten. Zoals kettingen, zweetbandjes, yin yang symbool, foto van vriend(in) etc. Muziek is een uitstekende manier om je levensbeschouwing te uiten. Want muziek: - neemt een belangrijke plaats in ons leven - sommige muziek gaat uitdrukkelijk over levensbeschouwing - eigenlijk is elke muziek levensbeschouwelijk - je bent er mee bezig, maar hoe ben je er mee bezig als het gaat over jou levensbeschouwing? Probeer je maar eens een wereld zonder muziek voor te stellen. Al gauw kom je erachter dat muziek van Levensbelang is. Er zijn zoveel verschillende muzieksoorten zoals klassieke muziek en popmuziek. Iedereen heeft zijn eigen smaak, maar waarom maken we nou muziek of luisteren we ernaar? - Om te genieten - Om te ontspannen - Een boodschap vertellen d.m.v. tekst - Gevoelens op te roepen - Sociale Bedoeling op feesten bijvoorbeeld
De levensbeschouwing heeft zo zijn doelen. Er zijn Functies van de Levensbeschouwing: - Levensbeschouwing geeft zin aan het leven, het zorgt voor een rode draad - Het zorgt voor structuur en veiligheid - Het zorgt voor steun en troost, vooral in periodes van tegenslagen - Levensbeschouwing is er om te dienen als inspiratiebron
Weer terug op de muziek. Elke muziek is eigenlijk Levensbeschouwelijk. Maar om het even onder woorden te brengen: allerlei soorten muziek die uitdrukkelijk als doel hebben om levensbeschouwing te uiten, is levensbeschouwelijke muziek. (zie voorbeelden op blz. 59) Zoals net gezegd is, is bijna elke muziek levensbeschouwelijk. Er is wel muziek waarbij het moeilijker is waar te nemen wat nou de levensbeschouwelijke bedoeling is van die muziek. We noemen dat soort muziek de Niet uitdrukkelijke levensbeschouwelijke muziek. Andere muziek zoals achtergrondmuziek in de lift behoort niet tot levensbeschouwelijke muziek. LEVENSBESCHOUWING H4B Levensbeschouwing is ook terug te vinden in reclame. We worden tegenwoordig op allerlei manieren geconfronteerd met reclame. Meestal heeft een reclame een open boodschap maar soms zit er een verborgen boodschap in. Mensen worden door die verborgen boodschappen beïnvloed. Hun levensbeschouwing wordt er door gevormd. Wat is reclame nou precies? Reclame is iedere vorm van betaalde openbare aanprijzing die tot doel heeft de bevordering van verkoop van goederen en diensten en het propageren van denkbeelden. Reclame is een manier van communicatie. De boodschap wordt verzonden en wij ontvangen. Het voornaamste doel van reclame is verkoopbevordering, maar er zijn neveneffecten. Zo kan reclame ons een levensbeschouwing geven: - een beeld van hoe de werkelijkheid in elkaar steekt - een beeld van onze idealen - een beeld van onze behoeften, wensen en verlangens etc. Reclame geeft net zoals allerlei andere dingen een manier om ons te identificeren; Identificatie. Reclamemakers gebruiken hiervoor Symbolen zoals merkkleding etc. We proberen reclame levensbeschouwelijk te analyseren. Met het analysemodel. Stap 1) welke doelgroep heeft de reclame? Stap 2) welk doel heeft de reclame? (reclame is een Marketinginstrument of te wel een manier om iets aantrekkelijk te maken en te verkopen) Kijk hierbij naar Reclamedoelstellingen. Stap 3) Wat is de inhoud van de reclameboodschap? (is het een verborgen of een open boodschap?) Reclame maakt misbruik van onze behoefte om tevreden te zijn. Zo maken ze nieuwere producten die beter zijn waardoor mensen zullen leiden aan een Ontevredenheidssyndroom. Volgens Maslow (psycholoog en humanist) is er bij ieder mens sprake van de behoeftes: a) lichamelijke behoeften (eten en drinken, seks) b) behoefte aan veiligheid en bescherming
c) behoefte ‘erbij te horen’ d) behoefte aan waardering
e) behoefte aan zelfactualisatie (bereiken wat in je zit) Stap 4) Welke Strategieën worden gebruikt in de reclame? a) een naamreclame (om de naam van het product te adverteren) b) een informatieve reclame (informatie geven over product of dienst) c) Leitbildreclame (gebruik maken van bekende personen of deskundige) d) Vergelijkende reclame (een product vergelijken met ander product) e) Testimonial reclame (bekende of gewone mensen vertellen over het product) f) Weerleggende reclame (het verbeteren van imago na negatieve publiciteit) g) Associatieve reclame (verbanden leggen tussen een product, bijvoorbeeld Axe en succes met vrouwen of Duyvis voor als er fuif is etc. Stap 5) Welke Accenten worden gelegd binnen de strategie? Binnen stap 4 kunnen verschillende accenten worden gelegd. Zo is er een onderscheid tussen rationele techniek (hierbij wordt het verstand van de consument aangesproken) En emotionele techniek (hierbij probeert men de consument emotioneel te raken) Stap 6) Welke Concrete technieken worden in de reclame gebruikt? Er zijn verschillende technieken: a) Gezichtsuitdrukkingen en houding (blij gezicht betekent goed product) b) Kleding en voorwerpen (vrouw in witte jas betekent deskundige) c) Symbolen
d) Vormgeving (gebruik van mooie kleuren waarbij goed gelet is op de Kleurenleer) De kleurenleer is dat veel mensen bij blauw denken aan vriendschap. Bij geel aan vrolijkheid en bij rood aan liefde en seks. e) Taalgebruik

Stap 7) Welke Levensbeschouwing straalt de reclame uit? In een reclame wordt er gekeken naar de 6 levensvragen en naar de Ideale werkelijkheid en het zinvolle leven. Hoe zou dat eruit zien? En hoe is het gebruik van vrouw en manbeeld? Stap 8) welk model van levensbeschouwing? Men zoekt bij deze stap op een antwoord op de volgende vragen
a) welk model voor zingeving? (hoofdstuk 1) b) welk mensbeeld herken je in de reclame? (hoofdstuk 2) c) beoordeel het gebruik voor het model voor zingeving en het mensbeeld dat je herkent. LEVENSBESCHOUWING H5 Het laatste hoofdstuk voor 4havo gaat over Genetische manipulatie. Genetische manipulatie is het bewust beïnvloeden van erfelijke eigenschappen, op basis van erfelijkheidsonderzoek. Ook wel DNA-onderzoek genoemd. In de jaren 50 werd het DNA-molecule voor het eerst blootgelegd. Het DNA bestaat uit een lang kralensnoer met vier typen kralen; basen. Deze basen worden afgekort met de letters A, T, G en C. Ze komen meestal voor in een specifieke combinatie. Op die basen bevinden zich de genen van het organisme. Daarin ligt vast welke erfelijke eigenschappen (haarkleur, oogkleur, neuslengte) iemand krijgt. Er zijn ongeveer 100000 genen in het menselijke DNA. Bij het woord manipulatie denken veel mensen aan iets negatiefs. De oorspronkelijke betekenis van het woord manipuleren is eigenlijk hanteren of naar zijn hand zetten. Dit hoeft niet altijd negatief te zijn. Een goed voorbeeld van een niet negatieve manier is het veredelen van planten. (De beste plant weten te krijgen) Het manipuleren van genen is al toegepast op micro-organisme. Hierdoor kregen de bacteriën nieuwe eigenschapen. De mogelijkheden van manipulatie zijn groot. Zo kunnen mensen met suikerziekte insuline in hun eigen lichaam aanmaken of mensen die niet tegen melk kunnen scheiden een eiwit waardoor hun bloederziekte niet meer van toepassing is. Als het gaat om genetische manipulatie bij mensen dan kijken we naar 2 dingen: - Gentherapie - Eugenetica
Bij gentherapie is het de bedoeling dat de genen zodanig worden gewijzigd, dat erfelijke ziektes niet meer voorkomen. Zo kunnen AIDS en suikerpatiënten genezen worden. Of dit moreel juist is, is nog maar de vraag. Eugenetica wordt gedefinieerd als: “de wetenschap die de invloeden bestudeert welke erfelijke eigenschappen van de mens kunnen verbeteren”. Met eugenetica wordt er dus gestreefd naar het kweken van het ultieme ras; de ultieme mens. Het nadeel van het manipuleren van genen is dat alle informatie over jouw lichaam kan worden ontdenkt. Zo zou men naast een identiteitskaart ook nog een Genenpasje bij moeten hebben. Daarop kan iedereen dan zien wat voor ziektes jij bezit of binnen enkele jaren zal krijgen. Dat is niet echt handig als je wil gaan werken. Tot slot van dit hoofdstuk komen 3 belangrijke personen aan bod. Ze hebben alle 3 een standpunt over de genetische manipulatie. Als eerst hebben we C. Rietdijk. Hij is voor genetische manipulatie
Rietdijk heeft het over Verkrotting. Ons genenbestand wordt qua kwaliteit steeds minder. Dit komt door straling en chemische ongelukjes etc. Deze foute genenbestanden worden gecorrigeerd. Dit komt door de natuurlijke selectie. Van de 100 plotselinge genenveranderingen is er misschien wel een voordelige en de rest (99) een handicap. Zo ontstaat er een vervuiling in de 99 minvarianten. Deze mensen worden door zwakte met uitsterven bedreigd. Hierdoor moeten wij ons op het pad van de genetische manipulatie begeven en alle foutjes in de mens wegwerken; Eugenetica. Vervolgens E. Schuurman. Hij is duidelijk tegen. Volgens hem is Eugenetica niet veel goeds. Er wordt dan onderscheid gemaakt in de mindere mensen. De mens heeft de keuze om zichzelf te veredelen en hierdoor nemen ze hun vrijheid af. Zo kunnen ze bepaalde dingen niet meer. Dit noemt Schuurman Technicisme. Dit technicisme berust op het feit dat de mens de wereld naar eigen hand kan maken; Het maakbaarheidgeloof. De enige uitweg is weer terug kijken op de bijbel. God heeft ons geschapen. Wij zouden niet de wereld mogen beheersen. Als laatste H. Kuitert. Hij is voor gentherapie maar tegen eugenetica. Hij beweert dat de argumenten tegen de genetische manipulatie slecht bedacht zijn. Maar ook hij is tegen. We moeten de mens uniek houden en we moeten oppassen dat de technische ontwikkeling niet de baas over ons gaat spelen. Daarnaast weet niemand hoe de ideale mens eruit ziet (Eugenetica) Maar Kuitert geeft wel aan dat hij vindt dat genetische manipulatie wel mag gebruikt worden bij ernstige ziektes. Dus gentherapie en niet eugenetica.